Over ons

Erfrecht voor iedereen | Over ons

Onafhankelijke informatie over recht & rechtsonzekerheid bij opstellen van testament of codicil en afwikkelen van een nalatenschap (erfenis)

Met aandacht voor regels van het Nederlands erfrecht en samenhangende wet- en regelgeving, rechtspraak, discussie en gewoonten in de praktijk

1. Onderwijs, bestudering en toepassing erfrecht: bestaande situatie onder de loep

1.1 Inleiding

Algemene informatievoorziening over het Nederlands erfrecht kan matig tot slecht worden genoemd.¹ Dat is tot nu toe niet als knelpunt of probleem geïdentificeerd.² Ook is er geen onderzoek bekend waaruit is af te leiden waarom dat zo is. Wel is sinds de start van deze website duidelijk geworden, door het samenbrengen van kennis en ervaring en het uitvoeren van eigen onderzoek, dat denken en doen op de terreinen erfopvolging, erfrecht en erfbelasting in Nederland al jaren wordt gedomineerd door de beroepsgroepen notariaat, estate-planning, testamentadvisering en nalatenschapsafwikkeling. De notaris speelt in dit krachtenveld mee in een dubbelrol: als publiek ambtenaar met bijzondere bevoegdheden die alleen de notaris toekomen, en als zakelijk dienstverlener.³

Ook is duidelijk geworden dat de voorlichting die vanuit deze branches wordt geleverd, vaak verwarrend is, half juist, slordig geformuleerd, bekeken vanuit een eenzijdig standpunt of niet is gebaseerd op de huidige wet erfrecht en het geldend recht. Daarbij speelt gebruik van verwarrend notarieel jargon een aanzienlijke rol en het pushen van eigen meningen en denkmodellen als ware het geldend recht.⁴ Opvallend is de doorgaans negatieve rol die overheid, wetgever, erfgenamen en de legitieme portie spelen in de communicatie over erfrecht, ook in onderwijs en literatuur van hoogleraren en universitair docenten. De Belastingdienst loopt te klieren, de wetgever doet niet wat hij moet doen, erfgenamen moeten monddood gemaakt en legitimarissen moeten in het hok.⁵

1.2 Overheersende invloed notariaat en estate-planning op onderwijs en wetenschap

Uit eigen speurwerk en informatie van – ter zake kundige – lezers blijkt een overheersende invloed te bestaan van het notariaat en de estateplanning op onderwijs in en bestudering van het erfrecht. Voornoemde beroepsgroepen hebben getalsmatig een monopoliepositie verworven in universitair en commercieel onderwijs, voorlichting en communicatie over het opmaken van testamenten, erfopvolging, erfrecht, erfbelasting en de (rechts)positie van de verschillende spelers op deze terreinen. Daarnaast blijkt op deze onderwerpen een dominantie van genoemde beroepsgroepen te bestaan in (vak)wetenschap, juridische en maatschappelijke discussie, (vak)literatuur en populaire media. De ‘rechtssubjecten’ van het erfrecht komen weinig aan bod. Dat zijn de personen voor wie het recht is geschreven en die daaruit rechten en plichtingen ontlenen, zoals de testamentmaker, erfgenaam, legitimaris, legataris, executeur, bewindvoerder en schuldeiser.

Erfrecht wordt in Nederland niet meer als zelfstandig vak onderwezen in de wo-master Nederlands recht. Het rechtsgebied wordt alleen nog gedoceerd en bestudeerd binnen de beroepsopleiding voor de notaris, met vanzelfsprekend als uitgangspunt het perspectief van de notaris en de kennis die nodig is om dat beroep uit te kunnen oefenen.⁶ Daarmee is de bestudering en kennisoverdracht van leerstukken, rechtsfiguren en discussies in het erfrecht als wetenschap uitgekleed. Tegelijkertijd wordt bij het vak erfrecht relatief veel aandacht besteed aan ‘estate-planning’, gericht op het minimeren van belastingen bij de overdracht van vermogen.

De notaris hoeft voor een degelijke beoefening van het vak niet alles te weten van het Nederlands recht en erfrecht, maar alleen de delen die nodig zijn voor uitoefening van de publieke taken. Daarnaast moet een notaris kennis hebben van delen van het recht die voor een jurist Nederlands recht niet nodig zijn. Tenslotte is er vanaf de laatste eeuwwisseling aandacht gekomen voor belastingrecht, nodig voor zakelijke dienstverlening als testamentadviseur. Het is een echte vakopleiding, met weinig of geen ruimte voor theoretische vraagstukken, dogmatiek en rechtsfilosofie.

Wil een rechtsbijstandsjurist, advocaat, rechter of beroepsexecuteur iets over het erfrecht leren, kan dat alleen door een commerciële cursus te volgen, met als docenten (oud-)notarissen, die het vak dus zelf in uitgeklede vorm hebben geleerd en beoefend. Binnen dit eenzijdige docentencorps in de commerciële cursussen, bestond bij de start van deze website dominantie van drie docenten die eenzijdig op alle onderwerpen dezelfde leer aanhangen.⁷ Daarom kan er niet werkelijk meer gesproken worden van wetenschap, wanneer ‘notariële’ academici onderwerpen behandelen binnen het Nederlands erfrecht. Er zijn eenvoudigweg te weinig onafhankelijke academici overgebleven die het vak op een wetenschappelijke manier hebben geleerd en bedreven. Handboeken, naslagwerken en artikelen worden nagenoeg uitsluitend geschreven door en voor de notaris, als publiek ambtenaar en zakelijk dienstverlener (estate-planning). Daarbij staan logischerwijze praktijk, interesses en belangen van de betreffende beroepsbeoefenaars meer op de voorgrond dan die van de maatschappij of juridische wetenschap als geheel, of die van toepassing van het erfrecht in het algemeen. Onderwerpen en zienswijzen die voor andere beroeps- en belangengroepen van belang kunnen zijn, zoals burgers, organisaties, overheid, advocatuur of rechterlijke macht, komen weinig, of niet, aan de orde.

Het standaardwerk ‘Handboek Boedelafwikkeling’ is geschreven voor de notaris, niet voor erfgenaam, advocaat of rechter.⁸ Levert een erfrechtkwestie maatschappelijke problemen op, omdat een notaris die tot testamentair executeur is benoemd, na het regelen van de uitvaart niets doet, geven twee hoogleraren commentaar op het gedrag van de notaris maar vertellen ze niets over rechtsmiddelen voor omwonenden of schuldeisers die concreet kunnen bijdragen aan probleemoplossing.⁹ Het Gerechtshof Amsterdam had in 2020 bijna twee jaar nodig om te beslissen in een omvangrijke erfrechtzaak met internationale aspecten, onder andere vanwege uitzoekwerk over het toepasselijke materiële recht.¹⁰ Erfrechtwetenschappers waren blijkbaar niet in staat om op een voldoende doorwrochte en genuanceerde manier literatuur te produceren die de rechter als leidraad had kunnen dienen.¹¹
Is er een belangwekkende rechterlijke uitspraak, wordt bekeken wat positief en negatief is voor notaris en estate planner en of een testamentmodel moet worden aangepast, zelden naar wat relevant is voor burger, organisatie en maatschappij.¹²

1.3 Invloed notariaat en estate-planning op rechterlijke macht en rechtspraak

Verder bestaat vanuit genoemde beroepsgroepen invloed op de rechterlijke macht, door scholing en advisering.¹³

En er bestaat directe invloed op de rechtspraak, omdat kopstukken en ‘influencers’ uit de kleine kringen binnen en rondom de beroepsopleiding ‘Notarieel recht’ en uit de beroepsgroepen notaris, estate planner, executeur, vereffenaar en testamentair bewindvoerder, in nevenfunctie rechter of raadsheer (plaatsvervanger) en tuchtrechter notariaat zijn of waren. In zaken waar (oud-)notarissen, testamentadviseurs of docenten erfrecht, executeurs en bewindvoerders recht spreken, bestaat daarnaast voortdurend een redelijke kans dat het dossier akten bevat, waar een notaris-, accountants- of advocatenkantoor bij betrokken is of was, waar de magistraat op de een of andere manier aan verbonden is of was. Of een akte bevat van een – voormalig – student, collega, kantoorgenoot of deelnemer in een franchise waarvan de (plaatsvervangend) rechter directeur, deelnemer of vaste adviseur is of was, of van een ander samenwerkingsverband.

Zo verzocht in 2023 een advocaat die vóór de rechterstafel zat, aan een advocaat die daarachter zat als rechter-plaatsvervanger, zich terug te trekken, omdat het dossier documenten bevatte waaruit betrokkenheid bleek van een kantoorgenoot van de rechter-plaatsvervanger.¹⁴ Het gaat er hier niet om of de betreffende rechter eventueel iets te verwijten valt. Er wordt aandacht gevraagd voor een structurele situatie die niet als zodanig wordt herkend en erkend. In de microwereld van zakelijke dienstverlening in het erfrecht, met vergelijkbare metabelangen en vol dubbele pettendragers, kan razendsnel en onmerkbaar sprake zijn van onverkwikkelijke verwikkelingen. Er is (nog) geen mechanisme of instrument ontwikkeld waarmee vooraf een mogelijk ‘conflict of interest‘ eenvoudig te identificeren en te elimineren is.¹⁵

Er zijn voldoende aanknopingspunten om ervoor te pleiten dat mensen die notaris zijn of waren, of die als adviseur betrokken zijn bij notaris- en advocatenkantoren, geen recht spreken in zaken waar notariële akten of professioneel erfrechtelijk functionarissen een rol spelen.¹⁶

1.4 Invloed notariaat op wet- en regelgeving

Tenslotte oefent het notariaat relatief veel invloed uit op de totstandkoming van wet- en regelgeving, met name op terreinen waar de notaris een publiekrechtelijke rol heeft, of wil krijgen. Dit gebeurt hoofdzakelijk als belangenbehartiger voor de eigen beroepsgroep, niet zozeer als vertegenwoordiger van de burgerij.¹⁷ Fairerwijze moet ook worden vermeld dat hier een kentering is waar te nemen.¹⁸

2. Belangenverstrengeling notaris als publiek ambtenaar en als zakelijk dienstverlener?

2.1 Publiekrechtelijk monopolie op het opmaken en passeren van aktes in het erfrecht

In Nederland heeft de notaris bij toepassing van het erfrecht een uitzonderlijke machtspositie. Als publiek ambt heeft de notaris een monopolie op het opmaken en passeren van aktes in het erfrecht en het doen inschrijven van aktes in de openbare registers.¹⁹ Belangrijke aktes in het erfrecht zijn een testament, vastleggen van uitvaartwensen, de verklaring van erfrecht met daaronder de akte van executele en bewind, en de akte van verdeling. In de positie van publiek notaris wordt bij het opmaken van akten geëxperimenteerd met modelregelingen die tijdens het opmaken van de akte niet binnen het geldend recht zijn te brengen, vaak zonder consumenten daarover te informeren.²⁰ Idee hierachter is dat dit kan wanneer binnen het notariaat breed de verwachting bestaat dat de regeling in de toekomst door de rechter voor rechtsgeldig zal worden gehouden. De discussie over al dan niet mogelijke rechtsgeldigheid van modelregelingen wordt gevoerd door beroepsbeoefenaren en door mensen met een aanstelling bij een universiteit, die meestal tevens beroepsbeoefenaar zijn of adviseur bij grote notaris- en belastingkantoren.

Binnen de bestudering van het erfrecht wordt een nijpend tekort aan louterende tegenspraak opgemerkt. Bijna alles draait om de belangen van het notariaat of nalatenschapsplanning en er wordt gewerkt en gedacht vanuit de daar heersende meningen en beroepscultuur. Er vindt nauwelijks interactie plaats met andersdenkenden en -doenden en zelfreflectie lijkt niet echt des notaris’. Artikelen die onder de noemer wetenschap worden gepubliceerd, zijn over het algemeen gericht op uitoefening van het publiek ambt van notaris, en zakelijke dienstverlening als adviseur erfrecht en estate-planning. Artikelen zijn zelden ‘peer reviewed’ en verschijnen veel in tijdschriften met een redactie bestaande uit (oud-)notarissen, estate planners en beroepsexecuteurs.

Twee veel aangehaalde professoren, die ook een stevig stempel drukken op het commerciële erfrechtonderwijs aan notarieel medewerkers, belastingadviseurs, executeurs en advocatuur, Freek en Bernard Schols, publiceren een groot deel van hun werk in twee nieuwsbrieven uitgegeven door een bedrijf waar ze zakelijk partner zijn, samen met prof. Wouter Burgerhart en waar ze zelf in de redactie zitten.²¹ De artikelen worden opgevoerd als wetenschappelijke publicaties in de categorie: ‘Letter to the editor’. In deze categorie zijn de wetenschappelijke normen weliswaar minder streng zijn, maar de vraag zou gesteld moeten worden of de norm zo rekkelijk is dat berichten in deze uitgaven als wetenschap kunnen worden beschouwd. Andere mensen met een universitaire aanstelling die over erfrecht publiceren en/of onderwijzen, categoriseren eigen artikelen wel in de zwaarste wetenschappelijke klasse ‘peer review’ terwijl ze dat niet zijn.²² Werken krijgen het stempel ‘onderzoek’, terwijl betrokken personen niet zijn geschoold in het verrichten van die vorm van onderzoek; zakelijke belangen hebben bij een bepaalde uitkomst, en/of werken vanuit een vooropgezette mening die niet op ander onderzoek is gebaseerd.²³ Bij enkele bekende auteurs sijpelt een structurele wellis-nietus-houding door, met als natuurlijke vijanden andersdenkenden en ‘de overheid’, in verschillende rechtstatelijke rollen: ‘de wetgever’;²⁴ ‘de belastingdienst’ en ‘de rechter’.²⁵

Veel werk dat op het gebied van erfrecht uit publieke middelen wordt geproduceerd in een aanstelling als hoogleraar of universitair medewerker, wordt niet vrij toegankelijk (‘Open Access’) of tegen kostprijs aan het publiek ter beschikking gesteld.²⁶ Voor het erfrecht belangrijke pre-adviezen aan en van de KNB zijn alleen beschikbaar binnen het notariaat.²⁷

Door journalisten, wetenschappers en in het parlement wordt met een zekere regelmaat kritisch gekeken naar eventuele belangenverstrengeling bij – financiering van – universitair onderzoek en onderwijs, commercie en politieke advisering, vrij recent ook in het belastingrecht en de fiscaliteit.²⁸ Bij erfrecht en erfbelasting is dit (nog) niet expliciet aan de orde gesteld, terwijl zich ook hier feiten en redenen aandienen, die aanleiding zouden kunnen geven voor nader – kritisch – onderzoek en analyse. Zo wordt een verhoudingsgewijs groot deel van de hoogleraren gefinancierd vanuit het notariaat, via een stichting waarvan bestuur en raad van toezicht uit (oud-)notarissen bestaat.²⁹ Binnen het notariaat is goed gebruik, om de door wetgever aan de notaris verleende bijzondere bevoegdheden in te zetten voor het ‘flexibiliseren’ van bestaande wet- en regelgeving. Dat gebeurt onder de noemer ‘rechtsvorming’.³⁰ En een groot deel van de – bijzonder – hoogleraren Notarieel recht / estate planning, is benoemd als magistraat (plaatsvervanger). Enkele uitspraken van rechterlijke colleges waar de notariële hoogleraren deel van uitmaakten, betreffen zaken met onderliggende rechtsvragen waarover een eigen uitgesproken standpunt wordt aangehangen, dan wel waarbij beroepsbelangen van notaris, estate planner en executeur een rol kunnen spelen.³¹

2.2 Marketingtechnieken bij aanbieden zakelijke dienstverlening in het erfrecht

“niet als een stofzuigerverkoper“

Hoe langer onderzoek- en uitzoekwerk wordt verricht om antwoorden te vinden op vragen van burgers over het erfrecht en de toepassing ervan in de praktijk; hoe meer ervaringen, meningen en zienswijzen door lezers en deskundigen worden gedeeld, hoe meer zich het beeld vormt dat beroepsgroepen en organisaties die hun inkomsten putten uit de nalatenschap van anderen, bij hun informatievoorziening aan consumenten en potentiële klanten deels leunen op – verfijnde – marketingtechnieken.

Prof. Stubbé, op een leerstoel gefinancierd vanuit het notariaat, raadt de notaris aan de beschikbare expertise actief aan de man te brengen, niet als een stofzuigerverkoper, maar bijvoorbeeld via lezingen.³² Er wordt geprobeerd potentiële klanten te trekken door gebruik te maken van communicatie-instrumenten als livemarketing, ³³ nepcertificering,³⁴ framing en storytelling.

Burgers gaan af op de serieuze uitstraling van de notaris of hoogleraar en draaien snel warm voor het inkopen van producten en zakelijke dienstverlening.³⁵

650% meer cursusaanmeldingen voor INM – Wouter: “Buro (…) zorgt ervoor dat er meer mensen in onze spreekwoordelijke etalage kijken en uiteindelijk ook een aankoop doen.³⁶

Zonder dat iemand het waarneemt, worden onheuse reclameboodschappen verspreid en onjuiste voorlichting gegeven.³⁷ Deze gangbare werkwijze leidt er onder andere toe dat beschikbare informatie over het erfrecht al jaren in lichte of sterkere mate is vertroebeld. Zelfs op de website van een advocaat die zich ten doel stelt objectieve informatie te geven, wordt een buitenwettelijke verhaallijn van estate-planner Bernard Schols als geldend recht gepresenteerd. De advocaat heeft een bank als cliënt en vermogende particulieren. Hij heeft er belang bij als executeur op de werkvloer veel macht te kunnen uitoefenen.³⁸

Het aanprijzen van producten en diensten is door de wet toegestaan en het is kenmerkend voor reclame om te overdrijven en positieve punten naar voren te brengen. Maar er kunnen juridische en ethische vraagtekens worden gezet bij het werven van klanten voor zakelijke diensten door professoren en beroepsverenigingen, door onjuiste informatie te verstrekken over het positieve recht.³⁹ Niet alleen in populaire media, ook in vaktijdschriften en bedrijfsnieuwsbrieven zijn voorbeelden te vinden. Belangrijke vertroebelaar lijkt de bedrijfsmatige doelstelling te zijn, consumenten te kunnen adviseren over belastingbesparing en beheer van familievermogen, en om een betaalde rol te krijgen bij beheer, afwikkeling en verdeling van nalatenschappen die anderen in eigendom toebehoren.

De statige vereniging Estate Planners in het Notariaat schrijft op de website dat in de wet drie niveaus van executeurs worden aangewezen, wat juridisch onjuist is.⁴⁰
° Een professor Successierecht laat in een door de Rabobank betaald theatercollege bezoekers meezingen: ‘Alice, Alice, who the fuck is Alice’, om de reclameboodschap goed te verankeren: maak een testament met driesterrenexecuteur.⁴¹
° De grootste beroepsorganisatie voor executeurs wil in marketingcampagnes haar naam als keurmerk vestigen, ook bij de rechterlijke macht, maar stelt geen kwaliteitseisen aan haar leden.
► zie Leden beroepsorganisatie executeurs NOVEX vaak niet geschoold in vermogensbeheer.
° Een website schrijft op de voorpagina onafhankelijke informatie en advies te geven over erven en aan de achterkant zit als partner ING private banking.⁴²

Informatie over erfrecht die vrij beschikbaar is, of te koop voor kleine bedragen, wordt dus veel gegeven in het kader van gecamoufleerde marketing en reclame, met het doel consumenten, organisaties en bedrijven als klant te werven. Ook wanneer de aanbieders of auteurs hoogleraar of wetenschappelijk medewerker zijn. Er wordt overdreven, regelingen die wettelijk niet bestaan en diensten die (nog) niet zijn toegelaten, worden als verkoopbaar gepresenteerd, positieve kanten worden benadrukt, nadelen weggelaten, doemscenario’s geschetst met als redding een zakelijke dienst (driesterrenexecuteur!) of notarieel product (tweetrapsmaking! . levenstestament!).

Daar komt bovenop dat veel teksten niet meer door juristen worden geschreven, maar door marketingbureaus. Professionele tekstschrijvers doorspekken de kopij met keywords, zodat de website of de socialemediapost goed wordt gevonden. Dat is het doel, niet het verstrekken van juiste informatie.

Van strategie tot uitvoering, van bericht tot beeld; we nemen de volledige marketing uit handen. ⁴³

We helpen (…) met doelgerichte content, in de vorm van onder andere social media berichten, SEO teksten, aantrekkelijke cursusteksten en de maandelijkse nieuwsbrief (vet red.).⁴⁴

Mensen die in het gewone leven met onderwerpen uit het erfrecht te maken krijgen, omdat ze een testament of codicil willen maken, maatregelen willen treffen voor de eindigheid van het leven, met een ernstige ziekte te kampen krijgen of met een overlijden, begrijpen daarom vaak maar weinig van de geboden voorlichting en geven er een draai aan die enigszins logisch lijkt. Hen valt niet veel te verwijten. Professionals in commercieel onderwijs en toepassing van het erfrecht – en hun marketingbureaus – des te meer.

2.3 Commercieel onderwijs erfrecht ontoereikend

“Erfrechtdeskundige in één dag“

Advisering over erfrecht en de toepassing ervan, het opmaken van concept-testamenten en het afwikkelen van nalatenschappen, is niet gereguleerd. Er bestaan wel strenge regels voor de rechtsgeldigheid van een testament. Een testament is in Nederland alleen rechtsgeldig wanneer het wordt opgesteld door een notaris, of wanneer een zelfgeschreven testament bij een notaris in bewaring wordt gegeven. Maar er bestaan geen regels voor zakelijke advisering over de inhoud van een testament, of voor afwikkeling van een nalatenschap na overlijden. Eenieder mag zonder opleiding als beroep of bedrijf diensten aanbieden als testamentadviseur, erfenisplanner, ‘levensexecuteur’, executeur en testamentair bewindvoerder. De regels die gelden voor professionele dienstverlening in individueel vermogensbeheer met discretionaire bevoegdheid, worden door professionals binnen het erfrecht breed genegeerd. Het is gebruikelijk dat notariskantoren op de website schrijven dat ze de benodigde expertise in huis hebben voor boedelafwikkeling, terwijl nog nooit iemand een cursus vermogensbeheer heeft gevolgd.

► zie: Iedereen mag zich erfrechtspecialist noemen, ook iedere advocaat of notaris

Informatie over erfrecht die wordt overgedragen in cursussen voor belastingadviseur, executeur, accountant en advocaat, dient niet zelden mede een eigenbelang van docent en cursist: inkomen genereren uit nalatenschappen die anderen in eigendom toebehoren.

“Word ook een speler op de interessante erfrechtelijke markt“

Allerlei bedrijven, organisaties en maatschappen bieden opleidingen, leergangen en cursussen aan in het erfrecht, de nalatenschapsplanning en de boedelafwikkeling. Potentiële deelnemers worden met prachtige beloftes verleid, geld te besteden aan kennisoverdracht die volgens objectieve maatstaven niet tot de beloofde status kunnen voeren.⁴⁵

Ook ongereguleerd is de verkoop van diensten in erfrechtelijk onderwijs, de estate planning en de advisering en afwikkeling van nalatenschappen. Daarbij worden resultaten beloofd die te mooi zijn om waar te zijn en waar velen op afvliegen. De ervaring leert dat ook in deze hoek regelmatig halfjuiste en onjuiste informatie wordt geboden, met gebruikmaking van onbeschermde titels als ‘Register Estate Planner’ of ‘Gecertificeerd Executeur’.

3. Erfrecht voor iedereen: een breder perspectief

3.1 Waarom

Platform ‘Erfrecht voor iedereen’ behandelt nalaten, erfopvolging en erven vanuit het perspectief van mensen, bedrijven en organisaties die er in het dagelijks leven mee te maken krijgen. Mensen die een testament of codicil willen maken of veranderen, bij een testamentadviseur of doe-het-zelf (onderhandse akte); mensen die een erfenis of legaat hebben gekregen of zijn onterfd; die een erfenis moeten afwikkelen en verdelen of vereffenen, met en zonder executeur, afwikkelingsbewindvoerder of vereffenaar. Organisaties en instellingen die bedeeld willen worden (goed doel). En voor hun adviseurs, vrienden, buren en partners.

Standpunten en gegeven informatie op deze website wijken daarom deels af van dat wat in de (notariële) praktijk, het onderwijs en de (notariële) wetenschap over het erfrecht als leer wordt aangehangen; als geldend recht wordt gepresenteerd of als verbeterpunt voor wetgeving wordt gezien. Het eerste grote onderwerp dat in behandeling werd genomen, was het zogenaamde afwikkelingsbewind; daar komt de naam van deze website vandaan. Van daaruit wordt met een juridisch-journalistieke insteek gestaag gewerkt aan een thematische beschrijving van het Nederlands erfrecht en andere van belang zijnde rechtsregels. Onderbouwd met bronnen, zodat er inhoudelijk op kan worden voortgebouwd of tegenin kan worden gegaan.

Doelstelling is de informatie voor iedereen vrij toegankelijk te maken en te houden. Om de rechtspositie van belanghebbenden en het nalatenschapsvermogen zoveel mogelijk te beschermen tegen erfenisbejaging.⁴⁶ Om burgers in staat te stellen goed geïnformeerde besluiten te nemen over de eigen nalatenschap of over vraagstukken en zaken die spelen binnen het erfrecht en aanpalende rechtsgebieden.

Want:

• erfrecht is er voor iedereen die er in het dagelijks leven mee te maken krijgt, niet alleen voor de notaris, estate planner, belastingadviseur, wetenschapper notarieel recht, erfrechtadvocaat en beroepsexecuteur;
• er is te weinig vrij toegankelijke informatie over basisregels, rechtsfiguren en leerstukken van het erfrecht beschikbaar voor gewone mensen die er in hun gewone leven mee te maken krijgen;⁴⁷
• er is te weinig literatuur over erfrecht in een brede context, voor beroepsbeoefenaars anders dan de notaris, zowel opiniërend als geschreven volgens de normen van wetenschappelijke integriteit;
• vrij toegankelijke informatie over erfrecht blijkt regelmatig half juist, onjuist, misleidend of verwarrend te zijn, meer bedoeld als reclamemateriaal dan als serieuze informatie;
• erfrecht wordt al decennia lang voornamelijk onderwezen en bestudeerd als vakgebied binnen het notarieel recht, een op de beroepspraktijk van de notaris gerichte universitaire opleiding met noodzakelijkerwijs het eenzijdige perspectief van de notaris in de rol van openbaar ambtenaar en als zakelijk dienstverlener als uitgangspunt, en gericht op de voor uitoefening van dit beroep benodigde kennis en vaardigheden;⁴⁸
• een invloedrijk centrum voor notarieel recht heeft naar eigen zeggen mede als doelstelling, rechter en wetgever ertoe te bewegen door hen ontwikkelde theorieën of standpunten over te nemen. Drijfveren komen in de eerste plaats uit de beroepsgroepen, niet zozeer uit de maatschappij. Het centrum onderhoudt sinds 1998 een samenwerkingsverband Estate planning met een grote bank;
• een notaris, estate planner, gepromoveerd wetenschappelijk medewerker Notarieel Instituut Groningen (RUG) en raadsheer plaatsvervanger, beschreef in 2022 in een vaktijdschrift de zogenaamde notariële ongehoorzaamheid als noodzakelijk kwaad, zonder het plaatsen van vraagtekens vanuit beroepsethiek en rechtsstatelijkheid. Gedoeld wordt op een beroepscultuur waarbij notarissen door inzet van de hen verleende bijzondere wettelijke bevoegdheden, pogen om door cliënten of zelf gewenste buitenwettelijke regelingen ingang te doen vinden in de maatschappij;⁴⁹
• bestudering van, en onderwijs in het erfrecht zou ook door juristen Nederlands recht en andere academici moeten worden bedreven, niet voornamelijk door mensen geschoold in notarieel en fiscaal recht met de focus op notaris en estate planner.

3.2 Hoe

Uitleg, juridische argumenten, inzichten, praktische tips, voorbeelden

Daarvoor is het nodig om bestaande verwarring te ontrafelen, misverstanden en hun herkomst op te sporen, verbindingen zichtbaar te maken, mogelijke belangenverstrengeling bloot te leggen en misstanden of scheefgroei onder de aandacht te brengen. Stellingen, beweringen, meningen, analyses en conclusies worden zoveel mogelijk onderbouwd met (online) verwijzing naar wet- en regelgeving, originele kamerstukken, vindplaats van hetgeen door anderen zo is gesteld of vermelding van wetenschappelijk of vaktechnisch werk, gepubliceerd in erkende vakbladen en andere literatuur. Zoals gebruikelijk in de academische wetenschap, maar zonder de bedoeling hier wetenschappelijk werk af te leveren. Teksten worden meegelezen en gecontroleerd, maar er is geen sprake van een wetenschappelijke inbedding of peer reviews.⁵⁰

Noten worden toegevoegd, zodat de inhoud door iedereen controleerbaar is op betrouwbaarheid en op (juridische) houdbaarheid; dat is na te gaan waarom tot een tekst is gekomen en argumenten kunnen worden gebruikt om een bepaalde positie te bepleiten of ertegen op te komen. Of om over gepubliceerde inhoud gefundeerd in discussie te kunnen gaan om tot verbetering en nieuwe inzichten te komen, ook in wetenschap en rechtspraak. En om er inspiratie uit te putten voor werk en nadenken als student, advocaat, executeur, bewindvoerder, wetenschapper, docent, cursusaanbieder, notaris en rechter. Teksten zijn vaak geschreven met journalistieke flair, om het enigszins leesbaar te houden.⁵¹

Hier worden geen betaalde diensten en producten aangeprezen; er zijn geen commerciële banden met beroepsmatig dienstverleners

In de aanbieding zijn kennis, informatie en kritiek, geschoeid op juridische leest, geschreven met als leidraad de beginselen van de journalistiek. Inhoud komt tot stand door inbreng van verschillende en wisselende (rechts)personen die om uiteenlopende, draagkrachtige en begrijpelijke redenen anoniem willen blijven.⁵² Veel informatie en inzicht zou niet beschikbaar zijn gekomen wanneer er namen zouden worden gekoppeld aan artikelen.⁵³ Maar niemand wil zich achter anonimiteit verschuilen als methode om onberedeneerd kritiek of (negatieve) meningen en stellingen te kunnen verspreiden. Het moet beschouwd worden als beschermingsmaatregel.

Verantwoording wordt afgelegd door de inhoud voor lezers navolgbaar te maken en een kanaal te bieden om inhoudelijk commentaar en kritiek te leveren of correcties voor te stellen. Berichten worden zoveel mogelijk in artikelen verwerkt, mits het binnen de doelstellingen van de redactie valt.⁵⁴

Lezers en geïnteresseerden staat het vrij zelf artikelen, lezingen, video’s, podcasts e.d. te produceren over onderwerpen en gezichtspunten die hier worden behandeld. In vakbladen, wetenschappelijke tijdschriften, onderwijs en op congressen. Gaat het op deze website om origineel eigen werk, dan graag met bronvermelding.

Teksten op deze website zijn geschreven:

• vanuit het perspectief van testamentmaker, erfgenaam, legataris en legitimaris, met de bescherming van de nalatenschap en de rechtspositie van direct belanghebbenden,
• naar de normen van de (onderzoeks)journalistiek,
• met vermelding van gebruikte bronnen en wetsartikelen, zodat de inhoud verifieerbaar is en op argumenten kan worden bekritiseerd,
• zonder winstbejag, zakelijk belang of marketingdoeleinden,
• met plezier in het recht en het lezen van goed doorwrochte artikelen, ongeacht standpunt,
• en de structurele uitnodiging ervaringen te delen, gefundeerd commentaar te leveren en verbetering te vragen van teksten die mogelijk onjuist zijn of te dicht aan een juridische of (rechts)persoonlijke grens komen.⁵⁵

3.3 Interactief

Lezers en geïnteresseerden zijn uitdrukkelijk uitgenodigd om vragen stellen, ervaringen, meningen en kennis delen, ook anoniem. Wij zijn ervan overtuigd dat we niet altijd gelijk hebben of aan het rechte eind trekken. Ervaringen kunnen aanleiding zijn voor nieuw uitzoekwerk, om te analyseren wat werkt en wat niet, om tot onderzoek aan te zetten en nieuwe kennis of standpunten te verspreiden. Er komt in de regel geen persoonlijk antwoord, maar berichten worden zoveel mogelijk (gebundeld) verwerkt in bijdragen met algemene uitleg of in artikelen die knelpunten aankaarten of nieuwe onderwerpen en argumenten in kaart brengen. Er wordt geen antwoord gegeven op vragen over individuele gevallen en vaak is er onvoldoende tijd om berichten (binnen enkele weken) persoonlijk te beantwoorden.

4. Eenzijdige samenstelling groep erfrecht-influencers

De vakgebieden erfopvolging, erfrecht en schenking, worden in Nederland beheerst door (kopstukken uit) het notariaat, de estate planning, erfrechtadvisering, en de branche testamentair executeurs, bewindvoerders en vereffenaars. Zowel in (universitair) onderwijs en rechtswetenschap, als bij de advisering over uitvoer en toepassing van het erfrecht en de erfbelasting, tot in wetgeving en rechtspraak, wordt het denkwerk gedaan door notarieel juristen en fiscalisten van grote accountancies, of is het werk gebaseerd op artikelen en literatuur afkomstig van deze deskundigen.

In het segment van hoogleraren en gepromoveerden bestaat een loodzware oververtegenwoordiging van witte mannen.⁵⁶ Dat staat in schril contrast tot de verhoudingen in de hedendaagse maatschappij en op het moderne notariskantoor. Om artikelen te lezen is het daarom soms echt doorbijten, want eenzijdigheid troef (de legitieme moet afgeschaft; er moet zoveel mogelijk erfbelasting worden bespaard: testament zonder driesterrenexecuteur is geen goed testament), oubollige spreuken,⁵⁷, muffige metaforen (vruchtbaarheid echtgenote is straf bij vooroverlijden man), toespelingen die plaatsvervangende schaamte opwekken (bent u klaar of druppelt u nog na), grapjes over Monika Lewinsky en steken onder water uit het rooms-katholieke zuiden naar protestante gewesten.⁵⁸

In de universitaire beroepsopleiding worden veel leerstoelen gefinancierd vanuit het notariaat en/of mede mogelijk gemaakt met vrijstellingen van grote consultancies.

Een van de gevolgen is, dat informatie over erfrecht in de regel beschikbaar is zoals ernaar gekeken wordt door de notariële en belastingbesparende bril, vanuit de typisch notariële en fiscale dogmatiek en met haast onvermijdelijk ook vormen van belangenbehartiging van de beroepsgroepen automatisch op de achtergrond. Nooit wordt eens de vraag gesteld of het grote erfbelasting besparen en AWBZ-bijdragen vermijden, de doelen niet volledig zijn voorbijgeschoten, nu de bezuinigingen op de zorg ertoe voeren dat triage moet worden geïntensiveerd (Minister Agema, sept. 2024).⁵⁹ Bij behandeling van vraagstukken verplaatst men zich in de ouderwetse rol van ‘pater familias’.

Deze toestand zou enigszins gechargeerd kunnen worden vergeleken met de (ondenkbare) situatie dat het huurrecht in wetenschap en praktijk zou worden gedomineerd door vastgoedbeheerders.

Het merkwaardige bij het erfrecht is echter, dat niet veel mensen zich ervan bewust lijken te zijn dat gesproken zou kunnen worden van een zekere eenzijdigheid en disbalans. Met wetenschappelijk bureaus en instituten die niet per se werken volgens de beginselen van wetenschappelijke integriteit maar – onder andere ook – vooropgezette doelen nastreven en aan behoeften uit de beroepsgroepen proberen te voldoen.⁶⁰ Het is niet louter het algemeen belang dat met deze vorm van wetenschap wordt gediend, maar er wordt ook de eigen clientèle mee bediend.⁶¹

Met soms vèr reikende – negatieve – gevolgen voor mensen die uit een huwelijk stappen, samenwonen, oud en behoeftig worden, een testament maken, erven of niet erven, en hun naasten. En met verrijkende gevolgen voor notariaat, estate planning, executeursbranche en juridische advisering. Tot in hogere rechtspraak lijkt men zich er niet altijd van bewust te zijn, dat literatuur daarom geschreven kan zijn vanuit opportunisme / clientelisme. Dat is ook ongebruikelijk en zou niet zo horen te zijn. Maar in 2022 is bijvoorbeeld in een voor eiser principiële zaak, recht gesproken op basis van een veelgebruikt naslagwerk, de Sdu Commentaar erfrecht, met een commentaar geschreven door een spilfiguur binnen de grootste beroepsorganisatie voor executeurs. In het commentaar wordt informatie uit een dissertatie verwerkt over een denkmodel voor notariële modelregelingen, op een manier dat positieve kanten worden belicht en essentiële erfrechtelijke zwakheden worden weggelaten. ⁶² Terwijl in de aangehaalde dissertatie wordt geconcludeerd dat het model niet onder een uiterste wilsbeschikking valt en misschien, onder bepaalde omstandigheden, door de rechter in een individueel geval middels conversie tot rechtsgeldigheid zou kunnen worden verheven.⁶³ En breed wordt verwarrende en halfjuiste informatie verstrekt, niet gebaseerd op het positieve recht, maar op de individuele zienswijze van een deeltijdprofessor, die onder het oude erfrecht als theorie door de Hoge Raad is afgedaan als strijdig met de aard der executele.⁶⁴ Ook helaas het officiële orgaan voor de rechtspraak volgt de notariële zienswijze.⁶⁵

‘Erfrecht voor iedereen’ werkt aan uitbreiding van perspectieven

5. Uw nalatenschap als inkomstenbron voor derden

“Op het internet circuleren mijns inziens al veel te veel bijdragen over het erfrecht met beperkte diepgang, uitsluitend bedoeld als reclamemateriaal.”⁶⁶

5.1 Erfrecht en erfenis als inkomstenbron voor notariaat en belastingadviseur

Testament met executeur, testamentair bewind, tweetrapsmaking, onterving, ouderlijke boedelverdeling of afwikkelingsbewindvoerder? Vragen over het Nederlands erfrecht? Testament opstellen, belasting besparen, codicil schrijven, wensen voor de uitvaart, kosten beperken, loon van de executeur, voorkomen van onenigheid? Wettelijke verdeling, kindsdeel, erfenis verwerpen, legitieme portie, nalatenschap afwikkelen en verdelen?

Er zijn tientallen websites, brochures en boekjes boordevol tips en handleidingen. Doorspekt met verwarrende informatie en foute uitleg, helaas niet herkenbaar voor de argeloze lezer. En omdat een testament, boedelafwikkeling of erfenisruzie meestal op zichzelf blijft staan, maken maar weinig testamentmakers en erfgenamen kennis met de grote lijnen, de bredere context en achtergronden. En juist dat is nodig: de hoofdlijnen van het erfrecht en de erfrechtpraktijk begrijpen, om beslissingen te kunnen nemen die goed zijn voor belanghebbenden die niet beroepsmatig te maken krijgen met het erfrecht. Als testamentmaker, erfgenaam, legataris, legitimaris of onterfde.

Er wordt veel geld rondgepompt in de professionele erfrechtbranche, met notaris, estate planner, accountant, testamentadviseur, erfenisbureau, trustkantoor, nalatenschapsadviseur, executeur, bewindvoerder, vereffenaar, erfrechtadvocaat en goed doel. Geld dat afkomstig is uit de nalatenschappen van anderen. Daaromheen een brede groep dienstverleners, met makelaar, uitvaartondernemer, belastingadviseur, boedelopkoper, mediator, vermogensbeheerder en bank. Het is de afgelopen twintig jaar goed gelukt, verhalen te vertellen over het erfrecht en de erfbelasting, die ertoe bijdragen dat grote bedragen kunnen worden overgeheveld uit nalatenschappen naar de ‘erfrechtbranche’. Bijdragers aan deze website bedachten als naam: erfenis-mee-eters. Ook mooi is (van een lezer): commerciële erfbelasting.⁶⁷

“Dit wordt big business voor notarissen in Nederland”

Beroemd (inmiddels ook berucht) voorbeeld van een erfrechtadvies aan burgers in Nederland, dat op het podium objectief is, maar in de coulissen mede bedrijfsmatige belangen bleek te dienen, is het zogenaamde ‘Tweetrapstestament of Radartestament‘. In het veelbekeken consumentenprogramma Radar, adviseerden in 2010 twee hoogleraren van het Centrum voor Notarieel Recht de burger, om een testament te laten maken met een tweetrapsmaking als belastingbesparende maatregel. Zonder te wijzen op de enorme nadelen die aan deze making na overlijden kunnen kleven. Volgens een latere dissertatie over de tweetrapsmaking is het Nederlands erfrecht hier op onderdelen ‘zo lek als een mand’.⁶⁸ De introductie zet de toon:⁶⁹

De belastingregels zijn veranderd. Heel Nederland moet naar de notaris om opnieuw een testament te laten maken, anders gaat het je veel geld kosten

Op deze manier wordt al jaren veel informatie over het erfrecht verpakt: waarschuwen voor dreigend nadeel, met als oplossing een gang naar de notaris of estate planner.⁷⁰ Zonder testament zou in de meeste gevallen geen erfbelasting verschuldigd zijn geweest. Ook daarover geen informatie. Zittend voor een kast vol boeken stelt Freek Schols dat je een bezoekje aan de notaris altijd terugverdient. Broer Bernard poneert met een besmuikt lachje op het gezicht, dat je vaak met een heel kleine ingreep vooraf, heel veel al kunt sturen.⁷¹

De heren hoogleraar waren (kandidaat-)notaris onder het oude erfrecht en zijn vanaf 2007 en 2009 (in deeltijd) aangesteld als hoogleraar bij het Centrum voor Notarieel Recht, dat door hen zelf wordt bestuurd. Daarnaast runnen ze een vof en enkele BV’s voor commercieel onderwijs en B2B-advies in estate planning en de materiële rechtsgebieden van het notarieel recht.⁷²

‘Voor het notariaat een geschenk uit de hemel’

Als gevolg van dit tv-optreden stapten tienduizenden nietsvermoedende burgers naar de notaris en lieten een testament maken met zo’n tweetrapsmaking.⁷³ Een notaris hierover:⁷⁴

Deze uitzending was voor het notariaat een geschenk uit de hemel. De huizenmarkt was het jaar daarvoor ingestort en de notaris kon wel wat extra werk gebruiken.

Het optreden van de hoogleraren blijkt na enig speurwerk niet op zichzelf te staan als – objectief wetenschappelijk – advies. Het was de aftrap voor een marketingcampagne van de Koninklijke Notariële Beroepsvereniging naar aanleiding van vernieuwingen in de Successiewet.⁷⁵ Resultaat: een tsunami aan onbegrijpelijke testamentaire bepalingen die ongewenste lasten op erfgenamen leggen en vaak een ontervende bijwerking hebben, omdat notarissen en hun klerken bij opzetten van het concept-testament de dwingendrechtelijke vruchtgebruikbepalingen niet allemaal hebben uitgeschakeld.⁷⁶ In veel gevallen zal het zijn gegaan om testamentmakers die bij overlijden niet of nauwelijks boven de vrijstelling van de erfbelasting zouden uitkomen. De vrijstelling bij huwelijk of geregistreerd partnerschap bedraagt in 2025 per persoon maar liefst € 804.698 – het gezamenlijk vermogen van een echtpaar moet daarom hoger zijn dan ruim anderhalf miljoen euro, voordat erfbelasting verschuldigd is.⁷⁷

LET OP – Samenwoners met en zonder notarieel samenlevingscontract die geen testament hebben gemaakt, erven officieel niets van elkaar. Bij overlijden van de partner zijn ze volledig afhankelijk van medewerking van alle erfgenamen, om iets uit de erfenis te krijgen. Is er een testament maar geen (deugdelijk) samenlevingscontract, vallen samenwoners mogelijk niet onder de vrijstellingen voor de erfbelasting! De notaris doet het nogal eens voorkomen dat bepalingen in een samenlevingscontract voor het regelen van de situatie na overlijden erfrechtelijke werking hebben, maar dat is niet zo. Alle erfgenamen moeten toestemming geven.⁷⁸
‘Geregistreerd partnerschap’ is voor het erfrecht en het huwelijksvermogensrecht iets anders dan samenwonen met een notarieel contract.

Heeft u de notaris ooit gevraagd een “Radartestament” op te stellen om erfbelasting te besparen, pak het afschrift dan uit de kast en lees het door. Merkt u bij het nalezen dat de teksten onbegrijpelijk zijn, maak dan een afspraak met de notaris en vraag of de bepalingen kostenvrij kunnen worden uitgelegd. Vraag ook of er daadwerkelijk belasting wordt bespaard, of slechts wordt uitgesteld. Een akte uitleggen heet Belehrung en hoort tot de zorgplicht van de notaris. Blijkt dat de inhoud ongewenste bijwerkingen bevat, laat het testament dan repareren door de notaris die het u adviseerde. Een zorgvuldige notaris zou dat tegen een sterk verlaagd tarief horen te doen. Bereken ook grofweg het saldo van uw nalatenschap toen u het testament liet opmaken. Lag dat toen ruim onder de vrijstelling, was het niet nodig een testament te maken om erfbelasting te besparen. Bespreek ook dat met de notaris, of met de programmamakers van de uitzending en hun twee hooggeleerde gasten.

“Nederlanders veranderen massaal testament”⁷⁹

Bangmakerij voor erfbelasting, gevolgd door een halfgaar advies voor besparing, als aanjager voor de afname van zakelijke diensten. Het gaat geschat om minstens 80 miljoen omzetverhoging voor het notariaat in één jaar. Zijn er in die 100.000 extra testamenten voor minstens een kwart ook professionele executeurs en afwikkelingsbewindvoerders benoemd, komt daar na overlijden nog een omzet van miljarden euro’s bij.

Een voorbeeld uit velen dat we hier beschrijven omdat het er zo uitspringt.⁸⁰

Wie op vakniveau iets wil leren over tweetrapsmaking en belasting:
► Fideicommis en erf- en inkomstenbelasting: wie betaalt de rekening? van mr. dr. R.E. Brinkman en mr. J.M van Anken

5.2 Onenigheid over erfrechtkwesties als inkomstenbron voor de advocatuur

“Erfrecht is booming business” (2017) en “Erfrecht is hot” (2025)

In opdracht van een vereniging die de belangen behartigt van de zogenaamde erfrechtadvocaat, onderzocht een hoogleraar in 2017 hoeveel rechtszaken er aanhangig waren gemaakt sinds invinvoeringn de nieuwe wet erfrecht. Hij concludeerde tot een sterke stijging en bracht deze boodschap over aan de media, waarop het Advocatenblad kopte ‘Erfrecht is booming business.⁸¹ Enkele jaren later kopte hetzelfde tijdschrift bij aantreden van een nieuwe voorzitter van de Vereniging Erfrecht Advocaten Nederland voorjaar 2025: ‘Erfrecht is hot’.⁸²

5.3 Nalatenschappen ter ondersteuning van goede doelen

“Werving nalatenschappen”

“Door middel van direct mail, telemarketing, bijeenkomsten en (online) enquêtes informeren wij de doelgroep over de mogelijkheden tot nalaten aan de organisatie.” Aldus een brochure van het Centrum nalatenschappen. Voorbeeld van een derde belangengroep die het oog heeft laten vallen op de nalatenschap: de goede doelen. De grote goede doelen hebben speciale afdelingen om erfenisgeld binnen te halen, medewerkers leggen huisbezoeken af bij ouderen.⁸³ Het hoort er erbij dat daar ook wordt aangeboden de rol van executeur op zich te nemen.⁸⁴

Wilt u in het algemeen weten hoe u het Nederlands erfrecht kunt inzetten in uw eigen belang, dat van uw familie, bedrijf, vrienden, patchwork-kinderen, zelfgekozen goede doelen, bedrijfsopvolgers of erfgenamen, dan is deze website een goed begin.⁸⁵

Lezers schrijven:
‘fantastische website’ | ‘het loopt bij ons helaas precies zoals u zegt’ | ‘(stevige) meningen maar goed onderbouwd’ | ‘klokkenluiders’ | ‘erfrecht voor dummies’

6. Erfrecht voor Iedereen – werkmethode

Deze website verkent, onderzoekt, informeert en geeft uitleg over juridische en praktische mogelijkheden om een nalatenschap te beschermen en de rechtspositie van belanghebbenden. Voor testamentmaker (erflater), erfgenaam, legataris, legitimaris, schuldeiser, executeur, vereffenaar, bewindvoerder en hun adviseurs. Dat gebeurt op de volgende manieren:

• uitleg over het Nederlands erfrecht in algemene zin, en over de erfrechtpraktijk, vraagstukken, misverstanden en jurisprudentie. In kortere artikelen in begrijpelijke taal voor een brede doelgroep en uitvoerige stukken voor de professional, met bronvermelding, zodat wat geschreven is kan worden gecontroleerd en gewogen. Zakelijk inhoudelijk commentaar, kritiek en vragen zijn welkom.

• met een breder en ander perspectief dan gebruikelijk, het erfrecht en aanpalende terreinen in de breedte en de diepte, met allerlei facetten. Het perspectief van de burger en van de maatschappij, dat grotendeels ontbreekt op andere websites en in het notarieel recht.⁸⁶

• met eigen onderzoek en speurwerk naar achterliggende belangen, mechanismes en kruisverbanden binnen de beroepsgroepen en organisaties die inkomen genereren uit de nalatenschap van anderen.

• zoveel mogelijk op een meer algemeen niveau dan dat van de individuele gevallen, behalve als beschrijvingen daarvan tekenend lijken te zijn voor een verschijnsel van meer structurele aard.

Voor de toekomst onderzoeken we mogelijkheden om door het ontwerpen van slimme, oplossingsgerichte bepalingen voor testament, codicil, wilsverklaring, levenstestament, uitvaart, afwikkelovereenkomst (tussen de erfgenamen) en familie-overeenkomst, de steeds groter wordende groep testamentadviseurs, nalatenschapsplanners en boedelafwikkelaars die inkomsten uit uw nalatenschap genereert, de wind preventief uit de zeilen te nemen. Zodat van een nalatenschap zoveel mogelijk overblijft voor de personen en organisaties die bij uiterste wilsbeschikkingen zijn bedacht en er zo weinig mogelijk geld vloeit naar derden die in beginsel niet zijn bedacht. Ideeën en ontwerpregelingen, of bepalingen daarvoor, zijn van harte welkom.

Mocht een bronvermelding ontbreken, mocht een tekst of bron vatbaar zijn voor discussie, onscherp zijn of onzin, horen we dat graag. We stimuleren het leveren van commentaar, vragen en kritiek om inhoud en kennis van het Nederlands erfrecht, civiel en fiscaal, te verbeteren. Algemeen is een doelstelling, te entameren dat bij de uitoefening van het erfrecht als wetenschap een grotere academische arena wordt gevormd, met spelers die meer een afspiegeling zijn van de Nederlandse en Europese maatschappij. De spelersgroep die we nu zien, is vanuit academisch perspectief onverantwoord eenzijdig.⁸⁷

Achter deze website zit geen notaris, advocaat, bank of vermogensbeheerder. Geen goed doel, estate planner, testamentadviseur, verzekeraar, belastingkantoor, cursusaanbieder, beroepsvereniging, executeur of bewindvoerder. Er is geen commercieel belang.

Oneerbiedig tegen heilige huisjes, duidelijk over het zere been en de achilleshiel.

Informatie van deze website is verzameld en geschreven door mensen die breder geschoold zijn dan in het notarieel recht: journalistiek, Nederlands recht, economie, communicatie, Europees recht, sociologie, bedrijfsorganisatie, geschiedenis en andere terreinen. Ze zijn niet uitsluitend geschoold door (handboeken van) ScholsBurgerhartSchols en followers, en oefenen allerlei beroepen uit of hebben deze uitgeoefend. Geen van hen verdient nu geld met het opstellen van en adviseren inzake testamenten en het afwikkelen van erfenissen. Enkele bijdragers zijn ‘ervaringsdeskundig’ in begeleiding door notaris, belastingadviseur of nalatenschapsplanner bij het opstellen van een testament en afwikkelen van hun erfenis – deze ervaringen zijn vaak de aanzet om op onderzoek uit te gaan. Waardoor misverstanden, knelpunten en misstanden aan de dag komen. Onder de noemer:

Lang leve de nalatenschap!

Zoeken

IN DEN BEGINNE WAS ER DE IDEE,

om zaken en ervaringen betreffende de afwikkeling van een erfenis door een ‘driesterrenexecuteur, die op het eerste gezicht vragen opriepen of vreemd leken te zijn, onbegrijpelijk, zoveel mogelijk uit te (laten) zoeken:

WAAROM IS DAT ZO EN KAN DAT EIGENLIJK WEL?

Er kwam ‘input’ van mensen die normaal gesproken niet aan het woord komen als het om erven en nalaten gaat en wier belangen, perspectief en meningen normaal gesproken niet aan bod komen in het denken over en de uitoefening van het erfrecht. Daardoor werden langzaam patronen zichtbaar die en public nog niet zijn aangesproken, samengevat onder de slagzin:

ERFRECHT IS BOOMING BUSINESS

Wezenskenmerken zijn enerzijds een sterk expanderende branche, anderzijds het volledig ontbreken van regulering. Het toezicht dat er is, bij bijvoorbeeld bij leven de wettelijke maatregelen beschermingsbewind en curatele, worden met een levenstestament buiten kracht gezet. Na overlijden worden eigendomsrechten van de nieuwe nalatenschapseigenaren, de erfgenamen, op de praktijkvloer uitgehold.

DAARDOOR IS IN DE PRAKTIJK GEDRAG MOGELIJK GEWORDEN, DAT VELEN IN NEDERLAND ‘EIGENLIJK‘ NIET VOOR MOGELIJK HOUDEN EN WAT NAAR ONZE MENING OP DEZE MANIER EN IN DEZE VORM OOK EIGENLIJK NIET ZOU MOGEN KUNNEN.

Een ieder kan na vier tot negen dagen cursus een certificaat op de website plakken, of zich laten inschrijven in een register, en dan met de aanbeveling dat onderwijs is genoten van ’topdocenten verbonden aan universiteiten’ bij nietsvermoedende en argeloze burgers die goed van vertrouwen zijn, aan de keukentafel komen zitten om daar ‘samen’ een concept levenstestament en testament op te stellen.
De nalatenschapscoach, erfrechtspecialist, NOVEX-executeur, register estate planner, erfenisbegeleider, gecertificeerd (levens)executeur, erfrechtadvocaat, levensexecuteur, zzp-ende kandidaat-notaris en zelfs professioneel toezichthouder en specialist uitbuiting ouderen (let wel, zonder enige kwalificatie of officieel kader). Onder de geruststellende slogan dat deze mensen helpen te ontzorgen, laten ze zich in het (levens)testament dat ze dus als het ware zelf opstellen, benoemen als bevolmachtigde of executeur met vergaande bevoegdheden terzake van beheer en beschikking over het vermogen van de betreffende persoon of de erfgenamen.

In het (levens)testament niet standaard een uitgebreide regeling voor toezicht en controle of duidelijke richtlijnen voor de beloning. In verreweg de meeste gevallen zonder een opleiding te hebben in vermogensbeheer, – dus zonder aanwijsbare kennis en ervaring in budgetbeheer, balanslezen, boekhouden, het voeren van een deugdelijke administratie, afleggen van rekening en verantwoording etc.

Een van de weinige borgen die de gerechtigden hebben, het opstellen van een deugdelijke boedelbeschrijving, probeert een van deze zelfbenoemde topdocenten executele en bewind nu ook nog te slopen. Hij jubelt bij een rechterlijke uitspraak waar ons insziens als kennelijke misslag werd bepaald, dat de verplichting voor een testamentair bewindvoerder tot het opstellen van een boedelbeschrijving pas ontstaat zodra de in art. 4:7 BW genoemde schulden volledig zijn voldaan.

DIT ZIEN WIJ ALS HET ERFRECHT WILDE WESTEN

Het gaat daarbij naar onze opvatting op een los-vast verband aan acties en maatregelen die in hun samenhang een structureel nadelige uitwerking heeft op nalatenschappen, erfgenamen en nabestaanden na overlijden.

Hoe meer ervaringen er binnenkomen, des te meer uitzoekwerk er wordt verricht, des te sterker ontwikkelt zich de opvatting dat er fundamenteel iets scheef zit in de informatievoorziening, testamentadvisering en nalatenschapsafwikkeling. Door het hanteren van verschillende perspectieven en het verzamelen en uitwisselen van informatie uit verschillende hoek, lukt het steeds beter puzzelstukjes samen te leggen. Doel en streven is en blijft de situatie voor testamentmaker en nabestaanden te verbeteren en meer rechtvaardig te maken. Mensen een stem te geven die deze tot nu toe niet hadden, of bewust is weggenomen.

een lezer schreef:
JULLIE ZIJN VOOR MIJ DE ROBIN HOOD VAN HET ERFRECHT

een ander:
ERFRECHTGEUZEN⁸⁸

---

►Algemene disclaimer

Teksten van deze website zijn met aandacht en zorgvuldigheid geschreven, maar zijn bedoeld als eerste aanloop, om een algemene indruk te geven van het behandelde onderwerp. Daar bedoelen we mee dat de geboden informatie, afhankelijk van de omstandigheden van een specifiek geval, niet of verminderd van toepassing kan zijn, of juist nadelig zou kunnen uitpakken. Verder kan de informatie onvolledig zijn of niet actueel. Teksten worden op vrijwillige basis aangeleverd. Niets kan daarom als juridisch of fiscaal advies worden beschouwd.

Het erfrecht wordt met een vermogensrechtelijke bril benaderd, vanuit het perspectief van de eigenaar / eigenaren van de nalatenschap. Deze benaderingswijze en dit perspectief ontbreken tot nu toe vaak in de huidige erfrechtwetenschapsbeoefening. Veel van de ideeën zijn nog niet in de praktijk met succes ingezet. Ga niet doe-het-zelven. Als een lezer teksten wil gebruiken, refereer dan aan deze website. Afgestudeerd juristen Nederlands recht kunnen dan, mede aan de hand van de bronvermeldingen, beoordelen of informatie mogelijk toepasselijk is in een individueel geval, en op de specifieke risico’s wijzen. De voor de teksten gebruikte bronnen zijn doorgaans van (notarieelrechtelijk) wetenschappelijke kwaliteit.

Afwikkelingsbewind.nl aanvaardt daarom geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van de gepubliceerde informatie. We horen het graag als er iets onjuist, verouderd of onvolledig is! Persoonsgegevens worden niet bekend gemaakt.⁸⁹

---

Nieuwe artikelen in erfrechtblog ‘Lang leve de nalatenschap’

Voetnoten

Voetnoten | bronvermeldingen en commentaar

1. Kleine greep uit honderden voorbeelden:
   ○ Minister van Justitie bij behandeling ontwerp Wet bescherming erfgenamen tegen schulden (BETS;
   ○ Uitzending TV-programma Radar over erfbelasting, 2010, zie verderop in de tekst;
   ○ Mr. dr. R.E. Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, FTV 2020(3) p. 7: “Bij de gewone burger, waar het recht uiteindelijk voor is geschreven, is er weinig besef van de juridische merites van het ‘kindsdeel’”;
   ○ Mr. I.H. van Doormalen en mr. B.T.E. Herberighs, Uw testament: een spoorboekje naar een fiscaal optimaal overlijden?, Vp-Bulletin 2022/55: “Door het opstellen van een testament heeft de erflater zelf in de hand hoe zijn nalatenschap wordt verdeeld en welke bevoegdheden de erfgenamen over het geërfde vermogen krijgen.“
   ○ Prof. mr. I.J.F.A. van Vijfeijken, De (quasi)wettelijke verdeling en renteafspraak, WPNR 2023/7421: “Dit betekent dat voor de heffing van erfbelasting wordt aangesloten bij de onverdeeldheid die ten gevolge van de ongedaanmaking ontstaat. Omdat de termijn voor ongedaanmaking in de praktijk als te krap wordt beschouwd, is hierop de quasi-wettelijke verdeling bedacht. Er zijn twee varianten denkbaar. (…) In essentie komen beide makingen op hetzelfde neer. De langstlevende kan de nalatenschap verdelen zoals hij of zij dat wil, zonder medewerking van de andere erfgenamen.” (curs. red.) Met verwijzing naar B.M.E.M. Schols, De quasi-wettelijke verdeling als Teilungsanordnung, WPNR 2004/6571 en 2004/6572 en G.G.B. Boelens, Enkele vraagpunten bij de quasi-wettelijke verdeling, mede in het licht van het besluit van 15 juni 2022, TE 2023/1. Schols concludeert in zijn dissertatie (2007) dat dit onder het geldend recht niet mogelijk is;
   ○ Website kantorennetwerk Elan notarissen, waar hoogleraar Notarieel recht Wilbert Kolkman (RUG) als adviseur aan verbonden is: “Het proces van Executele en bewind begint bij het opstellen van een testament waarin u vastlegt wie u als executeur of bewindvoerder aanstelt. De executeur heeft de taak om uw nalatenschap te inventariseren, eventuele schulden af te lossen, en de erfenis te verdelen volgens uw wensen. Een bewindvoerder beheert een specifiek deel van de erfenis voor erfgenamen die nog geen zeggenschap kunnen of mogen uitoefenen”. Hoe werkt het proces van Executele en bewind?
   ○ Artikel in Algemeen Dagblad over erfenisconflict tussen kinderen eerste vrouw Jan des Bouvrie en zijn tweede vrouw en haar kind: “Zou Des Bouvrie geen testament hebben gehad, was het simpel geweest: de helft van hun gezamenlijke miljoenenvermogen zou naar zijn vrouw Monique zijn gegaan en de andere helft naar Monique én alle kinderen, ofwel Jean-Marc, Nicole, Jan jr. en Bo. Die kindsdelen zouden pas bij overlijden van Monique vrijkomen.” (Red.: zonder testament zou de hele nalatenschap van Jan sr. naar zijn weduwe Monique zijn gegaan. Niet duidelijk is of het paar in gemeenschap van goederen was getrouwd, of een andere regeling heeft. Daarom is vanuit de verte niet duidelijk of het miljoenenvermogen van Jan sr. was, en dus zijn nalatenschap was, of dat het vermogen staande huwelijk voor een deel van de echtgenote was en dus geen deel van de nalatenschap uitmaakte.) online publicatie;
   ○ Artikel in Nederlands Dagblad over problemen bij afwikkeling erfenis: “Een man overlijdt en laat een vrouw en drie kinderen na. Allemaal krijgen ze een deel van pa’s bescheiden potje spaargeld.” (Red.: alleen de langstlevende krijgt de erfenis, de kinderen niet) online publicatie. [↩]
2. Na openen van deze website heeft een andere website met uitgebreide informatie toegevoegd over andere beschikbare informatie: ‘meestal reclamemateriaal.’ Helaas maakt deze website, van een advocaat ondernemingsrecht die als klanten vermeldt een bank en vermogende particulieren, zelf ook weer reclame voor de notariële modelregeling driesterrenexecueur van ScholsBurgerhartSchols. [↩]
3. Met de eigenaardige beroepscultuur het als opgave te zien, eigen ‘modelregelingen’ te ontwerpen voor situaties waar bestaande wettelijke regels niet in het eigen straatje passen of in dat van de clientèle. De zelf ontwikkelde constructies worden opgenomen in akten die de notaris opstelt, terwijl ze op dat moment (nog) niet tot het geldend recht gerekend kunnen worden.
   ► zie: Wat is een notarieel model?
   Daar wordt binnen de beroepsgroep geen geheim van gemaakt en bijvoorbeeld de Radboud Universiteit schoolt studenten in de notariële opleiding hier ook in. Voor de buitenwereld is het bestaan van deze eigenzinnige cultuur vergaand onbekend. [↩]
4. Enkele voorbeelden:
   ° ‘kindsdeel’ terwijl het kind niets verkrijgt,
   ° ‘wettelijke verdeling’ terwijl er niets verdeeld hoeft te worden,
   ° ‘erfrechtelijke wachtkamer’ terwijl het mogelijk is dat je nooit aan de beurt komt,
   ° ‘openen testament’ terwijl een testament niet openbaar is en er geen handeling nodig is om de erfenis in handen te krijgen;
   ° ‘uitboedelen’
   ° ‘driesterren-executeur’ voor een persoon die twee testamentaire functies heeft en niet alleen execueur is, maar ook de uitvoerder van een bij testament ingesteld bewind,
   ° ‘notarieel recht’ terwijl het Nederlands recht deze categorie niet kent. Het is de gebruikelijke aanduiding voor een verzameling verplichte vakken in de universitaire opleiding van notaris.
   ° ‘erfrecht is onderdeel van het familierecht’ terwijl erfrecht materieel en formeel deel uitmaakt van het vermogensrecht. [↩]
5. Resp.:
   ° B.M.E.M. Schols, De overledene wil wat jij wil en dat is toch ook wat de fiscus wil?, FBN 2022/41, p. 6; update oktober 2025: Schols tapt opeens uit een heel ander vaatje: omarm de belastingdienst.: “Erfenis-expert Bernard Schols: ‘Je krijgt een cadeautje, daar mag de staat best wat van meepakken‘ Quote sept. 2025. Meent hij na decennia van eenzijdigheid in wetenschap en maatschappelijke discussie, en in advisering tot het omrouten van miljoenen aan potentieel belastinggeld, in balans te moeten gaan brengen?
   ° P.C. van Es, Oratie 2023 en R. Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, FTV 2020,
   ° B.M.E.M. Schols, WPNR 2004/6571, p. en dissertatie,
   ° Freek Schols, herhaaldelijk in onderwijs, artikelen en cursussen. [↩]
6. Zie bijv. website Universiteit Leiden: “Het vak heeft tot doel het verkrijgen van grondige kennis van en inzicht in het erfrecht, mede vanuit het perspectief van de centrale rol die de notaris speelt bij het opstellen van testamenten en van de taak die hij heeft bij de afwikkeling van nalatenschappen.(…) Na afronding van dit vak kan de student: met oog op de eigen aard van de rechtsbeoefening door de notaris de behandelde erfrechtelijke leerstukken met elkaar in verband brengen; (…)”
   Of website Vrije Universiteit Amsterdam: “Het vak Erfrecht I heeft tot doel het verkrijgen van een academisch werk- en denkniveau in het versterf- en testamentair erfrecht tot het overlijden, gezien vanuit het perspectief van de centrale rol die de notaris speelt bij het opstellen van testamenten.” [↩]
7. Vennoten van het consortium ScholsBurgerhartSchols.
   ► zie: Hoe onafhankelijk en objectief kan prof. Bernard Schols zijn in onderwijs en wetenschap van het erfrecht? [↩]
8. Redactie: W. Burgerhart (oud-notaris en estate-planner, deeltijdprof Estate planning bekostigd door Notariële Stichting), W.D. Kolkman (hoogleraar universitaire beroepsopleiding notariaat, adviseur Elan Notarissen), L.C.A. Verstappen, (trok in de 1990er jaren met Van Mourik door het land om een eigen wetsvoorstel te pushen, tegen de meerderheid van het parlement in); Handboek Boedelafwikkeling, Walburg Pers. [↩]
9. Eindhovens Dagblad 19-01-2025, Bart-Jan van Rooij en Wout van Arensbergen, Piet uit Waalre schonk zijn kleine fortuin aan twee goede doelen, maar notaris vertelt ze al ruim negen jaar lang niets, en ED 27-01-2025, ‘In de praktijk gebeuren rare dingen met erfenissen, maar dit is een grote uitzondering’ | citaat 1: “Met het regelen van de uitvaart heeft de notaris zijn taak als executeur aanvaard. Dat zegt Leon Verstappen, hoogleraar Privaat- en notarieel recht aan de Rijksuniversiteit Groningen en plaatsvervangend raadsheer in het Gerechtshof Den Haag. Een notaris kan zo’n opdracht namelijk ook terugleggen, maar dat heeft Van der Veer dus niet gedaan.” Met deze constatering (juridisch waarschijnlijk onjuist, omdat wensen voor de uitvaart onder een andere ‘uiterste wilsbeschikking’ vallen en regelen van de uitvaart niet tot de taken van de executeur hoort) wordt het probleem niet opgelost, want de executeur-notaris doet niets. | citaat 2: “Daarbij kwam dat Piet de notaris die zijn testament opmaakte ook had aangewezen als uitvoerder na zijn overlijden, de zogenoemd executeur. Dat komt niet heel regelmatig voor, zegt Stollenwerck (red: emeritus bijzonder hoogleraar Estate planning VU op leerstoel gefinancierd door notariaat; dertig jaar notaris, deels als partner bij groot kantoor; raadsheer(-plaatsvervanger) en tuchtrechter (Notariskamer). ,,Het heeft als voordeel dat die, als het goed is, van de hoed en de rand weet.” Commentaar red.: een notaris is niet geschoold in vereffening, vermogensbeheer en schuldenmanagement.
   ► zie: Executeur doet niets? Twintig acties om afwikkeling erfenis in beweging te brengen. [↩]
10. “Het hof realiseert zich dat het wijzen van dit tussenarrest lang op zich heeft laten wachten. Het hof heeft zich niet alleen in een omvangrijk dossier moeten verdiepen, maar ook in de toepassing van buitenlands recht, waartoe het buitenlandse rechtsbronnen heeft moeten raadplegen. Dat alles heeft veel tijd gekost.“. Een gerenommeerd advocaten- en notariskantoor dat als executeur optrad, joeg betrokkenen en de staat op hoge kosten door de erfenis af te wikkelen alsof Engels materieel recht van toepassing was. Dit vonnis is een must-read voor mensen die willen begrijpen tegenover welke grootheden een erfgenaam, legataris of legitimaris komt te staan als hij*zij handelingen van een executeur wil aanvechten: Rechtbank Amsterdam, 3 mei 2023, ECLI:NL:RBAMS:2023:2870. Niemand schreef een verhelderende annotatie bij het voorgaande rechtbankvonnis. Terwijl de Europese Erfrechtverordening een duidelijke regel geeft. [↩]
11. Of durfde men een primus inter pares niet te bekritiseren, wat eventueel hoge kosten voor het bedrijf dat de executeur leverde zou kunnen meebrengen? Voor geïnteresseerden: deze literatuur is er nu:
    ° Prof. mr. dr. Ian Sumner, mr. A.M. Steegmans (in 2024 dr. geworden), De Europese Erfrechtverordening voor het notariaat: een praktische handleiding, Sdu (2016);
    ° Mr. M.H. ten Wolde & J. Knot, Internationale boedelafwikkeling, in Handboek Boedelafwikkeling 2019/2020, Kolkman, W. D., Verstappen, L. C. A. & ter Haar, J. H. M. (eds.), Walburg Pers, p. 1658-1843
    ° Mr. J. G. Knot, Internationaal privaatrechtelijke estate planning in het huwelijksvermogens- en erfrecht, in Compendium Estate Planning, Autar, A. R., Burgerhart, W. & Sonneveldt, F. (eds.), Den Haag: Sdu Uitgevers, p. 699-751.
    De rechtszaak bij het hof was overigens in behandeling gegeven aan de familiekamer, terwijl het ging om erfopvolging en afwikkeling van een nalatenschap, onderdelen van het vermogensrecht. Het arrest is niet geannoteerd, terwijl er meerdere juridisch interessante vragen en valkuilen spelen. Gerechtshof Amsterdam, 22-02-2022, ECLI:GHAMS:2022:841. Zaak nalatenschap Nederlandse zakenman Hans Breukhoven, die de laatste jaren van zijn leven in het VK woonde en daar een testament had laten opstellen met rechtskeuze voor Engels recht. ► zie: Jurisprudentie Europese Erfrechtverordening. [↩]
12. 
    Bijvoorbeeld deze annotaties van prof. mr. dr. F.W.J.M. Schols, normerend en sturend, op de praktiserend notaris toegeschreven:
    ○ Het fideï-commis bestaat niet meer; annotatie bij Hof Arnhem-Leeuwarden 1 mei 2018, ECLI:NL:GHARL:2018:4125 en Rb. Gelderland 11 oktober 2017, ECLI:NL:RBGEL:2017:6592
    ○ Noot bij Hof Den Bosch 27 december 2016, ECLI:NL:GHSHE:2016:5654
    ○ Annotatie bij Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 22 september 2015 ECLI:NL:GHARL:2015:7099
    ○ Annotatie bij HR 9 mei 2014 ECLI:NL:HR:2014:1079 en bij Rb. Rotterdam 8 april 2015 ECLI:NL:RBROT:2015:2465. Freek Schols is de enige docent bij de Academie voor de Rechtspraktijk die in 2023, 2024 en 2025 arresten erfrecht doceert. Met het werkterrein van de notaris als context en een onbegrijpelijk denigrerende houding tegenover erfgenamen en legitimarissen (die moeten met testamenten ’terug in het hok’ worden gedrongen), zo berichten cursisten over optredens in het verleden.
    Bijvoorbeeld de annotatie van Verstappen bij HR 28-06-2013, ECLI:NL:HR:2013:38 (NJ 2013/ 521) met veel samenvatting en een beetje noot; voor de notaris: “Het probleem van een dergelijke dubbelbenoeming is dat twee uiteenlopende wettelijke regimes van toepassing zijn op één functionaris, de executeur die tevens afwikkelingsbewindvoerder is. Dat noopt tot een doordachte redactie van het testament, waarbij de uiteenlopende wettelijke regelingen zoveel mogelijk op harmonieuze wijze uitgewerkt en op elkaar afgestemd moeten worden.” Niets over problemen in de praktijk voor erfgenamen met de verschillende bewindsvormen (in casu een beschermingsbewind), of rechtsmiddelen die al dan niet effectief ingezet kunnen worden.
    Is er een niet-belangwekkende rechterlijke uitspraak, maar levert deze ondersteuning voor een eigen mening, wordt die ook meegepakt. In dit segment schittert bijvoorbeeld deeltijdprof. Successierecht(vermijding) Bernard Schols. Of het kader van waaruit de rechter een zaak heeft bekeken die afwijkt van de heersende mening binnen het notarieel recht, waarvoor zeker iets te zeggen is, wordt niet opgepikt en het vonnis wordt op nauwelijks verhulde denigrerende toon weggezet.
    Bijvoorbeeld Rechtbank Limburg 07-08-2024, zaaknummer 10760372 CV 23-45202024, ECLI:NL:RBLIM:2024:5313 – Paulianeus handelen erflater bij schenking tijdens leven, terwijl er bij testament legaten waren toegekend die door een grote schenking bij leven, na overlijden niet volledig konden worden uitbetaald. Rechter heeft veel ervaring als RC in faillissementszaken en bekijkt de zaak door deze voor schuldeisers interessante bril. De noot wordt geschreven door een B2B adviseur estate planning, oud-kandidaat-notaris en door de directeur van een grote franchise voor notariskantoren, beide aangesteld bij het ‘Centrum voor Notarieel recht’, de een als hoogleraar, de ander als docent. [↩]
13. Voorbeeld: rechterlijke macht wordt geschoold in basisbeginselen erfrecht door hoogleraar Notarieel recht Kolkman en universitair medewerker Notarieel Instituut Groningen Ter Haar.
    Voorbeeld: rechterlijke macht wordt geschoold in het erfprocesrecht door spilfiguur binnen de organisatie voor beroepsmatig erfrechtelijk executeurs NOVEX, te weten advocaat mr. P.G. Knoppers. Stelt u zich ter vergelijking voor dat een langjarig en nog steeds actief bestuurslid van de Woonbond de rechterlijke macht als enige schoolt in het huurrecht, of een actief bestuurslid van de Raad Nederlandse Detailhandel docent is aan een officiële leergang voor de rechterlijke macht in het consumentenrecht. Het is onduidelijk waarom er bij het erfrecht geen open oog is voor dit soort situaties van conflict of interest. Met de voorbeelden wordt niet tot uitdrukking gebracht dat er per se eenzijdig onderwijs wordt gegeven door de genoemde personen. Er wordt mee aan de kaak gesteld dat de mogelijkheid dat dit eventueel zo zou kunnen zijn, in de regel bij dit soort sensibele posities wordt uitgesloten. Personen in dergelijke posities krijgen zulke posities gewoonweg niet, hoe kundig ze ook zijn. Maar Erfrecht vliegt als vrije vogel onder de radar.
    Voorbeeld: de eerste handleiding procedures erfrecht van de Raad voor de rechtspraak kwam tot stand op basis van een advies van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, die daarbij uitsluitend als vertegenwoordiger van het notariaat zat. Waar men dus normaal gesproken niet procedeert en waarvan de leden over het algemeen niet het studievak procesrecht hebben gevolgd. [↩]
14. Rechtbank Rotterdam 28-03-2023, Zaaknummer 654963 / HA RK 23-286, ECLI:NL:RBROT:2023:7458[↩]
15. Food for thought in:
    ► Kopstukken notariaat en estateplanning als magistraat – Invloed en belangenverstrengeling [↩]
16. In zaken die tot belangrijke hogere jurisprudentie hebben geleid, zou achteraf beoordeeld moeten worden of wellicht een theoretisch ‘conflict of interest’ bestond.((Als onderbouwing van de stelling dat bijna alle kopstukken ook een functie hebben als plaatsvervangend rechter of raadsheer, stelden we een lijst samen:
    ► Kopstukken notariaat en estateplanning die ook magistraat zijn of waren. [↩]
17. Enkele voorbeelden:
    ○ nieuwe wet erfrecht – vijftig jaar discussie, zie Huijgen in Compendium Erfrecht 2022/1 (Inleiding): “Na een jarenlange discussie, die zich min of meer voltrok tussen het Departement van Justitie enerzijds en de notariële praktijk anderzijds, (…)” Noot: de Commissie Erfrecht KNB, die de notariële praktijk vertegenwoordigde, werd voorgezeten door notaris W. Heuff uit Arnhem, waar de latere bijz. hoogleraar, (tucht)rechter en (plaatsvervangend) raadsheer Fons Stollenwerck als kandidaat-notaris werkte (profiel Stollenwerck bij advocatenkantoor). Vanaf 1999 was mr. Mellema-Kranenberg lid van deze commissie (profiel Raad voor de rechtspraak).
    ○ codificatie ouderlijke boedelverdeling – KNB zegt het parlement de wacht aan door opzeggen medewerking uitvoer nieuwe wet erfrecht indien niet een wetsvoorstel uit Nijmegen (WPNR 6096, 5-12 juni 1993) wordt aangenomen, zie Kamerstukken II, 17141 Invoeringswet Boek 4 en Titel 3 van Boek 7 van het nieuwe Burgerlijk Wetboek, eerste gedeelte (wijziging van Boek 4) Nr. 15, BRIEF VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR JUSTITIE.
    ○ André Nuytinck, universitair docent Notarieel recht bij de groep Nijmeegse hoogleraren die de buitenparlementaire actie aanjoeg, ging fungeren als bijzonder griffier voor het Nieuw Burgerlijk Wetboek bij de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (terug te vinden in Kamerstukken, vermelding profiel sociale media)
    ○ herziening huwelijksvermogensrecht: van 1997 tot 2002 was de oud-directeur wetenschappelijk bureau KNB (1975-1988) Guus Stille, bijzonder griffier bij de Tweede Kamer, waar hij een belangrijke rol speelde bij de invoering van Boek 4 nieuw BW (erfrecht) en de herziening van het huwelijksvermogensrecht. Hij was gedurende dezelfde periode hoogleraar Notariaat en personen- en familierecht aan de Universiteit Utrecht. Stille is opgeleid aan (onder meer) de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij daarna als wetenschappelijk medewerker werkte (naast werkzaamheden als kandidaat-notaris), onder de later opstandige hoogleraren. In 2006 werd hij bijzonder hoogleraar Huwelijksvermogens- en erfrecht bij de UvA op een leerstoel gefinancierd door de Stichting ter Bevordering van de Notariële Wetenschap. Zie profiel bij advocatenkantoor en persbericht website UvA.
    Na invoer van de nieuwe wet erfrecht steeg het aantal testamenten en bloeide de estateplanning-praktijk op in het notariaat, aldus bijzonder hoogleraar Van der Burght in Caribisch Juristenblad, 2017, p. 179. [↩]
18. De wet BETS, het uitgebreide onderzoek van Brinkman naar de fideicommis, dat van Ter Haar naar de bescherming van vermogen van minderjarigen in het erfrecht (eerste aanzet Bonhof), dat van Stelma-Roorda over de misbruik-uitnodigende aspecten van het levenstestament (UU) en dat van de RU naar de standpunten in de samenleving over de legitieme portie. Over het laatste onderwerp denkt het notariaat anders, zie het eenzijdige ‘onderzoek’ naar opvattingen over de legitieme portie van het CNR Nijmegen eerder. [↩]
19. Met als kanttekening dat het kadaster geen publiekrechtelijke toezichthoudende taak heeft, zoals in Duitsland. Gecontroleerd wordt of de persoon die wil doen inschrijven notaris is, en op dat moment het vak mag uitoefenen. Wat de notaris laat inschrijven, en of de inhoud juist is, wordt door de notaris gecontroleerd, niet door een derde. [↩]
20. Constatering en woordkeus van mr. dr. J.B. Vegter, Over de voorwaardelijke making, mede in verband met andere aandachtspunten rond de wettelijke verdeling; WPNR 2021/7335: “Zekerheid over het recht is een belangrijk uitgangspunt in het erfrecht. Voor de praktijk zou dit moeten betekenen dat notarissen en andere adviseurs terughoudendheid betrachten bij het experimenteren met door de wetenschap ontwikkelde ideeën die (nog) onvoldoende door wetgeving of rechtspraak zijn beproefd.” | Prof. Pim Huijgen waarschuwde de notaris in 2004, dat er een aanmerkelijk risico bestaat bij medewerking aan het passeren van aktes en uitvoeren van leveringen waar een ‘driesterrenexecuteur’ aan de basis staat. De argumenten die Huijgens toen voordroeg, hebben in twintig jaar niets aan waarde ingeboet. Integendeel, in het verweerschrift van ScholsBurgerhartSchols (‘Wederom Leidse schijnaanval op driesterrenexecuteur’) is februari 2025 op een essentieel onderdeel een schijnredenering ontmaskerd.
    ► zie: Verdeling door de executeur-afwikkelingsbewindvoerder? Nieuw perspectief. [↩]
21. EstateTip Review en AdvoTip. [↩]
22. Bijvoorbeeld: publicaties prof. mr. Leon Verstappen, 75 stuks in dertig jaar, velen in het WPNR, praktijkblad voor het notariaat: ‘praktijkgerichte, actuele korte artikelen’. [↩]
23. Voorbeelden:
    ○ In WPNR 1996/6218, met als redacteur prof. M.J.A. van Mourik, een artikel over een onderzoek, samenvatting: “Verslag van het onderzoek naar de wijze waarop in 1994 in testamenten de verhouding tussen de langstlevende echtgenoot en de kinderen werd geregeld.” Wat feitelijk blijkt te zijn gedaan is het versturen van formulieren naar alle notarispraktijken met vragen naar schattingen van het aantal testamenten dat was gepasseerd. En een getalsmatige waardering van de geretourneerde formulieren. De inhoud is niet geanalyseerd. Aanleiding voor het onderzoek: “Weliswaar bestond een duidelijk beeld van de praktijk, maar dat was niet gebaseerd op gericht onderzoek.” ‘Onderzoekers’: notaris M.J.A. van Mourik (bij Hekkelman, Nijmegen, tevens deeltijdhoogleraar Notarieel recht KUN), kandidaat-notarissen L.C.A. Verstappen (bij Hekkelman) en F.W.J.M. Schols, tevens universitair docenten Notarieel recht – ‘Langstlevende-testamenten en huwelijkse voorwaarden’. Het onderzoek is aan de regering gestuurd in het kader van de behandeling van het ontwerp Boek 4. Zie inventarisatie bij Nationaal Archief.
    ○ Interviews die in kaart moeten brengen wat de gevolgen van afschaffing van de legitieme portie zouden zijn, bekeken vanuit verschillende maatschappelijke perspectieven, worden gehouden onder leiding van twee medewerkers en een hoogleraar van het Notarieel Instituut Groningen;
    ○ onderzoeksdebacle Centrum Notarieel Recht Nijmegen over de legitieme portie. Onder leiding van prof. mr. dr. Freek Schols, met als vooropgezette mening dat een meerderheid van de Nederlandse bevolking vóór afschaffing zou zijn, wordt onderzoek verricht onder notariskantoren waar de onderzoekers mee samenwerken, met een gepresenteerd resultaat dat deze mening bevestigt. Er wordt publiciteit gezocht en er wordt flink aan de deur van de wetgever gerammeld. Het WODC geeft vervolgens opdracht tot echt wetenschappelijk onderzoek. Daar worden de resultaten van het CNR / Netwerk Notarissen-onderzoek volledig onderuit gehaald. ‘Tegen de verwachting in’.
    ○ vooropgezette mening: “Moet de legitieme portie worden afgeschaft? Een lopend onderzoek moet uitwijzen of hier voldoende steun voor is. Hoogleraar Freek Schols doet nu alvast verslag van de ‘Nijmeegse visie’ op de legitieme portie.” Of dissertatie Bernard Schols met als vooropgezette onderzoeksdoelstelling erfgenamen monddood te maken bij afwikkeling en verdeling van de erfgemeenschap waarin ze deelgenoot zijn, door inzet van ’testamentair maatwerk’;
    ○ zakelijke belangen: de aan het CNR gelieerde commerciële franchise ‘Netwerk Notarissen’ en haar directeur Van der Geld nemen deel aan onderzoek naar legitieme portie;
    ○ voldoet niet aan normen voor wetenschappelijke integriteit: CNR Legitieme portie 2022, RUG Erfrechtprocedures 2016. [↩]
24. zie bijv. oratie Peter van Es, In de aap gelogeerd als notaris (2023): ongenuanceerd afgeven op ‘de wetgever’ die niet dat wilde doen wat veel notarissen wensten, omdat het notariaat nog in het tijdperk leefde voor opheffing van de handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw. Zonder reflectie op de rol van het notariaat bij de zware vertragingen bij de invoer van het nieuw BW. Het boek erfrecht moest notabene losgekoppeld worden van de ‘NBW-trein’. En Van Es is dat kort even allemaal ontschoten? Dat de volksvertegenwoordiging de legitieme portie niet wilde afschaffen? Dat het notariaat (naar onlangs werd aangetoond) een eigenzinnige mening had die niet stoelde op maatschappelijk inzicht? Wat kan daarvan de reden zijn? [↩]
25. Bernard Schols kan met gestrekt been op de belastingdienst ingaan en heeft er een persoonlijke kruistocht van gemaakt, burgers ertoe aan te zetten bij testamenten de staat zo min mogelijk toe te laten vloeien. De rechter: met een levenstestament wordt ‘de overheid’ buiten de deur gehouden. Voorbeeld van onwetenschappelijke werkhouding ‘ik heb gelijk’: “De verdienste van Kolkman is dat hij het onderwerp vrijwel compleet behandelt, waarbij hij in een heldere betoogtrant de standpunten van anderen duidelijk en in het algemeen correct weergeeft en vervolgens tot een eigen standpunt komt. Soms gaat hij naar mijn smaak wel eens wat te omzichtig en voorzichtig te werk bij het nemen van stelling ten aanzien van evident onhoudbare posities.” Perrick in bespreking dissertatie Kolkman, WPNR 2007/6707. Vingeroefening voor de notaris: welke twee onderdelen in dit citaat duiden op een onwetenschappelijke werkhouding? [↩]
26. De meeste gewone openbare bibliotheken hebben de grote standaardwerken en tijdschriften niet op de plank. En een werk waar veel uit wordt geciteerd als het om de parlementaire geschiedenis gaat, een verzameling citaten geselecteerd door prof. Van den Burght, is al jaren niet meer verkrijgbaar. [↩]
27. Praktijkvoorbeeld: een lezer schreef bij de KNB het pre-advies te hebben opgevraagd dat werd gegeven ten behoeve van de verdediging van een notaris in een rechtszaak aangespannen door erfgenamen. Het vonnis wordt in het notariaat breed bestempeld als ‘groen licht’ voor het opnemen van een ‘driesterren-executeur’ in testamenten. De KNB weigerde, omdat de lezer niet werkzaam was binnen het notariaat, maar als advocaat. [↩]
28. Voorbeelden:
    ○ Investico onderzoeksjournalisten, Nevenfuncties van hoogleraren leiden tot belangenverstrengeling, 26-11-2014
    ○ Mr. online, Vraagtekens bij onafhankelijkheid bijzonder hoogleraren, 26-02-2021
    ○ Follow the Money, dossier Wetenschap op bestelling (ruim 30 artikelen), Universiteit van Amsterdam niet transparant over sponsors hoogleraren Belastingrecht.
    ○ Yuri Vugts, Universiteit Leiden verzweeg sponsoring hoogleraar door Belastingdienst, NOS, 13 mei 2022
    ○ naar aanleiding daarvan: Kamerstuk, Antwoorden op Kamervragen over de Belastingdienst, die leerstoelen en hoogleraren financiert. [↩]
29. De door A. Pitlo mede opgerichte Stichting ter Bevordering der Notariële Wetenschap, zie vermeldingen op website. In de curatoria hebben ook vaak ‘notariëlen’ zitting. Bijzonder hoogleraar Wouter Burgerhart ziet als voorzitter van de stichting toe op het eigen werk als bijzonder hoogleraar, gefinancierd door deze stichting. Bijzonder hoogleraar Stollenwerck deed dat daarvoor eveneens. [↩]
30. Zie andere artikelen op deze website. [↩]
31. Het zou een mooi onderwerp voor een masterscriptie of NJB-artikel kunnen zijn: ‘De rol van (bijzonder) hoogleraren Notarieel recht en Estate Planning in rechtsvorming door de rechterlijke macht’. Enkele voorbeelden die opvielen bij het doornemen van jurisprudentie over een bepaald onderwerp, niet op basis van gestructureerd onderzoek zijn verzameld op de pagina:
    ► Kopstukken uit notariaat en estate-planning (erfrecht) die ook magistraat zijn of waren. [↩]
32. Alieke Bruins en Truus van Gog, ‘Certificering is een statement naar de buitenwereld’, Notariaat Magazine, editie 3 2011 maart. [↩]
33. ’theatercolleges’ betaalt door bedrijven [↩]
34. Bij de in 2009 opgerichte Stichting Certificering Executeurs (SCE) mogen deelnemers marketing bedrijven onder de titel ‘gecertificeerd SCE executeur’ na een driedaagse cursus erfrecht. Noch de stichting, noch de opleiding, noch het certificaat zijn (semi-)openbare regels onderlegen. Een notaris trok in 2011 in het Notariaat Magazine misleidend de vergelijking met certificering in de glas- en tuinbouw, misleidend omdat de laatste wel aan openbare regels is gebonden. Bij lezers van het blad werd zo de indruk gewekt dat het bij NOVEX om een ‘echt’ certificaat ging. [↩]
35. “Estate planners spreken dan ook iedere sterveling op straat aan op zijn erfrechtelijke verantwoordelijkheid. Zorg voor een medium tussen leven en dood is hun devies, oftewel benoem een erfrechtelijk klusjesmannetje.“ , B.M.E.M. Schols van ScholsBurgerhartSchols in Estate Tip Review 29 juni 2005. [↩]
36. Website marketingbureau. [↩]
37. Voorbeeld onjuiste voorlichting: website Koninklijke Notariële Broederschap, “Alleen een notaris kan een testament opmaken“. [↩]
38. Hoff, erfrechtelijke geschillen, de executeur. [↩]
39. De wet wil consumenten beschermen tegen leugens en misleidende reclame. De grens tussen wat is toegestaan en wat is verboden, is niet altijd makkelijk te bepalen. [↩]
40. Website EPN, Wat kunt u regelen in een testament deel 2: executeur [↩]
41. Bericht van lezeres, maar ook te vinden op website profbernardschols, Theaterbrochure. [↩]
42. Website ‘Alles over erven’ – home, en op een andere pagina: “ING Private Banking is trotse partner van AllesOverErven. Als partner vindt ING het belangrijk om kennis voor iedereen op een toegankelijke manier ter beschikking te stellen.” Het gaat er niet om dat er een financiële partner is, maar zet het er even bij. | Voor het geval de tekst snel van de website wordt gehaald (wat bij het Centrum voor Notarieel Recht en bij de ABN/AMRO-Bank gebeurde) hier een screenshot:

    

    [↩]

43. Marketingbureau van Stichting ter Bevordering Notariële Wetenschap, zie hun websitepagina. Op de vernieuwde website van de stichting is sinds de ingrepen van marketeers niet meer te vinden welke hoogleraren in de afgelopen decennia door de stichting zijn gefinancierd. [↩]
44. Website marketingbureau dat voor drie belangrijke actoren in de markt werkt. [↩]
45. Zie bijv.: ○ Leergang Erfrecht, Sdu licent academy. Meer voorbeelden volgen. [↩]
46. Het begrip ‘erfenisbejaging’ is geleend uit België, waar het wordt gebruikt voor de situatie dat mensen bij leven worden aangezet een persoon te begunstigen in een testament met gebruikmaking van onheuse middelen. Hier wordt het in bredere zin bedoeld. [↩]
47. we krijgen ook van mensen uit juridische beroepen te horen dat als ze zelf met een afwikkeling worden geconfronteerd, het ‘ongelofelijk is wat daar gebeurt’ of: ‘sinds ik zelf als erfgenaam in het schuitje zat, kijk ik er totaal anders tegenaan’. [↩]
48. Voorbeeld: in de cursus ‘Erfrecht in één dag’ voor de advocatuur, wordt onderwezen over het modellenboek van de notaris en allerlei testamentvarianten, maar niets over rechtsbescherming en procestactiek. Het Handboek Boedelafwikkeling zegt er te zijn voor ‘de erfrechtpraktijk’, maar is volledig toegeschreven op het notariskantoor. Opvallend daarbij is overigens het overweldigende percentage aan mannen dat het discours bepaalt, en dan ook nog bijna allemaal met een drie generaties overstijgende Nederlandse achtergrond. Zo ernstig eenzijdig zie je het zelden nog in Europa. [↩]
49. Mr. dr. R.E. Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, Fiscaal Tijdschrift Vermogen, 2020(3) p. 704-711 “De overheid heeft er vooralsnog – om budgettaire redenen – bewust voor gekozen om de erfbelasting bij het overlijden van de eerste echtgenoot niet uit te stellen tot het moment dat de kinderen hun erfenis daadwerkelijk in handen krijgen. En dat moet echt anders. Doet de overheid het niet, dan doen notarissen dat. En dat zou niet nodig moeten zijn.” [↩]
50. Veel werk van de grote trommelaars in het erfrecht is overigens ook niet peer-reviewed en voldoet niet aan de normale standaard voor wetenschappelijk werk. Het wordt gepubliceerd in de categorie ‘Letter to editor’. [↩]
51. Ziet u verschillen met informatie op een andere website, vraag dan bij de redacteur van de andere website na waarop hun tekst is gebaseerd. [↩]
52. Een van de redenen is, dat in rechtszaken te verwachten is dat de KNB zich achter de notaris schaart, tegenover de erfgenamen, zoals gebeurde in het ongepubliceerde vonnis Rb. Den Haag 11 november 2006, waar het erom ging of de executeur onroerend goed had mogen verkopen. Het KNB verzorgde voor de passerend notaris een pre-advies, dat op aanvraag niet ter beschikking werd gesteld. [↩]
53. Binnen betrokken beroepsgroepen willen mensen niet als ‘spelbederver’ te boek komen te staan. De juridisch medewerkster van een notariskantoor wil bijvoorbeeld haar baan niet verliezen en beroepsorganisatie NOVEX schrijft in de gedragscode dat openbaar geen kritiek mag worden geleverd op leden. Een regelrechte inperking op de vrijheid van meningsuiting. Hoe een beroepsgroep denkt te kunnen innoveren en bij de tijd te blijven, als afwijkende meningen niet zijn toegestaan of moeten worden weggemoffeld, is een raadsel. [↩]
54. In de regel komt er geen persoonlijk antwoord, maar alles wordt (soms na geruime tijd) gelezen. Reacties kunnen per e-mail gestuurd worden aan post voor de apenstaart, naam website erachter met punt nl. Graag niet méér van hetzelfde als de tot nu toe grijsgedraaide teksten. Mensen die werk willen aanleveren kunnen, als ze willen, hun naam, beroep of functie bij de website bekendmaken, maar op dit moment wordt (nog) niet onder de eigen naam gepubliceerd. Argumenten staan in de schijnwerpers, niet ego’s. Wel kan een universitaire graad worden vermeld of de beroepsachtergrond. [↩]
55. Daarbij zal niet op het scherpst van de snede worden gehakketakt, maar het klokkenluidersaspect moet wel de nodige ruimte blijven krijgen. [↩]
56. Een getalenteerd juriste die het tot professor zou kunnen brengen en regelmatig toont beter/breder te kunnen denken, schrijven en praten dan haar professoren, wordt al jaren vastgehouden in een regelbaan (managementfunctie) en heeft daarom weinig tijd om te promoveren. Vrouwelijke kandidaat-notarissen stromen volgens de analyse van een mannelijke notaris niet door tot notaris, omdat ze op zouden zien tegen het ondernemerschap. [↩]
57. Oratie hoogleraar Notarieel recht (op leerstoel Notariële stichting) Waaijer, VU (2016),
    “Grafschrift
    Hier ligt Gerrit Jan de Bliek
    In leven notarius publiek
    Zijn lieve vrouw ligt aan zijn zij
    In het leven nog publieker dan hij” [↩]
58. B.M.E.M. Schols, Een erfrechtelijke “star is born”. Hij kan niet alleen uw testament uitvoeren, vollstrecken of executeren, maar ook eigenhandig uw nalatenschap verdelen!, Tijdschrift Estate Planning, Larcier, Brussel, 2005/2 “men pleegt in het notariaat netjes aan de executeur te vragen of hij “klaar is of nog nadruppelt”? [↩]
59. Ofwel: niet iedereen kan binnen een redelijke termijn worden geholpen; de persoon die de ziekenhuisdeur niet haalt, overlijdt, waarna een almachtige executeur een testament uitvoert dat fiscaal volledig is geoptimaliseerd. [↩]
60. Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit 2018 [↩]
61. Een deeltijdprofessor gebruikt voor een van z’n eigen bedrijven de hoogleraarstitel als handelsmerk en moedigt mensen aan in zogenaamde ’theatercolleges’, die worden gegeven in opdracht van bedrijven, om bij notaris en belastingadviseur een testament te laten maken met driesterrenexecuteur, of een oud testament te updaten. Het materiaal bestaat uit vrij recente rechtszaken en de echte mensen die daar een rol speelden worden gebruikt om – denigrerende – grappen over te maken. Kritiek ontbreekt, omdat één optreden honderden nieuwe live klantcontacten oplevert en opdrachten. [↩]
62. Auteur was jarenlang bestuurslid van de Nederlandse organisatie voor executeurs NOVEX en ontving in 2023 de zelden uitgereikte onderscheiding ‘Vierde Ster’ voor haar niet aflatende werk voor de belangenbehartiger. Het commentaar citeert aantoonbaar selectief uit de dissertatie van prof. mr. dr. Bernard Schols, onderbouwd met een tertiaire bron, zijnde een commentaar van Bernard Schols in een ander naslagwerk (Tekst & Commentaar Erfrecht civiel en fiscaal, Wolters Kluwer), waar door Schols ook weer selectief uit eigen werk wordt geciteerd en geparafraseerd. De commentaren van Knoppers en Schols wekken (zodoende) de indruk dat onder alle omstandigheden in een testament rechtsgeldig aan een executeur-afwikkelingsbewindvoerder kan worden opgedragen de nalatenschap zelfstandig te ‘verdelen’ (het vermogensrechtelijke scheiden en delen). [↩]
63. Mr. Bernard M.E.M. Schols, Van exécuteur testamentaire tot Testamentsvollstrecker tot afwikkelingsbewindvoerder (dissertatie), Nijmegen, 2007, p. 425. Het gaat daarbij om conversie als bedoeld in art. 3:42 BW – een instrument dat in handen van de rechter ligt, die – ambtshalve – een onredelijkheidstoets dient uit te voeren. Annotatie prof. Freek W.J.M. Schols bij ECLI:NL:GHARL:2019:4239 en ECLI:NL:RBDHA:2019:12624 – uiterste wilsbeschikking nietig, Erfrecht Updates, ERF 2019-0236, Boom Juridisch. “Vindt men dit een te soepele benadering dan moet het leerstuk van de conversie nog van stal gehaald worden. Een niet in het stelsel passende beschikking dient immers zo veel mogelijk geconverteerd te worden in een binnen het stelsel passende beschikking (art. 3:42 BW), in welk geval de testamentaire last of het bewind zich weer aandient.” Er zijn geen uitspraken bekend waar de rechter tot conversie heeft besloten na het uitvoeren van de onredelijkheidstoets.[↩]
64. HR 09-06-1905 W. 8240 (Hendrikse/Geensen) [↩]
65. Zie bijv. de officiële website van de Raad voor de Rechtspraak, het onderwerp ‘Erfenis’: “Wie regelt de afwikkeling van de erfenis? (…) ° een executeur (deze persoon wikkelt de erfenis af volgens het testament)”. De Raad voor de Rechtspraak volgt de bij het notariskantoor gebruikelijke indeling van erfrecht onder de ‘familiepraktijk’, wat in de notarispraktijk logisch is. Men bedoelt daar niet het rechtsonderwerp mee, maar de klantenkring, naast de twee andere blokken ‘onderneming’ en ‘vastgoed’. De Raad voor de rechtspraak heeft erfrecht abusievelijk ondergebracht bij het familierecht, terwijl het materieel niets met familie te maken heeft. Het is door de wetgever ondergebracht bij het vermogensrecht. De Expertgroep Erfrecht bij de Raad voor de rechtspraak heeft in 2004 richtlijnen voor erfrechtprocedures opgesteld die in belangrijke mate zijn gebaseerd op een advies van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie. Bekend is dat notarissen door een klein groepje docenten zijn bijgeschoold in het nieuwe erfrecht. De docenten waren toen allemaal (kandidaat-)notaris en kwamen allemaal uit de ‘school Van Mourik’. De notaris leert niet om te procederen en een notaris schrijft geen dagvaardingen of verzoekschriften, staat nooit voor de rechter, weet niets over stellen en bewijzen – verwend omdat wat hij schrijft, een stevig bewijs is. Daarenboven hoort het tot de cultuur van het notariaat, wetten te buigen en zoekt de notaris daarbij de grenzen op van de beroepsaansprakelijkheid. [↩]
66. Mr. dr. G.T.J. Hoff, advocaat, op zijn website met een uitleg over erfrecht in de context van geschillen. https://www.erfrechtelijkegeschillen.nl/. [↩]
67. Ook aardig: testamentventer. [↩]
68. Dissertatie verscheen later, maar de nadelen en risico’s moeten bij de professoren bekend zijn geweest. Dissertatie: mr. R.E. Brinkman, Het fideï-commis in de notariële praktijk, waar de promovendus constateert dat Nederlands erfrecht op onderdelen zo lek is als een mand. Daarmee doelt hij op de vele vragen die toepassing van de regeling in de praktijk oproept, zonder dat wet of rechtspraak antwoorden geeft. [↩]
69. Uitzending ‘Radar’, TROS, 01-03-2010 (14:40) citaten: “Met een hele kleine ingreep kun je veel sturen” (Bernard Schols 17:47); “Kleine aanpassing in het testament” (21:48); “Zeker om ruzies te voorkomen is het de moeite waard” (27:40); “Dit wordt big business voor notarissen in Nederland” (27:50), Radar (van toen TROS), uitzending nog steeds te zien: https://radar.avrotros.nl/uitzendingen/gemist/item/uitzending-01-03-2010, vanaf 14:40 | Kanttekeningen van notaris, estate planner, universitair medewerker en raadsheer plaatsvervanger mr. dr. R.E. Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, Fiscaal Tijdschrift Vermogen, mei 2020. [↩]
70. De presentatrice vertelt dat de hoogleraren, Freek en Bernard Schols, ‘allebei op de hoogte van alle ins en outs van het erfrecht en successierecht’ zijn en Freek Schols laat zich betitelen als ‘hoogleraar erfrecht aan de Radboud Universiteit’. Officieel is Freek Schols op dat moment hoogleraar Privaatrecht, in het bijzonder Notarieel recht bij het Centrum voor Notarieel Recht. Er mag dus wetenschappelijk verantwoorde voorlichting verwacht worden. Maar nee, de informatie over de wettelijke verdeling is deels onjuist, want kinderen krijgen geen erfdeel, ook niet als de langstlevende overlijdt, en de langstlevende mag bij leven volledig interen op de hele erfenis.(Freek Schols, 18:26. Kinderen krijgen niet alleen gevoelsmatig geen erfdeel,(Bernard Schols, 18:56), ook juridisch verkrijgen ze niets). Er wordt niet uitgelegd dat bij een gemeenschap van goederen slechts de helft van de gemeenschap wordt geërfd, zodat niet over de waarde van het hele huis, maar over de helft erfbelasting wordt geheven. Er wordt niet uitgelegd dat onder het huidige erfrecht, zonder testament, de langstlevende partner pas boven een gezamenlijk vermogen van meer dan 1.2 miljoen euro erfbelasting verschuldigd is en de langstlevende de hele erfenis mag opmaken, ook de zogenaamde ‘kindsdelen’.
    Per 1 januari 2010 is de partnervrijstelling flink verhoogd, naar € 600.000. Voor kinderen was de vrijstelling in 2010 € 19.000. Het tarief erf- en schenkbelasting in de eerste schijf daarboven, tot € 118.000, is voor partner en kinderen slechts 10%. Zie Nieuwe tarieven erfbelasting en schenkbelasting 2010, judex.nl. De Infotaris berekende dat bij een erfbelastingschuld van € 3.000 over de erfdelen van de kinderen, het totale vermogen van het echtpaar in de casus minstens € 350.000 moet zijn geweest.((In het artikel: Check hier of een tweetrapstestament in 2025 nog zin heeft. In de uitzending wordt gesproken van ‘de kinderen’, het aantal is niet bekend, dus het totale vermogen kan niet berekend worden. Is het werkelijk een een groot en maatschappelijk relevant drama, dat bij een totaal vermogen van minstens 350.000 een bedrag van € 3.000 aan erfbelasting moet worden betaald? [↩]
71. 17:47. In omfloerste taal wordt nog wel als kanttekening gezegd, dat de erfbelasting later wel betaald moet worden. Maar dat ervaart men niet als een groot probleem.(Freek Schols, 25.56 ). [↩]
72. Prof. Freek Schols is volgens de website van de Radboud Universiteit voorzitter van het Centrum, prof. Bernard Schols bestuurslid. Of het Centrum een (publiekrechtelijke) wetenschappelijke status heeft, of werkt volgens de beginselen voor wetenschappelijke integriteit, wordt niet vermeld. Wel werd geschreven dat er een samenwerkingsverband Estate Planning met de ABN/AMRO bank bestaat en met de franchise Netwerk Notarissen B.V.. Deze vermelding is verwijderd nadat er op deze website over is geschreven, maar blijkt nog uit persoonlijke vermeldingen van de hoogleraren in oude artikelen. Financiering van het CNR kan gewoon via de Radboud Universiteit lopen, maar de op de website omschreven doelstellingen lijken in strijd met de gedragscode voor wetenschappelijke integriteit, waardoor het niet zeker is of er wellicht ook andere financieringsinstrumenten bestaan. [↩]
73. KNB-statistieken tonen een verhoging met 100.000 testamenten, niet uitgesplitst naar het model. Gerekend tegen gemiddeld € 800,00 netto per stuk, was dat tachtig miljoen extra omzet in één jaar. [↩]
74. Check hier of een tweetrapstestament in 2025 nog zin heeft, artikel bij infotaris.nl [↩]
75. Notariaat Magazine nr 1 januari 2010 KNB-voorzitter Kortlang in ‘Werk aan de winkel’: “dit voorjaar start er een publiekscampagne over de successiewet.” en website avrotros ‘Campagne over nieuwe Successiewet gestart‘: “De notarissen lanceren maandag een publiekscampagne om Nederlanders te wijzen op het belang van een testament. Aanleiding is een wijziging in de Successiewet sinds begin dit jaar waardoor een aantal zaken over nalatenschap is veranderd. (…) Wij lieten in onze uitzending van 1 maart 2010 zien dat u veel geld kunt besparen door uw testament opnieuw onder de loep te nemen. [↩]
76. Worden de verplichtingen niet goed nageleefd door de erfgenamen in de eerste trap, kan het zijn dat bij overlijden van deze erfgenamen, door hun erfgenamen een veel groter vermogen moet worden doorgeven aan de erfgenamen in de tweede trap dan waarvan men zich bewust is. Zo kunnen eerste- en tweede trap erfgenamen veel zwaarder benadeeld worden dan een erflater wenste. [↩]
77. Belastingdienst, Ik krijg een erfenis in 2025 – hoeveel vrijstelling heb ik? [↩]
78. Vriendelijk verzoek aan erfrecht-influencer mr. Van der Geld hier duidelijk over te zijn. En niet omfloerst doen alsof er bij samenlevingscontract wel iets kan (RTL Z, oktober 2025). En niet voortdurend in de rol van directeur Netwerk Notarissen te spreken, maar ook eens als universitair docent (onafhankelijk, objectief). [↩]
79. Parool, 8 maart 2010: “Ouders lopen de deur plat bij notariskantoren om het testament te veranderen. Ze willen zo een belastingaanslag van de fiscus over het kindsdeel ontlopen.
    De Bossche notaris Sjef Oomen wist vorige week maandag na de uitzending van het consumentenprogramma Radar meteen dat het druk zou worden. Hij schreef nog diezelfde avond een intern memo om alle collega’s te attenderen op te verwachten roodgloeiende telefoons. Hij kreeg gelijk.
    Bij notariskantoren in het hele land heeft de hele week de telefoon niet stilgestaan. De agenda’s staan inmiddels vol met duizenden afspraken om alsnog een testament op te maken of het bestaande testament te herzien.” archief Parool [↩]

80. Nog een mooi voorbeeld van een slecht advies, is de hoge rente die vaak werd geadviseerd om af te spreken bij de ouderlijke boedelverdeling op een vordering van de kinderen, om belasting te besparen. Dat werkt alleen als de hoge rente ook daadwerkelijk wordt voldaan. Het komt wel vaker voor dat dit vele jaren niet is gebeurd, met als gevolg dat er bij overlijden een vordering uit de wettelijke verdeling ligt, plus een groot bedrag aan rente. Dit wordt lang niet altijd uitgelegd bij de testamentadvisering. Een langstlevende begon een rechtszaak omdat ze zoveel rente moest betalen, een van de argumenten was ‘dat dit alleen maar was gedaan om belasting te besparen’. De rechter liet de rente in stand, want als je belasting wilt besparen moet de rente daadwerkelijk worden voldaan. [↩]

81. Op het Groningse onderzoek is een en ander af te dingen, zie artikel Ter Haar en later onderzoek Universiteit Groningen. Een artikel met enige context: Daphne van Dijk, Erfrecht is booming business, Advocatenblad, mei 2018. [↩]
82. Advocatenblad 2025-07, p. 11, Daphne van Dijk, Erfrecht is hot. [↩]
83. Ton Voermans, Fondsen jagen op erfenis: families grijpen vaker mis, Algemeen Dagblad 29-10-2014 [↩]
84. Zie bijv. Rechtbank Midden-Nederland 8 maart 2017, ECLI:NL:RBMNE:2017:1324, rov 4.16 [↩]
85. Er is één andere website die helder en strak informeert over onderwerpen die bij de notaris ter sprake kunnen komen: de infotaris (helaas nog niet genuanceerd over verdelingsbevoegdheid van de afwikkelingsbewindvoerder). Er bestaat geen binbinding;t is ‘ere wie ere toekomt’. Er zijn drie advocatenkantoren die veel uitleggen met het doel klanten te werven. Alle drie hangen het standpunt aan dat een almachtige bewindvoerder zelfstandig mag verdelen en doen dat ook zelf wanneer ze in die rol zijn benoemd. Zulke kantoren zijn dus openlijk partijdig voor executeurs, tegen erfgenamen. Een advocaat die meent dat een afwikkelingsbewindvoerder ‘de hele erfenis’ mag afwikkelen en verdelen, heeft de essentie van erfopvolging in Nederland niet begrepen en het wetboek van erfrecht niet goed gelezen. [↩]
86. Erfrecht wordt in Nederland nagenoeg alleen onderwezen binnen de universitaire studie notarieel recht, door mensen die merendeels zelf als notaris en/of estate planner werken of in deze beroepen hebben gewerkt, en merendeels zijn afgestudeerd in het notarieel recht, niet het Nederlands recht. Onderwijs in het erfrecht buiten de universiteit, ook aan de advocatuur, wordt in (te) grote mate beheerst door drie oud-notarissen / belastingadviseurs met een professortitel die samen meerdere ondernemingen drijven. [↩]
87. Plaats een bericht in het commentaarveld onder ieder artikel. Berichten komen binnen op de redactie en worden alleen na e-mailcontact en met voorafgaande schriftelijke toestemming gepubliceerd. Soms lijkt het op uw telefoon of computer alsof een reactie is gepubliceerd. Dat ligt aan de browser van de persoon die reageerde. Of stuur een bericht per mail, gebruik de naam van de website met punt nl achter de apenstaart en “post” ervoor. Reken niet op een persoonlijk antwoord, maar kritiek wordt meegenomen. We nemen geen vragen in behandeling over een individueel geval. Wel is het soms mogelijk aan de hand van een korte beschrijving van de casus naar bepaalde artikelen te verwijzen die behulpzaam zouden kunnen zijn bij het werken aan een oplossing. Ook kunnen persoonlijke ervaringen gebruikt worden om onderwerpen inzichtelijk te maken voor een breed publiek. [↩]
88. die we erg mooi vinden in samenhang met de Nijmeegse erfrechtprinsbisschoppen die de Graven uit Leiden verguizen [↩]
89. Per email: post voor de apestaart, naam website erachter. Er zal veelal geen persoonlijk antwoord volgen, maar de inhoud wordt wel zoveel mogelijk verwerkt in oude en nieuwe artikelen. [↩]

____________________________________________