Home | Over ons

Erfrecht voor iedereen

Platform voor onafhankelijke informatie over recht & rechtsonzekerheid bij opstellen van testament of codicil en afwikkelen van een nalatenschap (erfenis)

Met aandacht voor regels van het Nederlands erfrecht en samenhangende wet- en regelgeving, rechtspraak, discussie en gewoonten in de praktijk

1. Bestaande situatie

Algemene informatievoorziening over het Nederlands erfrecht kan matig tot slecht worden genoemd.¹ Dat is tot nu toe niet breed als knelpunt of probleem geïdentificeerd. Ook is geen onderzoek bekend waaruit is af te leiden waarom dat zo is. Wel is sinds de start van deze website duidelijk geworden, dat denken en doen op de terreinen erfopvolging, erfrecht en erfbelasting in Nederland worden gedomineerd door de beroepsgroepen notariaat, testamentadvisering, nalatenschapsplanning en -afwikkeling.² En dat de voorlichting die vanuit deze branches wordt geleverd, vaak verwarrend is, half juist, slordig geformuleerd, bekeken vanuit een eenzijdig standpunt of niet is gebaseerd op de huidige wet erfrecht en het geldend recht.³

Uit eigen speurwerk en informatie van – ter zake kundige – lezers blijkt dat voornoemde beroepsgroepen sterke invloed uitoefenen op onderwijs, voorlichting en communicatie over erfopvolging, erfrecht, erfbelasting en de (rechts)positie van de verschillende spelers als testamentmaker, erfgenaam, legitimaris, legataris en schuldeisers. In de breedte en de diepte. Daarnaast bestaat dominantie in (vak)wetenschap, juridische en maatschappelijke discussie, (vak)literatuur en populaire media. De laatste twee decennia worden handboeken, naslagwerken en artikelen nagenoeg uitsluitend geschreven door en voor genoemde doelgroepen, waarbij praktijk, interesses en belangen van de betreffende beroepsbeoefenaars meer op de voorgrond staan dan die van de maatschappij of juridische wetenschap als geheel, of de toepassing van het erfrecht in het algemeen. Onderwerpen en zienswijzen die voor andere beroeps- en belangengroepen van belang zijn, als burgers, organisaties, overheid, advocatuur of rechterlijke macht, komen minder of niet aan de orde.

Het standaardwerk ‘Handboek Boedelafwikkeling’ is geschreven voor de notaris, niet voor erfgenaam of rechter.⁴ Levert een erfrechtkwestie maatschappelijke problemen op, omdat een notaris die tot testamentair executeur is benoemd niets doet, geven twee hoogleraren commentaar op het gedrag van de notaris, maar vertellen niets over rechtsmiddelen voor omwonenden of schuldeisers die concreet kunnen bijdragen aan probleemoplossing.⁵ Het Gerechtshof Amsterdam had in 2020 bijna twee jaar nodig om te beslissen in een omvangrijke erfrechtzaak met internationale aspecten, onder andere vanwege uitzoekwerk over het toepasselijke materiële recht.⁶ De rechtsgeleerden erfrecht waren blijkbaar niet in staat om op een voldoende doorwrochte en genuanceerde manier literatuur te produceren die de rechter als leidraad had kunnen dienen.⁷⁸

Ook bestaat vanuit genoemde beroepsgroepen invloed op de rechterlijke macht, door scholing en advisering.⁹ En er bestaat directe invloed op de rechtspraak, omdat kopstukken en ‘influencers’ uit de kring van de studie ‘Notarieel recht’ en uit de beroepsgroepen notaris, estate planner, executeur, vereffenaar en testamentair bewindvoerder, in nevenfunctie rechter of raadsheer (plaatsvervanger) en tuchtrechter notariaat zijn of waren. In zaken waar (oud-)notarissen, testamentadviseurs of docenten erfrecht, executeurs en bewindvoerders recht spreken, bestaat dan ook nog voortdurend een redelijke kans dat het dossier akten bevat waarbij een notaris- accountants- of advocatenkantoor een rol speelt waar de magistraat op de een of andere manier aan verbonden is of was. Of een akte van een van hun studenten, (oud) collega’s, kantoorgenoten of deelnemers aan een franchise waarvan ze directeur, deelnemer of vaste adviseur zijn, of van een ander samenwerkingsverband.

Zo verzocht in 2023 een advocaat die vóór de rechterstafel stond, aan een advocaat die als rechter-plaatsvervanger achter de tafel zat, zich terug te trekken omdat het dossier documenten bevatte waaruit betrokkenheid van een kantoorgenoot van de rechter bleek.¹⁰ Het gaat er hier niet om of de betreffende rechter eventueel iets te verwijten valt. Er wordt aandacht gevraagd voor een structurele situatie die (nog) niet als zodanig wordt herkend en erkend. In de micro-wereld van financieel zakelijk dienstverleners in het erfrecht, met vergelijkbare metabelangen en vol dubbele pettendragers, kan razendsnel en zonder dat iemand het merkt, van onverkwikkelijke verwikkelingen sprake zijn. Terwijl er (nog) geen mechanisme of instrument is ontwikkeld waarmee een mogelijk ‘conflict of interest‘ vooraf eenvoudig te identificeren en eventueel te elimineren is.¹¹

Wij pleiten er voor, om mensen die notaris zijn of waren, of als adviseur betrokken zijn bij notaris- en advocatenkantoren, geen recht te laten spreken in zaken waar notariële akten of professioneel erfrechtelijk functionarissen een rol spelen. In zaken die tot belangrijke hogere jurisprudentie hebben geleid, zou achteraf beoordeeld moeten worden of er wellicht een theoretisch ‘conflict of interest’ bestond.¹²

Tenslotte oefent het notariaat verhoudingsgewijs veel invloed uit op de totstandkoming van wet- en regelgeving, vooral op terreinen waar de notaris een publiekrechtelijke rol heeft, of wil krijgen, hoofdzakelijk als belangenbehartiger voor de eigen groep.¹³

Door het publiekrechtelijk monopolie op het opmaken en passeren van aktes in het erfrecht, zoals testament, verklaring van erfrecht (daaronder de verklaring van executele en bewind) en akte van verdeling, en het doen inschrijven van aktes in de openbare registers, heeft de notaris bij toepassing van het erfrecht een uitzonderlijke machtspositie.¹⁴ Vanuit deze positie wordt bij het opmaken van akten geëxperimenteerd met modelregelingen die (nog) niet binnen het geldend recht zijn te brengen, vaak zonder consumenten daarover te informeren.¹⁵

1.4 Belangenverstrengeling?

Binnen de bestudering van het erfrecht wordt een nijpend tekort aan louterende tegenspraak opgemerkt. Bijna alles draait om notariaat, estate planning en er wordt gewerkt en gedacht vanuit de daar heersende meningen en beroepscultuur. Er vindt nauwelijks interactie met andersdenkenden en -doenden plaats en zelfreflectie is niet echt des notaris. Werken die onder de noemer wetenschap worden gepubliceerd, zijn zelden ‘peer reviewed’ en verschijnen veel in tijdschriften waar (oud-)notarissen, estate planners en beroepsexecuteurs de dienst uitmaken.¹⁶ Bij enkele bekende auteurs sijpelt een structurele wellis-nietus houding door, met als natuurlijke vijanden andersdenkenden en ‘de overheid’.¹⁷ Het meeste werk dat op het gebied van erfrecht uit publieke middelen wordt geproduceerd in een aanstelling als hoogleraar of universitair medewerker, wordt niet vrij toegankelijk (‘open access’) of tegen kostprijs aan het publiek ter beschikking gesteld.¹⁸

Door journalisten, wetenschappers en in het parlement, wordt met een zekere regelmaat kritisch gekeken naar eventuele belangenverstrengeling bij – financiering van – universitair onderzoek en onderwijs, commercie en politieke advisering, vrij recent ook in het belastingrecht en de fiscaliteit.¹⁹ Bij erfrecht en erfbelasting is dit (nog) niet expliciet aan de orde gesteld, terwijl zich ook hier feiten en redenen aandienen, die aanleiding zouden kunnen geven voor nader – kritisch – onderzoek en analyse. Zo wordt een verhoudingsgewijs groot deel van de hoogleraren gefinancierd vanuit het notariaat, via een stichting waarvan bestuur en raad van toezicht uit (oud-)notarissen bestaat.²⁰ Binnen het notariaat is goed gebruik, om de door wetgever verleende bijzondere bevoegdheden in te zetten voor het ‘flexibiliseren’ van bestaande wet- en regelgeving. Dat gebeurt onder de noemer ‘rechtsvorming’.²¹ En een groot deel van de – bijzonder – hoogleraren Notarieel recht / estate planning, is benoemd als magistraat (plaatsvervanger). Enkele uitspraken van rechterlijke colleges waar de hoogleraren deel van uitmaakten, betreffen zaken met onderliggende rechtsvragen waarover een eigen uitgesproken standpunt wordt aangehangen, dan wel waarbij beroepsbelangen van notaris, estate planner en executeur een rol kunnen spelen.²²

1.4 Marketingtechnieken

‘niet als een stofzuigerverkoper‘

Hoe langer onderzoek- en uitpluiswerk wordt verricht om antwoorden te vinden op vragen die bij burgers leven over het erfrecht en de toepassing ervan in de praktijk, hoe meer ervaringen, meningen en zichtwijzen door lezers en deskundigen worden gedeeld, hoe meer zich een beeld vormt dat beroepsgroepen en organisaties die inkomsten putten uit de nalatenschap van anderen, in hun informatievoorziening deels leunen op – verfijnde – marketingtechnieken. Prof. Stubbé, op een leerstoel gefinancierd vanuit het notariaat, raadt de notaris aan de beschikbare expertise actief aan de man te brengen, niet als een stofzuigerverkoper maar bijvoorbeeld via lezingen.²³ Er wordt geprobeerd potentiële klanten te trekken door gebruik te maken van communicatie instrumenten als live-marketing,²⁴ nepcertificering,²⁵ framing en storytelling en burgers zo warm te maken voor het inkopen van producten en zakelijke dienstverlening.²⁶ Daarbij worden onheuse reclameboodschappen en onjuiste voorlichting niet geschuwd,²⁷ wat er onder andere toe voert dat beschikbare informatie over het erfrecht in lichte of sterkere mate is vertroebeld.²⁸ Niet alleen in populaire media, ook in vaktijdschriften en bedrijfsnieuwsbrieven zijn voorbeelden te vinden. Belangrijke vertroebelaars lijken de bedrijfsmatige doelstelling te zijn, consumenten te kunnen adviseren over belastingbesparing en beheer van familievermogen, en de doelstelling een betaalde rol te krijgen bij beheer, afwikkeling en verdeling van nalatenschappen die anderen in eigendom toebehoren.

De statige vereniging Estate Planners in het Notariaat schrijft op de website dat in de wet drie niveaus van executeurs worden aangewezen, wat juridisch onjuist is.²⁹ Een professor Successierecht laat in een door de Rabobank gesponsord theatercollege bezoekers meezingen: ‘Alice, Alice, who the fuck is Alice’, om de reclameboodschap goed te verankeren: maak een testament met driesterrenexecuteur.³⁰ De grootste beroepsorganisatie voor executeurs wil in marketingcampagnes haar naam als keurmerk vestigen, ook bij de rechterlijke macht, maar stelt geen kwaliteitseisen aan haar leden.³¹ Een website schrijft op de voorpagina onafhankelijke informatie en advies over erven te geven en aan de achterkant zit als partner ING private banking.^{32 33}

Informatie over erfrecht die vrij beschikbaar is, of te koop voor kleine bedragen, wordt dus veel gegeven binnen het kader van marketing en gecamoufleerde reclame, om consumenten, organisaties en bedrijven als klant te werven. Ook wanneer auteurs hoogleraar of wetenschappelijk medewerker zijn. Er wordt overdreven, regelingen die wettelijk niet bestaan en diensten die (nog) niet zijn toegelaten, worden als verkoopbaar gepresenteerd, positieve kanten worden benadrukt, nadelen weggelaten, doemscenario’s geschetst met als redding een zakelijke dienst (driesterrenexecuteur!) of notarieel product (tweetrapsmaking! . levenstestament!). Mensen die in het gewone leven met onderwerpen uit het erfrecht te maken krijgen, omdat ze een testament of codicil willen maken, maatregelen willen treffen voor de eindigheid van het leven, met een ernstige ziekte te kampen krijgen of met een overlijden, begrijpen daarom vaak maar weinig van de geboden voorlichting en geven er een draai aan die enigszins logisch lijkt.

1.5 Onderwijs: “Erfrechtdeskundige in één dag …”

Advisering over erfrecht en de toepassing er van, het opmaken van een testament en het afwikkelen van een nalatenschap, is niet gereguleerd. Er bestaat een strenge regel voor de rechtsgeldigheid van een testament. Een testament is in Nederland alleen rechtsgeldig wanneer het wordt opgesteld door een notaris, of wanneer een zelf geschreven testament bij een notaris in bewaring wordt gegeven. Maar er bestaan geen regels voor de advisering, of voor afwikkeling van een nalatenschap na overlijden in de uitoefening van beroep of bedrijf. Een ieder mag zonder opleiding beroepsmatig diensten aanbieden als testamentadviseur, ‘levensexecuteur’, executeur en testamentair bewindvoerder. Regels die gelden voor professioneel dienstverleners in individueel vermogensbeheer met discretionaire bevoegdheid, worden door beoefenaren van deze functies vergaand genegeerd.

Informatie over erfrecht die wordt overgedragen in cursussen voor belastingadviseur, executeur, accountant en advocaat, dient niet zelden mede een eigenbelang van docent en cursist: inkomen genereren uit nalatenschappen die anderen in eigendom toebehoort.

Ook worden ongereguleerd diensten verkocht in erfrecht onderwijs, de estate planning en de advisering en afwikkeling van nalatenschappen waarbij gouden bergen worden beloofd die te mooi zijn om waar te zijn en waar velen op af vliegen. De ervaring leert dat uit deze hoek regelmatig halfjuiste en onjuiste informatie wordt geboden, met gebruikmaking van onbeschermde titels als ‘Register Estate Planner’ of ‘Gecertificeerd Executeur’.

‘Erfrecht voor iedereen’ wil een alternatief bieden

2. Een ander perspectief

Platform ‘Erfrecht voor iedereen’ behandelt nalaten, erfopvolging en erven vanuit het perspectief van mensen, bedrijven en organisaties die er in het dagelijks leven mee te maken krijgen. Mensen die een testament of codicil willen maken of veranderen, bij een testamentadviseur of doe-het-zelf (onderhandse akte); mensen die een erfenis of legaat hebben gekregen of zijn onterfd; die een erfenis moeten afwikkelen en verdelen of vereffenen, met en zonder executeur, afwikkelingsbewindvoerder of vereffenaar. Organisaties en instellingen die bedeeld willen worden (goed doel). En voor hun adviseurs, vrienden, buren en partners.

Standpunten en gegeven informatie wijken daarom deels af van dat wat in de praktijk, het onderwijs en de (notariële) wetenschap van het erfrecht als leer wordt aangehangen, als geldend recht wordt gepresenteerd of als verbeterpunt voor wetgeving wordt gezien. Alles zoveel mogelijk onderbouwd met wetsartikelen, originele kamerstukken, serieuze artikelen in tijdschriften en boeken, interviews, podcasts of video’s, zodat het inhoudelijk gewicht van teksten op deze website door de lezer zelf beoordeeld kan worden.³⁴ Er kan inhoudelijk op worden voortgebouwd of tegen in worden gegaan. Het eerste grote onderwerp dat in behandeling werd genomen was het zogenaamde afwikkelingsbewind, daar komt de naam van deze website vandaan. Van daar uit wordt met juridisch~journalistieke inslag gewerkt aan een thematische beschrijving van het Nederlands erfrecht en andere van belang zijnde rechtsregels. Doelstelling is de informatie voor iedereen vrij toegankelijk te maken en te houden. Om de rechtspositie van belanghebbenden en het nalatenschapsvermogen zoveel mogelijk te beschermen tegen erfenisbejaging.³⁵ Om burgers in staat te stellen goed geïnformeerde besluiten te nemen over de eigen nalatenschap of over vraagstukken en zaken die spelen binnen het erfrecht en aanpalende rechtsgebieden.

Want:

• erfrecht is er voor iedereen die er in het dagelijks leven mee te maken krijgt, niet alleen voor de notaris, estate planner, belastingadviseur, wetenschapper notarieel recht, erfrechtadvocaat en beroepsexecuteur;
• er is te weinig vrij toegankelijke informatie over basisregels, rechtsfiguren en leerstukken van het erfrecht beschikbaar voor gewone mensen die er in hun gewone leven mee te maken krijgen;³⁶
• er is te weinig literatuur over erfrecht in een brede context, voor beroepsbeoefenaars anders dan de notaris, zowel opiniërend als geschreven volgens de normen van wetenschappelijke integriteit;
• vrij toegankelijke informatie over erfrecht blijkt regelmatig half juist, onjuist, misleidend of verwarrend te zijn, meer bedoeld als reclamemateriaal dan als serieuze informatie;
• erfrecht wordt al decennia lang voornamelijk onderwezen en bestudeerd als vakgebied binnen het notarieel recht, een op de beroepspraktijk van de notaris gerichte universitaire opleiding met noodzakelijkerwijs het eenzijdige perspectief van de notaris in de rol van openbaar ambtenaar en als zakelijk dienstverlener als uitgangspunt, en gericht op de voor uitoefening van dit beroep benodigde kennis en vaardigheden;³⁷
• een invloedrijk centrum voor notarieel recht heeft naar eigen zeggen mede als doelstelling, rechter en wetgever ertoe te bewegen door hen ontwikkelde theorieën of standpunten over te nemen, drijfveren komen in de eerste plaats uit de beroepsgroepen, niet zozeer uit de maatschappij. Het centrum onderhoudt sinds 1998 een samenwerkingsverband Estate planning met een grote bank;
• een notaris, estate planner, gepromoveerd wetenschappelijk medewerker Notarieel Instituut Groningen (RUG) en raadsheer plaatsvervanger, beschreef in 2022 in een vaktijdschrift de zogenaamde notariële ongehoorzaamheid als noodzakelijk kwaad, zonder het plaatsen van vraagtekens vanuit beroepsethiek en rechtsstatelijkheid. Gedoeld wordt op een beroepscultuur waarbij notarissen door inzet van de hen verleende bijzondere wettelijke bevoegdheden, pogen om door cliënten of zelf gewenste buitenwettelijke regelingen ingang te doen vinden in de maatschappij;³⁸
• bestudering van, en onderwijs in het erfrecht zou ook door juristen Nederlands recht en andere academici moeten worden bedreven, niet voornamelijk door mensen geschoold in notarieel en fiscaal recht met de focus op notaris en estate planner.

Uitleg, juridische argumenten, inzichten, praktische tips, voorbeelden

Daarvoor is het nodig om bestaande verwarring te ontrafelen, misverstanden en hun herkomst op te sporen, verbindingen zichtbaar te maken, mogelijke belangenverstrengeling bloot te leggen en misstand of scheefgroei onder de aandacht te brengen. Stellingen, beweringen, meningen, analyses en conclusies worden zoveel mogelijk onderlegd met online verwijzing naar wet- en regelgeving, vindplaats van hetgeen door anderen zo is gesteld of met bronvermelding van rechtswetenschappelijk of vaktechnisch werk, gepubliceerd in erkende vakbladen en andere literatuur. Zoals gebruikelijk in de academische wetenschap, maar zonder de pretentie of bedoeling wetenschappelijk werk af te leveren. Het gaat er om dat de inhoud controleerbaar is op betrouwbaarheid en (juridische) houdbaarheid; dat is na te gaan waarom tot de tekst is gekomen en men argumenten kan gebruiken om een bepaalde positie te bepleiten of er tegen op te komen. Of over gepubliceerde inhoud gefundeerd in discussie te kunnen gaan om tot verbetering en nieuwe inzichten te komen, ook in wetenschap en rechtspraak. En om er inspiratie uit te putten voor werk en nadenken als student, advocaat, executeur, bewindvoerder, wetenschapper, docent, cursusaanbieder, notaris en rechter. Teksten zijn vaak geschreven met journalistiek flair, om het enigszins leesbaar te houden.

Hier worden geen betaalde diensten en producten aangeprezen, er zijn geen commerciële banden met beroepsmatig dienstverleners

In de aanbieding zijn kennis, informatie en kritiek, geschoeid op juridische leest, geschreven met als leidraad de beginselen van de journalistiek. Inhoud komt tot stand door inbreng van verschillende en wisselende (rechts)personen die om uiteenlopende draagkrachtige en begrijpelijke redenen anoniem willen blijven.³⁹ Veel informatie en inzicht zou niet beschikbaar zijn gekomen wanneer er namen zouden worden gekoppeld aan artikelen.⁴⁰ Maar niemand wil zich achter anonimiteit verschuilen als methode om onberedeneerd kritiek of (negatieve) meningen en stellingen te kunnen verspreiden. Het moet beschouwd worden als beschermingsmaatregel. Verantwoording wordt afgelegd door de inhoud voor lezers navolgbaar te maken en een kanaal te bieden om inhoudelijk commentaar en kritiek te leveren of correcties voor te stellen. Berichten worden zoveel mogelijk in artikelen verwerkt, mits het binnen de doelstellingen van de redactie valt.⁴¹ Graag ook artikelen en lezingen produceren over onderwerpen en zichtwijzen die hier worden behandeld, in vakbladen, wetenschappelijke tijdschriften en congressen, met verwijzing naar het platform ‘Erfrecht voor iedereen’.

Teksten op deze website zijn geschreven:

• vanuit het perspectief van testamentmaker, erfgenaam, legataris en legitimaris, met de bescherming van de nalatenschap en de rechtspositie van direct belanghebbenden
• naar de normen van de (onderzoeks)journalistiek
• met vermelding van gebruikte bronnen en wetsartikelen zodat de inhoud verifieerbaar is en op argumenten kan worden bekritiseerd
• zonder winstbejag, zakelijk belang of marketingdoeleinden
• met plezier in het recht en het lezen van goed doorwrochte artikelen, ongeacht standpunt
• en de structurele uitnodiging ervaringen te delen, gefundeerd commentaar te leveren en verbetering te vragen van teksten die mogelijk onjuist zijn of te dicht aan een juridische of (rechts)persoonlijke grens komen.⁴²

Lezers en geïnteresseerden kunnen vragen stellen, ervaringen, meningen en kennis delen, ook anoniem. Wij zijn ervan overtuigd dat we niet altijd gelijk hebben of aan het rechte eind trekken. Ervaringen kunnen aanleiding zijn voor nieuw uitzoekwerk, om te analyseren wat werkt en wat niet, om tot onderzoek aan te zetten en nieuwe kennis of standpunten te verspreiden. Er komt in de regel geen persoonlijk antwoord maar berichten worden (gebundeld) verwerkt in bijdragen met algemene uitleg of in artikelen die knelpunten aankaarten of nieuwe onderwerpen en argumenten in kaart brengen.

3. Eenzijdige samenstelling groep erfrecht influencers

De vakgebieden erfopvolging, erfrecht en schenking, worden in Nederland beheerst door (kopstukken uit) het notariaat, de estate planning, erfrechtadvisering, en de branche testamentair executeurs, bewindvoerders en vereffenaars. Zowel in (universitair) onderwijs en rechtswetenschap, als bij de advisering over uitvoer en toepassing van het erfrecht en de erfbelasting, tot in wetgeving en rechtspraak, wordt het denkwerk gedaan door notarieel juristen en fiscalisten van grote accountancies, of is het werk gebaseerd op artikelen en literatuur afkomstig van deze deskundigen.

In het segment van hoogleraren en gepromoveerden bestaat een loodzware oververtegenwoordiging van witte mannen.⁴³ Dat staat in schril contrast tot de verhoudingen in de hedendaagse maatschappij en op het moderne notariskantoor. Om artikelen te lezen is het daarom soms echt doorbijten, want eenzijdigheid troef (de legitieme moet afgeschaft; er moet zoveel mogelijk erfbelasting worden bespaard: testament zonder driesterrenexecuteur is geen goed testament), oubollige spreuken,⁴⁴, muffige metaforen (vruchtbaarheid echtgenote is straf bij vooroverlijden man), toespelingen die plaatsvervangende schaamte opwekken (bent u klaar of druppelt u nog na), grapjes over Monika Lewinsky en steken onder water uit het rooms-katholieke zuiden naar protestante gewesten.⁴⁵

In de universitaire beroepsopleiding worden veel leerstoelen gefinancierd vanuit het notariaat en/of mede mogelijk gemaakt met vrijstellingen van grote consultancies.

Een van de gevolgen is, dat informatie over erfrecht in de regel beschikbaar is zoals er naar gekeken wordt door de notariële en belastingbesparende bril, vanuit de typisch notariële en fiscale dogmatiek en met haast onvermijdelijk ook vormen van belangenbehartiging van de beroepsgroepen automatisch op de achtergrond. Nooit wordt eens de vraag gesteld of het grote erfbelasting besparen en AWBZ-bijdragen vermijden, de doelen niet volledig zijn voorbijgeschoten nu de bezuinigingen op de zorg er toe voeren dat triage moet worden geïntensiveerd (Minister Agema, sept. 2024).⁴⁶ Bij behandeling van vraagstukken verplaatst men zich in de ouderwetse rol van ‘pater familias’.

Deze toestand zou enigszins gechargeerd kunnen worden vergeleken met de (ondenkbare) situatie, dat het huurrecht in wetenschap en praktijk zou worden gedomineerd door vastgoedbeheerders.

Het merkwaardige bij het erfrecht is, dat niet veel mensen zich er van bewust lijken te zijn dat gesproken zou kunnen worden van een zekere eenzijdigheid en disbalans. Met wetenschappelijk bureaus en instituten die niet per se werken volgens de beginselen van wetenschappelijke integriteit maar – onder andere ook – vooropgezette doelen nastreven en aan behoeften uit de beroepsgroepen proberen te voldoen.⁴⁷ Het is niet louter het algemeen belang dat met deze vorm van wetenschap wordt gediend, maar er wordt ook de eigen clientèle mee bediend.⁴⁸

Met soms vèr reikende – negatieve – gevolgen voor mensen die uit een huwelijk stappen, samenwonen, oud en behoeftig worden, een testament maken, erven of niet erven, en hun naasten. En met verrijkende gevolgen voor notariaat, estate planning, executeursbranche en juridische advisering. Tot in hogere rechtspraak lijkt men zich er niet altijd van bewust te zijn, dat literatuur daarom geschreven kan zijn vanuit opportunisme / cliëntelisme. Dat is ook ongebruikelijk en zou niet zo horen te zijn. Maar in 2022 is bijvoorbeeld in een voor eiser principiële zaak, recht gesproken op basis van een veelgebruikt naslagwerk, de Sdu Commentaar erfrecht, met een commentaar geschreven door een spilfiguur binnen de grootste beroepsorganisatie voor executeurs. In het commentaar wordt informatie uit een dissertatie verwerkt over een denkmodel voor notariële modelregelingen, op een manier dat positieve kanten worden belicht en essentiële erfrechtelijke zwakheden worden weggelaten.⁴⁹ Terwijl in de aangehaalde dissertatie wordt geconcludeerd dat het model niet onder een uiterste wilsbeschikking valt en misschien, onder bepaalde omstandigheden, door de rechter in een individueel geval middels conversie tot rechtsgeldigheid zou kunnen worden verheven.⁵⁰ En breed wordt verwarrende en half juiste informatie verstrekt, niet gebaseerd op het positieve recht, maar op de individuele zienswijze van een deeltijdprofessor, die onder het oude erfrecht als theorie door de Hoge Raad is afgedaan als strijdig met de aard der executele.⁵¹ Ook helaas het officiële orgaan voor de rechtspraak volgt de notariële zienswijze.⁵²

4. Uw nalatenschap als inkomstenbron voor derden

Testament met executeur, testamentair bewind, tweetrapsmaking, onterving, ouderlijke boedelverdeling of afwikkelingsbewindvoerder? Vragen over het Nederlands erfrecht? Testament opstellen, belasting besparen, codicil schrijven, wensen voor de uitvaart, kosten beperken, loon van de executeur, voorkomen van onenigheid? Wettelijke verdeling, kindsdeel, erfenis verwerpen, legitieme portie, nalatenschap afwikkelen en verdelen?

Er zijn tientallen websites, brochures en boekjes boordevol tips en handleidingen. Doorspekt met half juiste informatie en foute uitleg, helaas niet herkenbaar voor de argeloze lezer. En omdat een testament, boedelafwikkeling of erfenisruzie meestal op zichzelf blijven staan, maken maar weinig testamentmakers en erfgenamen kennis met de grote lijnen, de bredere context en achtergronden. En juist dat is nodig, de hoofdlijnen van het erfrecht en de erfrechtpraktijk begrijpen, om beslissingen te kunnen nemen die goed zijn voor belanghebbenden die niet beroepsmatig te maken krijgen met het erfrecht. Als testamentmaker, erfgenaam, legataris, legitimaris of onterfde.

Er wordt veel geld rondgepompt in de professionele erfrechtbranche, met notaris, estate planner, accountant, testamentadviseur, erfenisbureau, trustkantoor, nalatenschapsadviseur, executeur, bewindvoerder, vereffenaar, erfrechtadvocaat en goed doel. Geld dat afkomstig is uit de nalatenschappen van anderen. Daar om heen een brede groep dienstverleners, met makelaar, uitvaartondernemer, belastingadviseur, boedelopkoper, mediator, vermogensbeheerder en bank. Het is de afgelopen twintig jaar goed gelukt, verhalen te vertellen over het erfrecht en de erfbelasting, die er toe bijdragen dat grote bedragen kunnen worden overgeheveld uit nalatenschappen naar de ‘erfrechtbranche’. Bijdragers aan deze website bedachten als naam: erfenis-mee-eters. Ook mooi is (van een lezer): commerciële erfbelasting.⁵³

‘Dit wordt big business voor notarissen in Nederland’

Beroemd (inmiddels ook berucht) voorbeeld van een erfrechtadvies aan burgers in Nederland, dat op het podium objectief is, maar in de coulissen mede bedrijfsmatige belangen bleek te dienen, is het zogenaamde ‘Tweetrapstestament of Radartestament‘. In het veelbekeken consumentenprogramma Radar, adviseerden in 2010 twee hoogleraren van het Centrum voor Notarieel Recht de burger, om een testament te laten maken met een tweetrapsmaking als belastingbesparende maatregel. Zonder te wijzen op de enorme nadelen die aan deze making na overlijden kunnen kleven.Volgens een dissertatie over de tweetrapsmaking, is het Nederlands erfrecht hier op onderdelen ‘zo lek als een mand’.⁵⁴ De introductie zet de toon:⁵⁵

De belastingregels zijn veranderd. Heel Nederland moet naar de notaris om opnieuw een testament te laten maken, anders gaat het je veel geld kosten

Op deze manier wordt veel informatie over het erfrecht verpakt: waarschuwen voor dreigend nadeel, met als oplossing een gang naar de notaris of estate planner.⁵⁶ Zonder testament zou in de meeste gevallen geen erfbelasting verschuldigd zijn geweest. Ook daarover geen informatie. Zittend voor een kast vol boeken stelt Freek Schols dat je een bezoekje aan de notaris altijd terug verdient.⁵⁷ Broer Bernard poneert met een besmuikt lachje op het gezicht, dat je vaak met een heel kleine ingreep vooraf, heel veel al kunt sturen.⁵⁸

De heren hoogleraar waren (kandidaat-)notaris onder het oude erfrecht en zijn vanaf 2007 en 2009 (in deeltijd) aangesteld als hoogleraar bij het Centrum voor Notarieel Recht, dat door hen zelf wordt bestuurd. Daarnaast runnen ze een vof en enkele BV’s voor commercieel onderwijs en B2B advisering in estate planning en de materiële rechtsgebieden van het notarieel recht.⁵⁹

‘Voor het notariaat een geschenk uit de hemel’

Als gevolg van dit tv-optreden stapten tienduizenden nietsvermoedende burgers naar de notaris en lieten een testament maken met zo’n tweetrapsmaking.⁶⁰ Een notaris hierover:⁶¹

Deze uitzending was voor het notariaat een geschenk uit de hemel. De huizenmarkt was het jaar daarvoor ingestort en de notaris kon wel wat extra werk gebruiken.

Het optreden van de hoogleraren blijkt na enig speurwerk niet op zichzelf te staan als – objectief wetenschappelijk – advies. Het was de aftrap voor een marketingcampagne van de Koninklijke Notariële Beroepsvereniging naar aanleiding van vernieuwingen in de Successiewet.⁶² Resultaat: een tsunami aan onbegrijpelijke testamentaire bepalingen die ongewenste lasten op erfgenamen leggen en vaak een ontervende bijwerking hebben, omdat notarissen en hun klerken bij opzetten van het concept-testament de dwingendrechtelijke vruchtgebruikbepalingen niet allemaal hebben uitgeschakeld.⁶³ In veel gevallen zal het zijn gegaan om testamentmakers die bij overlijden niet of nauwelijks boven de vrijstelling van de erfbelasting zouden uitkomen. Deze bedraagt in 2025 maar liefst € 804.698 – het gezamenlijk vermogen van een echtpaar is dan dus ruim anderhalf miljoen euro.⁶⁴

Heeft u de notaris gevraagd een “Radartestament” op te stellen om erfbelasting te besparen, pak het afschrift dan uit de kast en lees het door. Merkt u bij het nalezen dat de teksten onbegrijpelijk zijn, maak dan een afspraak met de notaris en vraag of de bepalingen kostenvrij kunnen worden uitgelegd. Vraag ook of er daadwerkelijk belasting wordt bespaard, of slechts wordt uitgesteld. Een akte uitleggen heet Belehrung en hoort tot de zorgplicht van de notaris. Blijkt dat de inhoud ongewenste bijwerkingen bevat, laat het testament dan repareren door de notaris die het u adviseerde. Een zorgvuldig notaris zou dat tegen een sterk verlaagd tarief horen te doen. Bereken ook grofweg het saldo van uw nalatenschap toen u het testament liet opmaken. Lag dat toen ruim onder de vrijstelling, was het niet nodig een testament te maken om erfbelasting te besparen. Bespreek ook dat met de notaris, of met de programmamakers van de uitzending en hun twee hooggeleerde gasten.

Bangmakerij voor erfbelasting, gevolgd door een halfgaar advies voor besparing, als aanjager voor een de afname van zakelijke diensten. Het gaat geschat om minstens 80 miljoen omzetverhoging voor het notariaat in één jaar. Zijn er in die 100.000 extra testamenten voor minstens een kwart ook professionele executeurs en afwikkelingsbewindvoerders benoemd, komt daar na overlijden nog een omzet van miljarden euro’s bij.

Wie op vakniveau iets wil leren over tweetrapsmaking en belasting:
► Fideicommis en erf- en inkomstenbelasting: wie betaalt de rekening? van mr. dr. R.E. Brinkman en mr. J.M van Anken

Een voorbeeld uit velen, dat we hier beschrijven omdat het er zo uitspringt.⁶⁵

‘Erfrecht is booming business’

In opdracht van een vereniging die de belangen behartigt van de zogenaamde erfrechtadvocaat, onderzocht een hoogleraar in 2017 hoeveel rechtszaken er aanhangig waren gemaakt sinds invoer van de nieuwe wet erfrecht. Hij concludeerde tot een sterke stijging en bracht deze boodschap over aan de media.⁶⁶

‘Word ook een speler op de interessante erfrechtelijke markt!’

Allerlei bedrijven, organisaties en maatschappen bieden opleidingen, leergangen en cursussen aan in het erfrecht, de nalatenschapsplanning en de boedelafwikkeling. Potentiële deelnemers worden met prachtige beloftes verleid, geld te besteden aan kennisoverdracht die volgens objectieve maatstaven niet tot de beloofde status kunnen voeren.⁶⁷

‘Werving nalatenschappen’

“Door middel van direct mail, telemarketing, bijeenkomsten en (online) enquêtes informeren wij de doelgroep over de mogelijkheden tot nalaten aan de organisatie.” Aldus een brochure van het Centrum nalatenschappen. Voorbeeld van een derde belangengroep die het oog heeft laten vallen op de nalatenschap: de goede doelen. De grote goede doelen hebben speciale afdelingen om erfenisgeld binnen te halen, medewerkers leggen huisbezoeken af bij ouderen.⁶⁸ Het hoort er bij dat daar ook wordt aangeboden de rol van executeur op zich te nemen.⁶⁹

Wilt u in het algemeen weten hoe u het Nederlands erfrecht kunt inzetten in uw eigen belang, dat van uw familie, bedrijf, vrienden, patchwork kinderen, zelf gekozen goede doelen, bedrijfsopvolgers of erfgenamen, dan is deze website een goed begin.⁷⁰

Lezers schrijven:
‘fantastische website’ | ‘het loopt bij ons helaas precies zoals u zegt’ | ‘(stevige) meningen maar goed onderbouwd’ | ‘klokkenluiders’ | ‘erfrecht voor dummies’

5. Werkmethode achter deze website

Deze website verkent, onderzoekt, informeert en geeft uitleg over juridische en praktische mogelijkheden om een nalatenschap te beschermen en de rechtspositie van belanghebbenden. Voor testamentmaker (erflater), erfgenaam, legataris, legitimaris, schuldeiser, executeur, vereffenaar, bewindvoerder en hun adviseurs. Dat gebeurt op de volgende manieren:

• uitleg over het Nederlands erfrecht in algemene zin, en over de erfrechtpraktijk, vraagstukken, misverstanden en jurisprudentie. In kortere artikelen in begrijpelijke taal voor een brede doelgroep en uitvoerige stukken voor de professional, met bronvermelding, zodat wat geschreven is kan worden gecontroleerd en gewogen. Zakelijk inhoudelijk commentaar, kritiek en vragen zijn welkom.

• met een breder en ander perspectief dan gebruikelijk, het erfrecht en aanpalende terreinen in de breedte en de diepte, met allerlei facetten. Het perspectief van de burger en van de maatschappij, dat grotendeels ontbreekt op andere websites en in het notarieel recht.⁷¹

• met eigen onderzoek en speurwerk naar achterliggende belangen, mechanismes en kruisverbanden binnen de beroepsgroepen en organisaties die inkomen genereren uit de nalatenschap van anderen. Deze branche krijgt hier het onomwonden stempel erfenis mee-eters.

• als inspiratie voor erflaters, erfgenamen, onterfden, legatarissen en legitimarissen en advocaten om binnen de huidige praktijken van testamentadvies en nalatenschapsafwikkeling hun mannetje m/v te kunnen staan.

Voor de toekomst onderzoeken we mogelijkheden om door het ontwerpen van slimme oplossingsgerichte bepalingen voor testament, codicil, wilsverklaring, levenstestament, uitvaart en familie overeenkomst, de steeds groter wordende groep testamentadviseurs, nalatenschapsplanners en boedelafwikkelaars die inkomsten uit uw nalatenschap wil genereren, de wind preventief uit de zeilen te nemen. Zodat van een nalatenschap zoveel mogelijk overblijft voor de personen en organisaties die bij uiterste wilsbeschikkingen zijn bedacht en er zo weinig mogelijk geld vloeit naar derden die u in beginsel niet heeft bedacht. Ideeën en ontwerpregelingen of bepalingen zijn van harte welkom.

Mocht een bronvermelding ontbreken, mocht een tekst of bron vatbaar zijn voor discussie, onscherp zijn of onzin, horen we dat graag. We stimuleren het leveren van commentaar, vragen en kritiek om inhoud en kennis van het Nederlands erfrecht, civiel en fiscaal, te verbeteren. Meer algemeen is een doelstelling te entameren dat bij de uitoefening van het erfrecht als wetenschap een grotere academische arena wordt gevormd, met spelers die meer een afspiegeling zijn van de Nederlandse en Europese maatschappij. Want de spelersgroep die we nu zien, is vanuit academisch perspectief beschouwd onverantwoord eenzijdig.⁷²

Achter deze website zit geen notaris, bank of vermogensbeheerder, geen goed doel, estate planner, testamentadviseur, verzekeraar, belastingkantoor, cursusaanbieder, beroepsvereniging, executeur, bewindvoerder of advocaat. Er is geen commercieel belang. De blikrichting is die van de burger die een testament wil maken of heeft gemaakt, en van mensen die na overlijden met de werking van het erfrecht, successierecht en een testament of codicil te maken krijgen. Als erfgenaam of (deels) onterfde. Als ouder, kind uit eerste , tweede en derde vrouw, directeur van een eigen zaak, broer, zus, samenwoonpartner, buurvrouw, neef, vriend en vriendin, eerste, tweede en derde echtgeno(o)t(e), dwarsliggende erfgenaam enzovoorts.

Oneerbiedig tegen heilige huisjes, direct over zere been en achilleshiel.

Informatie van deze website is verzameld en geschreven door mensen die breder geschoold zijn dan in het notarieel recht: journalistiek, Nederlands recht, economie, communicatie, Europees recht, sociologie, bedrijfsorganisatie, geschiedenis en andere terreinen. Ze zijn niet uitsluitend geschoold door (handboeken van) ScholsBurgerhartSchols en followers en oefenen allerlei beroepen uit of hebben deze uitgeoefend. Geen van hen verdient nu geld met het opstellen van en adviseren inzake testamenten en het afwikkelen van erfenissen. Enkele bijdragers zijn ‘ervaringsdeskundig’ in begeleiding door notaris, belastingadviseur of nalatenschapsplanner bij het opstellen van een testament en afwikkelen van hun erfenis – deze ervaringen zijn vaak de aanzet om op onderzoek uit te gaan. Waardoor misverstanden, knelpunten en misstanden aan de dag komen.

Het streven is helderheid te geven voor testateur en erfgenaam en de professionals die hen willen bijstaan, onder de noemer:

Lang leve de nalatenschap!

Zoeken

IN DEN BEGINNE WAS ER DE IDEE,

om zaken en ervaringen betreffende de afwikkeling van een erfenis door een ‘driesterrenexecuteur, die op het eerste gezicht vragen opriepen of vreemd leken te zijn, onbegrijpelijk, zoveel mogelijk uit te (laten) zoeken:

WAAROM IS DAT ZO EN KAN DAT EIGENLIJK WEL?

Er kwam ‘input’ van mensen die normaal gesproken niet aan het woord komen als het om erven en nalaten gaat en wier belangen, perspectief en meningen normaal gesproken niet aan bod komen in het denken over en de uitoefening van het erfrecht. Daardoor werden langzaam patronen zichtbaar die en public nog niet zijn aangesproken, samengevat onder de slagzin:

ERFRECHT IS BOOMING BUSINESS

Wezenskenmerken zijn enerzijds een sterk expanderende branche, anderzijds het volledig ontbreken van regulering. Het toezicht dat er is, bij bijvoorbeeld bij leven de wettelijke maatregelen beschermingsbewind en curatele, worden met een levenstestament buiten kracht gezet. Na overlijden worden eigendomsrechten van de nieuwe nalatenschapseigenaren, de erfgenamen, op de praktijkvloer uitgehold.

DAARDOOR IS IN DE PRAKTIJK GEDRAG MOGELIJK GEWORDEN, DAT VELEN IN NEDERLAND ‘EIGENLIJK‘ NIET VOOR MOGELIJK HOUDEN EN WAT NAAR ONZE MENING OP DEZE MANIER EN IN DEZE VORM OOK EIGENLIJK NIET ZOU MOGEN KUNNEN.

Een ieder kan na vier tot negen dagen cursus een certificaat op de website plakken, of zich laten inschrijven in een register, en dan met de aanbeveling dat onderwijs is genoten van ’topdocenten verbonden aan universiteiten’ bij nietsvermoedende en argeloze burgers die goed van vertrouwen zijn, aan de keukentafel komen zitten om daar ‘samen’ een concept levenstestament en testament op te stellen.
De nalatenschapscoach, erfrechtspecialist, NOVEX-executeur, register estate planner, erfenisbegeleider, gecertificeerd (levens)executeur, erfrechtadvocaat, levensexecuteur, zzp-ende kandidaat-notaris en zelfs professioneel toezichthouder en specialist uitbuiting ouderen (let wel, zonder enige kwalificatie of officieel kader). Onder de geruststellende slogan dat deze mensen helpen te ontzorgen, laten ze zich in het (levens)testament dat ze dus als het ware zelf opstellen, benoemen als bevolmachtigde of executeur met vergaande bevoegdheden terzake van beheer en beschikking over het vermogen van de betreffende persoon of de erfgenamen.

In het (levens)testament niet standaard een uitgebreide regeling voor toezicht en controle of duidelijke richtlijnen voor de beloning. In verreweg de meeste gevallen zonder een opleiding te hebben in vermogensbeheer, – dus zonder aanwijsbare kennis en ervaring in budgetbeheer, balanslezen, boekhouden, het voeren van een deugdelijke administratie, afleggen van rekening en verantwoording etc.

Een van de weinige borgen die de gerechtigden hebben, het opstellen van een deugdelijke boedelbeschrijving, probeert een van deze zelfbenoemde topdocenten executele en bewind nu ook nog te slopen. Hij jubelt bij een rechterlijke uitspraak waar ons insziens als kennelijke misslag werd bepaald, dat de verplichting voor een testamentair bewindvoerder tot het opstellen van een boedelbeschrijving pas ontstaat zodra de in art. 4:7 BW genoemde schulden volledig zijn voldaan.

DIT ZIEN WIJ ALS HET ERFRECHT WILDE WESTEN

Het gaat daarbij naar onze opvatting op een los-vast verband aan acties en maatregelen die in hun samenhang een structureel nadelige uitwerking heeft op nalatenschappen, erfgenamen en nabestaanden na overlijden.

Hoe meer ervaringen er binnenkomen, des te meer uitzoekwerk er wordt verricht, des te sterker ontwikkelt zich de opvatting dat er fundamenteel iets scheef zit in de informatievoorziening, testamentadvisering en nalatenschapsafwikkeling. Door het hanteren van verschillende perspectieven en het verzamelen en uitwisselen van informatie uit verschillende hoek, lukt het steeds beter puzzelstukjes samen te leggen. Doel en streven is en blijft de situatie voor testamentmaker en nabestaanden te verbeteren en meer rechtvaardig te maken. Mensen een stem te geven die deze tot nu toe niet hadden, of bewust is weggenomen.

een lezer schreef:
JULLIE ZIJN VOOR MIJ DE ROBIN HOOD VAN HET ERFRECHT

een ander:
ERFRECHTGEUZEN⁷³

Nieuwe artikelen in erfrechtblog ‘Lang leve de nalatenschap’

Voetnoten

1. Een kleine greep uit honderden voorbeelden:
   ○ Minister van Justitie bij behandeling ontwerp Wet bescherming erfgenamen tegen schulden (BETS;
   ○ Uitzending TV-programma Radar over erfbelasting, 2010, zie verderop in de tekst;
   ○ Mr. dr. R.E. Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, FTV 2020(3) p. 7: “Bij de gewone burger, waar het recht uiteindelijk voor is geschreven, is er weinig besef van de juridische merites van het ‘kindsdeel’”;
   ○ Mr. I.H. van Doormalen en mr. B.T.E. Herberighs, Uw testament: een spoorboekje naar een fiscaal optimaal overlijden?, Vp-Bulletin 2022/55: “Door het opstellen van een testament heeft de erflater zelf in de hand hoe zijn nalatenschap wordt verdeeld en welke bevoegdheden de erfgenamen over het geërfde vermogen krijgen.“
   ○ Prof. mr. I.J.F.A. van Vijfeijken, De (quasi)wettelijke verdeling en renteafspraak, WPNR 2023/7421: “Dit betekent dat voor de heffing van erfbelasting wordt aangesloten bij de onverdeeldheid die ten gevolge van de ongedaanmaking ontstaat. Omdat de termijn voor ongedaanmaking in de praktijk als te krap wordt beschouwd is hierop de quasiwettelijke verdeling bedacht. Er zijn twee varianten denkbaar. (…) In essentie komen beide making op hetzelfde neer. De langstlevende kan de nalatenschap verdelen zoals hij of zij dat wil, zonder medewerking van de andere erfgenamen.” (curs. red.) Met verwijzing naar B.M.E.M. Schols, De quasi-wettelijke verdeling als Teilungsanordnung, WPNR 2004/6571 en 2004/6572 en G.G. B. Boelens, Enkele vraagpunten bij de quasi-wettelijke verdeling, mede in het licht van het besluit van 15 juni 2022, TE 2023/1. Schols concludeert in zijn dissertatie (2007), dat dit onder het geldend recht niet mogelijk is;
   ○ Artikel in Algemeen Dagblad over erfenisconflict tussen kinderen eerste vrouw Jan des Bouvrie en zijn tweede vrouw en haar kind: “Zou Des Bouvrie geen testament hebben gehad, was het simpel geweest: de helft van hun gezamenlijke miljoenenvermogen zou naar zijn vrouw Monique zijn gegaan en de andere helft naar Monique én alle kinderen, ofwel Jean-Marc, Nicole, Jan jr. en Bo. Die kindsdelen zouden pas bij overlijden van Monique vrijkomen.” (Red.: zonder testament zou de hele nalatenschap van Jan sr. naar zijn weduwe Monique zijn gegaan. Niet duidelijk is of het paar in gemeenschap van goederen was getrouwd, of een andere regeling heeft. Daarom is vanuit de verte niet duidelijk of het miljoenenvermogen van Jan sr. was, en dus zijn nalatenschap was, of dat het vermogen staande huwelijk voor een deel van de echtgenote was en dus geen deel van de nalatenschap uitmaakte.) ► online publicatie;
   ○ Artikel in Nederlands Dagblad over problemen bij afwikkeling erfenis: “Een man overlijdt en laat een vrouw en drie kinderen na. Allemaal krijgen ze een deel van pa’s bescheiden potje spaargeld.” (Red.: alleen de langstlevende krijgt de erfenis, de kinderen niet) ► online publicatie [↩]
2. De notaris speelt in dit krachtenveld mee in een dubbelfunctie: als publiek ambtenaar en zakelijk dienstverlener. Met de eigenaardige beroepscultuur, het als een soort opgave te zien om bestaande wettelijke regels die niet in het eigen straatje passen of in dat van de clientèle, in aktes te omzeilen door zelf ontworpen ‘modelregelingen’ of ‘notariële constructies’ die bij het opmaken van de akte niet tot het geldend recht gerekend kunnen worden. Daar wordt binnen de beroepsgroep geen geheim van gemaakt en bijvoorbeeld de Radboud Universiteit schoolt studenten hier ook in, maar bij de buitenwereld is het bestaan van deze eigenzinnige cultuur vergaand onbekend. [↩]
3. Daarbij speelt verwarrend woord- en begripgebruik een aanzienlijke rol: ‘kindsdeel’, ‘wettelijke verdeling’ (ook als het om een testament gaat), erfrechtelijke wachtkamer’, ‘openen testament’, ‘driesterren executeur’, ‘notarieel recht’. [↩]
4. Redactie: W. Burgerhart, W.D. Kolkman, L.C.A. Verstappen, Handboek Boedelafwikkeling, Walburg Pers. [↩]
5. Eindhovens Dagblad 19-01-2025, Bart-Jan van Rooij en Wout van Arensbergen, Piet uit Waalre schonk zijn kleine fortuin aan twee goede doelen, maar notaris vertelt ze al ruim negen jaar lang niets, en ED 27-01-2025, ‘In de praktijk gebeuren rare dingen met erfenissen, maar dit is een grote uitzondering’ | citaat 1: “Met het regelen van de uitvaart heeft de notaris zijn taak als executeur aanvaard. Dat zegt Leon Verstappen, hoogleraar Privaat- en notarieel recht aan de Rijksuniversiteit Groningen en plaatsvervangend raadsheer in het Gerechtshof in Den Haag. Een notaris kan zo’n opdracht namelijk ook terugleggen, maar dat heeft Van der Veer dus niet gedaan.” Met deze (wellicht juridisch zelfs onjuiste constatering, omdat het regelen van de uitvaart een last is, en niet tot de taken van de executeur hoort) wordt het probleem niet opgelost, want de executeur-notaris doet niets. | citaat 2: “Daarbij kwam dat Piet de notaris die zijn testament opmaakte ook had aangewezen als uitvoerder na zijn overlijden, de zogenoemd executeur. Dat komt niet heel regelmatig voor, zegt Stollenwerck (red: emeritus bijzonder hoogleraar Estate planning VU op leerstoel gefinancierd door notariaat; dertig jaar notaris, deels als partner bij groot kantoor; raadsheer(-plaatsvervanger) en tuchtrechter (Notariskamer). ,,Het heeft als voordeel dat die, als het goed is, van de hoed en de rand weet.” Commentaar red.: een notaris is niet geschoold in vereffening, vermogensbeheer en schuldenmanagement.
   ► zie: Executeur doet niets? Twintig acties om afwikkeling erfenis in beweging te brengen. [↩]
6. “Het hof realiseert zich dat het wijzen van dit tussenarrest lang op zich heeft laten wachten. Het hof heeft zich niet alleen in een omvangrijk dossier moeten verdiepen, maar ook in de toepassing van buitenlands recht, waartoe het buitenlandse rechtsbronnen heeft moeten raadplegen. Dat alles heeft veel tijd gekost.” [↩]
7. Wat er is:
   ° Prof. mr. dr. Ian Sumner, mr. A.M. Steegmans (in 2024 dr. geworden), De Europese Erfrechtverordening voor het notariaat: een praktische handleiding, Sdu (2016);
   ° Mr. M.H. ten Wolde & J. Knot, Internationale boedelafwikkeling, in Handboek Boedelafwikkeling 2019/2020, Kolkman, W. D., Verstappen, L. C. A. & ter Haar, J. H. M. (eds.), Walburg Pers, p. 1658-1843
   ° Mr. J. G. Knot, Internationaal privaatrechtelijke estate planning in het huwelijksvermogens- en erfrecht, in Compendium Estate Planning, Autar, A. R., Burgerhart, W. & Sonneveldt, F. (eds.), Den Haag: Sdu Uitgevers, p. 699-751.
   De rechtszaak bij het hof was overigens in behandeling gegeven aan de familiekamer, terwijl het ging om erfopvolging en afwikkeling van een nalatenschap, onderdelen van het vermogensrecht. Het arrest is niet geannoteerd, terwijl er meerdere juridisch interessante vragen en valkuilen spelen. Gerechtshof Amsterdam, 22-02-2022, ECLI:GHAMS:2022:841. Zaak nalatenschap Nederlandse zakenman Hans Breukhoven, die de laatste jaren van zijn leven in het VK woonde en daar een testament had laten opstellen met rechtskeuze voor Engels recht. ► zie: Jurisprudentie Europese Erfrechtverordening. [↩]
8. Er zijn veel meer voorbeelden.
   1. Is er een belangwekkende rechterlijke uitspraak, wordt bekeken wat positief en negatief is voor notaris en estate planner en of een testament model moet worden aangepast, minder naar wat relevant is voor burger, organisatie en maatschappij. Bijvoorbeeld deze annotaties van prof. mr. dr. F.W.J.M. Schols, normerend en sturend, op de praktiserend notaris toegeschreven:
   ○ Het fideï-commis bestaat niet meer; annotatie bij Hof Arnhem-Leeuwarden 1 mei 2018, ECLI:NL:GHARL:2018:4125 en Rb. Gelderland 11 oktober 2017, ECLI:NL:RBGEL:2017:6592
   ○ Noot bij Hof Den Bosch 27 december 2016, ECLI:NL:GHSHE:2016:5654
   ○ Annotatie bij Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 22 september 2015 ECLI:NL:GHARL:2015:7099
   ○ Annotatie bij HR 9 mei 2014 ECLI:NL:HR:2014:1079 en bij Rb. Rotterdam 8 april 2015 ECLI:NL:RBROT:2015:2465. Freek Schols is de enige docent bij de Academie voor de Rechtspraktijk die in 2025 arresten erfrecht doceert. Met het werkterrein van de notaris als context, berichten cursisten over optredens in het verleden.
   Bijvoorbeeld de annotatie van Verstappen bij HR 28-06-2013, ECLI:NL:HR:2013:38 (NJ 2013/ 521) met veel samenvatting en een beetje noot, voor de notaris: “Het probleem van een dergelijke dubbelbenoeming is dat twee uiteenlopende wettelijke regimes van toepassing zijn op één functionaris, de executeur die tevens afwikkelingsbewindvoerder is. Dat noopt tot een doordachte redactie van het testament, waarbij de uiteenlopende wettelijke regelingen zoveel mogelijk op harmonieuze wijze uitgewerkt en op elkaar afgestemd moeten worden.” Niets over problemen in de praktijk voor erfgenamen met de verschillende bewindsvormen (in casu een beschermingsbewind) of rechtsmiddelen die al dan niet effectief ingezet kunnen worden.
   2. Is er een niet belangwekkende rechterlijke uitspraak, maar levert deze ondersteuning voor een eigen mening, wordt die ook meegepakt. In dit segment schittert bijvoorbeeld Bernard Schols. Of het kader van waaruit de rechter een zaak heeft bekeken die afwijkt van de heersende mening binnen het notarieel recht, waarvoor zeker iets te zeggen is, wordt niet opgepikt en het vonnis wordt op nauwelijks verholen denigrerende toon weggezet.
   Bijvoorbeeld Rechtbank Rechtbank Limburg 07-08-2024, zaaknummer 10760372 CV 23-45202024, ECLI:NL:RBLIM:2024:5313 – Paulianeus handelen erflater bij schenking tijdens leven terwijl er bij testament legaten waren toegekend die door een grote schenking bij leven, na overlijden niet volledig konden worden uitbetaald. Rechter heeft veel ervaring als RC in faillissementszaken en bekijkt de zaak door deze voor schuldeisers interessante bril. De noot wordt geschreven door een B2B adviseur estate planning, oud kandidaat-notaris en door de directeur van een grote franchise voor notariskantoren, beide aangesteld bij het ‘Centrum voor Notarieel recht’, de een als hoogleraar, de ander als medewerker. [↩]
9. Voorbeeld: rechterlijke macht wordt geschoold in basisbeginselen erfrecht door hoogleraar Notarieel recht Kolkman en universitair medewerker Notarieel Instituut Groningen Ter Haar.
   Voorbeeld: rechterlijke macht wordt geschoold in het erfprocesrecht door een spilfiguur binnen de belangenbehartigingsorganisatie voor beroepsexecuteurs NOVEX, te weten advocaat mr. P.G. Knoppers. Stelt u zich ter vergelijking voor dat een langjarig en nog steeds actief bestuurslid van de Woonbond de rechterlijke macht als enige schoolt in het huurrecht, of een actief bestuurslid van de Raad Nederlandse Detailhandel over het consumentenrecht. Het is onduidelijk waarom er bij het erfrecht geen open oog is voor dit soort situaties van conflict of interest. Het zegt niet per sé dat er eenzijdig onderwijs wordt gegeven, maar de mogelijkheid dat dit eventueel zo zou kunnen zijn, wordt in de regel bij dit soort sensibele posities uitgesloten. Met uitzondering van vrije vogel erfrecht.
   Voorbeeld: de eerste handleiding procedures erfrecht van de Raad voor de rechtspraak kwam tot stand op basis van een advies van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie. [↩]
10. Rechtbank Rotterdam 28-03-2023, Zaaknummer 654963 / HA RK 23-286, ECLI:NL:RBROT:2023:7458[↩]
11. Food for thought
    ° Wat is er met de raadsheer-plaatsvervanger, die als estate planner testamentadvies geeft; als notaris vermoedelijk honderden akten heeft verleden met bepalingen die niet op de wet of wetsgeschiedenis zijn gebaseerd en waarover in de rechtspraak nog onvoldoende is uitgekristalliseerd, of ze daadwerkelijk toepasbaar zijn; als universitair medewerker pleit voor opheffing van het verbod op testamentaire bepalingen die strijdig zijn met de goede zeden (waaronder juristen de grondrechten rekenen) en als zakelijk-financieel dienstverlener in de rol van executeur en testamentair bewindvoerder, omzet kan maken op basis van dit soort ‘wankele’ bepalingen?
    ° Wat is er met de raadsheer(-plaatsvervanger) en tuchtrechter, tevens docent rechterlijke macht, die als professor en partner van een groot kantoor met notariaat, advocatuur en accountancy, de mening uitdraagt dat (kandidaat-)notarissen die ‘driesterrenbepalingen’ toepassen ‘bezwaarlijk aansprakelijk kunnen worden gesteld‘? (Stollenwerck, FTV, december 2006, ‘Ook de rechter geeft drie sterren!’.) Terwijl hij in 2004 ondermeer schreef: “Veelzeggend is ook de opmerking van de minister in de Nota van Wijzigingen ter zake van art. 3.6.2.1a (bewind), dat het verlenen van alle eigenaarsbevoegdheden aan de bewindvoerder neerkomt op overdracht aan hem van de onder bewind gestelde zaak (Parl. Gesch. Boek 3, p. 540). Bij de parlementaire behandeling van art. 4:171 BW heeft de minister nog eens benadrukt dat er van een structurele uitbreiding van het bewindsbegrip geen sprake is (Van der Burght c.s., Parl. Gesch., Invoeringswet Boek 4, p. 2132).” en: “Het zodanig verruimen van de bevoegdheden van de bewindvoerder dat deze geheel zelfstandig en naar eigen inzicht bevoegd is de nalatenschap te verdelen, is mijns inziens niet alleen onverenigbaar met de aard van het bewind, maar ook niet in overeenstemming met art.3:182 en 185 BW. Aan de verdeling moet door alle deelgenoten worden meegewerkt en alleen indien zij niet tot overeenstemming kunnen geraken (en alleen dan) is de rechter bevoegd de wijze van verdeling te gelasten of de verdeling zelf vast te stellen.
    De erflater kan de erfgenamen als mede-eigenaren mijns inziens niet volstrekt onbevoegd maken ter zake van zo’n belangrijke beschikkingshandeling als de verdeling, (…) Aan de afwikkelingsbewindvoerder kan mijns inziens de bevoegdheid worden toegekend te verdelen, maar naar mijn mening blijft ook dan art. 4:170, lid 1 jo. art. 4:169, lid 2 BW onverkort van toepassing. Hij heeft daarvoor nodig de toestemming van de rechthebbende of de vervangende machtiging van de kantonrechter. Er kan geen sprake zijn van een (beperkte) ondercuratelestelling. Wie waarborgt overigens in de ruime opvatting de belangen van de deelgenoten? Bij de wettelijke verdeling waarborgt de kantonrechter de rechten van de erfgenamen (art. 4:15 BW). Indien bij de quasi-wettelijke verdeling de toestemming van de rechthebbenden en de machtiging van de kantonrechter zouden kunnen worden uitgesloten, zou dat tot het merkwaardige resultaat leiden dat de bewindvoerder beschikt als ware het zijn eigen vermogen en zouden de erfgenamen alleen door middel van de (jaarlijkse) rekening en verantwoordingsprocedure eventueel schadevergoeding kunnen krijgen. (…) Het zou voorts merkwaardig zijn dat de erflater onder het huidige recht zijn nalatenschap niet meer zelf kan verdelen – de ouderlijke boedelverdeling is immers niet meer mogelijk – maar die bevoegdheid wel aan een andere persoon zou kunnen geven.” (Stollenwerck, Alleen de Guide Michelin geeft drie sterren, FTV 2004 10, p. ) En in 2008 schrijft: “De erflater kan de executeur tevens afwikkelingsbewindvoerder maken. Deze executeur wordt de driesterrenexecuteur genoemd. Men zal tevergeefs in de wet zoeken naar deze executeur. Het is één persoon die twee verschillende hoedanigheden in zich verenigt: die van executeur en die van afwikkelingsbewindvoerder.
    In de literatuur is uitvoerig gediscussieerd over het antwoord op de vraag of art. 4:171 BW zo kan worden uitgelegd dat de erflater aan de afwikkelingsbewindvoerder de bevoegdheid kan verlenen beschikkingshandelingen te verrichten, in het bijzonder de bevoegdheid tot verdelen van de nalatenschap. De heersende leer en de rechtspraak <11> beantwoorden die vraag bevestigend, zodat de erflater kan bepalen dat de bewindvoerder zonder medewerking van de erfgenamen en zonder machtiging van de kantonrechter kan beschikken over de goederen van de nalatenschap.”
    ‘Heersende leer’ niet onderbouwd; ‘de rechtspraak’: een ongepubliceerd vonnis rechtbank Den Haag oktober 2008. En in 2013 als raadsheer oordeelt over een testament met driesterrenbepaling (onbekend van welk notariskantoor? [↩]
12. Opsomming van erfrecht kopstukken en key players in de erfrecht (marketing)markt die magistraat zijn of waren, met enkele andere nevenfuncties:
    ° prof. mr. Wilbert Kolkman | Hof Arnhem-Leeuwarden, zie profiel RUG
    ° deeltijdprof. mr. Leon Verstappen | Gerechtshof Den Haag vanaf 2014; Gerechtshof Leeuwarden (2003-2014) | oud-kandidaat-notaris (1989-1998) bij, daarna kantooradviseur van Hekkelman advocaten en notarissen, zie profiel kantoor Hekkelman. Notabene 1: Hekkelman schaart erfrecht onder het familierecht, ten onrechte. Notabene 2: Deeltijdprof. Van Mourik werkte als notaris bij Hekkelman tot 2006 (zie herinneringen).
    ° bijzonder hoogleraar mr. Wouter Burgerhart | Gerechtshof Den Haag, rechtbank Arnhem (2003-2012 | Leerstoel gefinancierd door Stichting tot bevordering der Notariële Wetenschap, waarvan hij zelf voorzitter is; mede-oprichter (met B. Schols en F. Schols) en voorzitter van de in 2009 opgerichte stichting Register Estate Planners (zie profiel sociale media) die tot doel heeft het bevorderen van de nationale en internationale estate planning en het verrichten van al hetgeen dat verband houdt met het vorenstaande of daartoe bevorderlijk kan zijn’ (zie website REP) – deze stichting voert een ongereguleerd register, kennisoverdracht wordt beheerst door ‘ScholsBurgerhartSchols’. Burgerhart schreef over taak estate planner: “De boedelafwikkeling na overlijden is het moment waarop de estate planning in feite haar climax bereikt. Dan zal duidelijk worden of de uitgevoerde (overhevelings)plannen het beoogde effect hebben gekregen en of de gemaakte overlijdensplannen kunnen worden geëffectueerd. De estate planner neemt niet zelden de afwikkeling zelf ter hand om het ontworpen plan tot een goed einde te brengen.”(Estate planning, boedelafwikkeling en vereffening. Denk aan de richtlijnen, Estate Tip Review 2017-32 ). Burgerhart is oud-kandidaat-notaris en commercieel onderwijzer en B2B estate planner, zie profiel accountancy Baker Tilly en nevenfuncties Raad voor de rechtspraak. (noot red. ‘bijzonder’ hoogleraarschap niet vermeld bij Baker Tillly, Raad rechtspraak).
    ° Prof. mr. drs. Jan W.A. Biemans | Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden (2019 – ); Raadsheer-plaatsvervanger Gerechtshof Amsterdam (2010 – 2019). Hoofdredactie Compendium Erfprocesrecht; KNB Klankbordgroep Herziening Wet op het Notarisambt (2023); Lid Raad van Toezicht Stichting ter bevordering der Notariële Wetenschap; Voorzitter Stichting Instituut voor Nationale en Internationale Estate Planning, zie profiel website Raad voor de rechtspraak
    ° (bijzonder) hoogleraar mr. Frans Sonneveldt | Hof Den Bosch vanaf 2002 | bijzonder hoogleraar van 2001-2011, zie profiel Universiteit Leiden; partner-aandeelhouder Mazars private cliënts, zie Compendium Estate Planning 2023; bestuurder Mazars Bewind & Executele B.V. (‘Het (doen) optreden als estate planner, bewindvoerder, executeur, (wettelijk) vereffenaar, onzijdig persoon, mediator, gevolmachtigde, curator, (bindend) adviseur, arbiter, (echt)scheidingsbemiddelaar en/of bestuurder van een stichting (administratiekantoor) en het verrichten van alle overige daarmee samenhangende handelingen op financieel en commercieel gebied, alsmede holdingactiviteiten’), zie profiel Raad voor de rechtspraak (nu Forvis Mazars Bewind & Executele); initiatiefnemer en hoofddocent EPN/Grotius Academie, specialisatieopleiding Estate Planning (met Stollenwerck) zie website Grotius.
    ° prof. mr. Thea Mellema-Kranenburg | Rechtbank Rotterdam 1990-2008, Hof Den Bosch | zie profiel Universiteit Leiden; bestuurslid belangenbehartiger beroepsexecuteurs NOVEX en Stichting Certificering Executeurs (die zonder officieel certificeringsstelsel ‘certificaten’ aanbiedt, ► zie: Leden Nederlandse organisatie executeurs NOVEX vaak niet opgeleid in vermogensbeheer; Commissie Erfrecht KNB, zie profiel Raad voor de rechtspraak.
    ° prof. mr. I.J.F.A. van Vijfeijken | rechter plaatsvervanger Rechtbank Zeeland-West-Brabant | zie profiel Universiteit Tilburg; persoonlijke mening over ‘driesterrenbepalingen’: leer van Schols beschreven als zijnde geldend recht (De (quasi)wettelijke verdeling en renteafspraak, WPNR 2023/7421, citaat: zie eerdere noot. )
    ° universitair docent Notarieel Centrum Groningen mr. dr. R. Brinkman | Hof Arnhem-Leeuwarden | notaris, estate planner, financieel zakelijk dienstverlener als Boek 1 beschermingsbewindvoerder (zonder vermelding in AFM-vergunningsregister, althans de zoekwoorden ‘Vechtstede’ en ‘Hardenberg’ leveren geen resultaat op), testamentair executeur, bewindvoerder, boedelafwikkelaar (niet als nevenfuncties genoemd bij Raad voor de rechtspraak); lid Verenigingsraad KNB (het ‘parlement’ van de beroepsorganisatie met publiekrechtelijke taken), Kring Overijssel (niet als nevenfunctie genoemd bij Raad voor de rechtspraak) – zie profiel RUG, bedrijfswebsite notariskantoor, bedrijfswebsite Bewindvoerders B.V., sociale media account, website KNB
    ° universitair docent Centrum voor Notarieel Recht mr. L.A.G.M. van der Geld | Hof Den Haag | notaris; directeur Netwerk Notarissen B.V. (franchise formule voor notariskantoren, samenwerkend met Centrum voor Notarieel Recht olv prof. mr. Freek Schols), nevenfuncties niet genoemd in profiel CNR, wel bij Raad voor de rechtspraak.
    ° oud-notaris mr. drs. J.H. Lieber | Senior raadsheer Hof Arnhem-Leeuwarden; lid pachtkamer en Centrale Grondkamer; lid notariskamer Hof Amsterdam, zie profiel Vereniging Erfrechtadvocaten, website KNB, website Raad voor de rechtspraak
    ° notaris Aniel Autar | Hof Den Bosch, 2009-2019, zie berichten op bedrijfswebsite en persoonlijke website; hoofdredactie Compendium Erfprocesrecht en Compendium Levenstestament (noot red: modellen ZONDER toezichthouder, ZONDER regels voor controle, ZONDER regels voor beloning – zetten deur open voor financieel ouderenmisbruik).
    ° oud-notaris prof. mr. Bernard M.E.M. Schols | Rechtbank Arnhem (tot 2004, vermeld in noten bij artikelen van zijn hand, bijvoorbeeld: Het ‘legatum per vindicationem’ in de gedaante van executeur-testamentair als
    ‘Vermächtnisvollstrecker’!, WPNR 01/6436, p. 235 *) Ondermeer auteur van aantoonbaar eenzijdig commentaar bij wetsartikelen over de executeur in Wolters Kluwer Tekst en commentaar erfrecht. Civiel en Fiscaal, hoofdredactie: prof.mr. W.D. Kolkman, prof.mr. L.C.A. Verstappen, prof.mr. I.J.F.A. van Vijfeijken.
    ° bijzonder hoogleraar emeritus mr. A.L.G.A. (Guus) Stille | raadsheer gerechtshof ’s-Gravenhage, van 2003 tot 2014 vicepresident en senior raadsheer | leerstoel gefinancierd door Stichting ter bevordering der Notariële wetenschap van 2004-2006 gasthoogleraar, tot 2018 bijz., zie profiel TACT advocaten en website UvA
    ° bijzonder hoogleraar emeritus mr. Gregor van der Burght | Hof Den Haag | leerstoel gefinancierd door Stichting tot bevordering der Notariële Wetenschap, bewerker van ‘de Pitlo’ (handboek), hoofdredactie parlementaire geschiedenis Wetboek Erfrecht met zelf gekozen (vaak te korte) citaten per wetsartikel die zo werkende per definitie uit hun verband zijn gerukt;
    ° bijzonder hoogleraar W. Breemhaar | Senior raadsheer Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, ondermeer rechtsprekend in spraakmakende zaak waar (dementerende?) erflater met vermogen van ruim 26 miljoen kort voor overlijden het grootste deel daarvan aan twee goede doelen schonk. Verklaringen notaris en kandidaat-notaris spelen belangrijke rol (gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 6 augustus 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:6343 ). Of in een zaak waar de ‘doctrine’ van mening verschilt en de eigen mening in rechte wordt omgezet. Zie: Opheffing van een onder oud erfrecht ingesteld testamentair bewind en Hof Arnhem-Leeuwarden, 7 juli 2016, nr. 200.184.887/01, ECLI:NL:GHARL:2016:5612. Notaris is bewindvoerder, als feit wordt vermeld dat de goederen onder bewind zijn gesteld, onder oud recht kon alleen een bewindvoerder worden aangesteld, het bewind werd als het ware ‘inclusief’ geacht.
    ° mr. P.G. Knoppers | rechter plaatsvervanger rechtbank Rotterdam, raadsheer plv. Hof Arnhem-Leeuwarden | advocaat, partner kantoor waar Stollenwerck als co-counsel aan verbonden is; een van de spilfiguren binnen de grootste beroeps- en belangenbehartigersorganisatie voor executeurs, NOVEX, waarvan leden volgens de gedragscode de intentie moeten hebben, te werken als vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger van erflater: “Het NOVEX-lid heeft in beginsel zoveel mogelijk een relatie (sic) met de toekomstige erflater en is goed geïnstueerd (art. 2).’Een NOVEX-lid: 1. heeft de intentie om in eerste instantie de (toekomstige) erflater te vertegenwoordigen en voert als executeur en/of vereffenaar vervolgens namens de erfgenamen het testament uit’. 2. houdt rekening met het eventuele estate plan. 3. houdt rekening met de belangen van alle partijen. (art.3)“. Dat is niet de rol die de wet de executeur toekent, maar die NOVEX mede-oprichter Bernard Schols en de estate planning, de executeur graag als rol zouden willen geven. En er reclame voor maken dat dit daadwerkelijk in testamenten gebeurt. Update februari 2025: na publicatie van dit deel van de gedragscode met kritisch commentaar op deze website is de tekst gewijzigd, er is een screenshot van het origineel. Zie profiel Raad voor de rechtspraak; profiel kantoor Smeets Gijbels; bericht social media. ‘Spilfiguur’ NOVEX: “Graag willen wij Petra Knoppers feliciteren met het ontvangen van de Vier(de) Ster! tijdens de Algemene Vergadering van NOVEX. Petra heeft de afgelopen tien jaar met haar inzet en energie veel betekend voor onze vereniging en voor de professionalisering van executele en vereffening. Wij zijn dankbaar voor Petra’s voortdurende enthousiasme om executele en vereffening bekend te maken bij het publiek en de professionele dienstverleners. We zijn trots op haar als NOVEX-lid en verheugen ons op een voortzetting van de samenwerking.”; auteur commentaren bij wetsartikelen over de executeur in Sdu Commentaar Erfrecht, waar een andere partner van haar advocatenkantoor in de hoofdredactie zit, mr. Klarus-Blomjous, met notaris en estate planner mr. K.B. van den Berg en bijzonder (Notariële Stichting) hoogleraren mr. Breemhaar en mr. Stille, zie: Sdu Commentaar Erfrecht (online)
    ° bijzonder hoogleraar emeritus mr. A.H.N. (Fons) Stollenwerck | magistraat bij resp. Hof Arnhem (Belastingkamer); Rechtbank Arnhem; raadsheer-plaatsvervanger Hof ’s-Hertogenbosch en (vanaf 2008) raadsheer-plaatsvervanger Gerechtshof Amsterdam (Notariskamer). Na defungeren als notaris (2010) raadsheer Gerechtshof Den Haag | Hoogleraar van 2003-2015 op leerstoel gefinancierd door Stichting tot bevordering der Notariële Wetenschap, in het curatorium o.m. prof Heyman, notaris (01-03-1978 t/m 28-02-1998) te Rotterdam. Stollenwerck was van 2008 tot 2020 voorzitter van de stichting die zijn leerstoel financierde, in welke functie hij in het curatorium zat van andere notariële bijzondere leerstoelen (Perrick en Breemhaar, misschien ook Stille). Daarnaast ruim dertig jaar (kandidaat-)notaris, daaronder partner bij Dirkzwager Advocaten en Notarissen te Nijmegen (vanaf 1993), notaris te Dordrecht (thans Van Dorst De Ruiter Notarissen) en vanaf 2001 notaris en partner bij AKD Prinsen Van Wijmen te Rotterdam (thans Advocaten en notarissen AKD); initiator en hoofddocent specialisatieopleiding Estate Planning EPN/Grotius Academie (met Sonneveldt), zie website Grotius; docent rechterlijke macht, docent Sdu opleidingen en vele andere. Zie ook profiel kantoor SmeetsGijbels en noot 1 artikel tijdschrift Estate Planning (2008): Niet de boedelnotaris maar de executeur is de baas!. Vermeldenswaardig zijpad 1: Stollenwerck werkte jarenlang als wetenschappelijk medewerker bij prof. Emile A.A. ‘obv’ Luijten (leerstoel rooms-katholieke universiteit, zie: J.T. de Vos, Katholiek? Geen punt, diss. Radboud Universiteit, 2024), die mede-aanvoerder was van het notarieel buitenparlementair verzet tegen wetsontwerp erfrecht. Stollenwerck leerde het vak als kandidaat, bij notaris W. Heuff in Arnhem, die langjarig voorzitter was van de Commissie wetgeving KNB en in die rol mede bepalend was bij het eindeloos traineren van de invoering Nieuwe Wet Erfrecht, zolang daarin niet de belangrijkste wensen van het notariaat waren verwerkt – zie noot hierboven en artikel Rol notariaat in rechtsvorming en wetgeving.
    Vermeldenswaardig zijpad 2: Advocatenkantoor SmeetsGijbels levert met Knoppers en Stollenwerck de – enige – docenten voor de Sdu cursus ‘Praktische afwikkeling van nalatenschappen‘, met als wervende tekst: “Goed om te weten: de docenten die deze cursus verzorgen, zijn zeer deskundig op het gebied van erfrecht. Zij belichten zowel de wetenschappelijke kant als die van de rechtspraktijk.” Niet vermeldt wordt dat Stollenwerck vanuit een bijzondere leerstoel wetenschap bedreef, naast uitoefening van het beroep en ambt van notaris, en dat van estate planner, en dat advocaat en beroepsexecuteur Knoppers geen wetenschappelijk werk op haar naam heeft staan. Hoewel wordt beloofd dat in de cursus het perspectief van alle belanghebbenden zal worden behandeld, is in het programma alleen sprake van de executeur, niet ook van de erfgenamen of andere belanghebbenden. Stollenwerck schreef onder de titel van prof. met betrekking tot de afwikkeling:
    in 2004: “Aan de heren Schols c.s. moet zonder meer worden toegegeven dat het een prachtig estate-planningsinstrument zou zijn, indien de afwikkelingsbewindvoerder krachtens de uiterste wil van erflater bevoegd zou kunnen worden gemaakt de nalatenschap zelfstandig en naar eigen inzicht te verdelen.“;
    in 2006: “Vooralsnog zal de (kandidaat-)notaris die de ruime opvatting toepast mijns inziens bezwaarlijk aansprakelijk kunnen worden gesteld. Zij/hij baseert zich immers niet alleen op de heersende leer, maar ook op de rechtspraak.”(FTV, december 2006, ‘Ook de rechter geeft drie sterren!’ );
    in 2008: “De erflater kan de executeur tevens afwikkelingsbewindvoerder maken. Deze executeur wordt de driesterrenexecuteur genoemd. Men zal tevergeefs in de wet zoeken naar deze executeur. Het is één persoon die twee verschillende hoedanigheden in zich verenigt: die van executeur en die van afwikkelingsbewindvoerder.
    In de literatuur is uitvoerig gediscussieerd over het antwoord op de vraag of art. 4:171 BW zo kan worden uitgelegd dat de erflater aan de afwikkelingsbewindvoerder de bevoegdheid kan verlenen beschikkingshandelingen te verrichten, in het bijzonder de bevoegdheid tot verdelen van de nalatenschap. De heersende leer en de rechtspraak (noot 11) beantwoorden die vraag bevestigend, zodat de erflater kan bepalen dat de bewindvoerder zonder medewerking van de erfgenamen en zonder machtiging van de kantonrechter kan beschikken over de goederen van de nalatenschap.”.
    Kanttekening redactie: wat Stollenwerck bestempelt als ‘heersende leer’ wordt niet onderbouwd. Hij heeft zelf een reeks degelijke argumenten geleverd die tot de conclusie voeren dat in Nederland een derde niet rechtsgeldig de bevoegdheid kan worden gegeven de nalatenschap van anderen zelfstandig te verdelen. Wat Stollenwerck kadert als ‘de rechtspraak’ wordt onderbouwd met één vonnis, zonder zaaknummer, niet gepubliceerd: “Rechtbank Den Haag 11 oktober 2006, Notafax 2006, 243”. De notaris in het arrondissement Den Haag kan proberen zich qua aansprakelijkheid met dit vonnis te verweren. Maar dat lijkt niet voldoende om het eigendomsgrondrecht van erfgenamen aan de kant te schuiven. Waar bepleit kan worden dat de notaris als publiek ambt een bijzondere zorg heeft. [↩]
13. Enkele voorbeelden:
    ○ nieuwe wet erfrecht – vijftig jaar discussie, zie Huijgen in Compendium Erfrecht 2022/1 (Inleiding): “Na een jarenlange discussie, die zich min of meer voltrok tussen het Departement van Justitie enerzijds en de notariële praktijk anderzijds,” Noot: de Commissie Erfrecht KNB, die de notariële praktijk vertegenwoordigde, werd voorgezeten door notaris W. Heuff uit Arnhem waar de latere bijz. hoogleraar, (tucht)rechter en (plaatsvervangend) raadsheer Fons Stollenwerck als kandidaat-notaris werkte (profiel Stollenwerck bij SmeetsGijbels). Vanaf 1999 was mr. Mellema-Kranenberg lid van deze Commissie (profiel Raad voor de rechtspraak).
    ○ codificatie ouderlijke boedelverdeling – KNB zegt het parlement de wacht aan door opzeggen medewerking uitvoer nieuwe wet erfrecht indien niet een eigen wetsvoorstel (WPNR 6096, 5-12 juni 1993) wordt aangenomen, zie Kamerstukken II, 17141 Invoeringswet Boek 4 en Titel 3 van Boek 7 van het nieuwe Burgerlijk Wetboek, eerste gedeelte (wijziging van Boek 4) Nr. 15, BRIEF VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR JUSTITIE.
    ○ André Nuytinck, universitair docent Notarieel recht bij de groep Nijmeegse hoogleraren die de buitenparlementaire actie aanjoeg, ging fungeren als bijzonder griffier voor het Nieuw Burgerlijk Wetboek bij de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (terug te vinden in Kamerstukken, vermelding profiel sociale media)
    ○ herziening huwelijksvermogensrecht: van 1997 tot 2002 was de oud-directeur wetenschappelijk bureau KNB (1975-1988) Guus Stille, bijzonder griffier bij de Tweede Kamer, waar hij een belangrijke rol speelde bij de invoering van Boek 4 nieuw BW (erfrecht) en de herziening van het huwelijksvermogensrecht. Hij was gedurende dezelfde periode hoogleraar Notariaat en personen- en familierecht aan de Universiteit Utrecht. Stille is opgeleid aan (ondermeer) de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij daarna als wetenschappelijk medewerker werkte (naast werkzaamheden als kandidaat-notaris), onder de later opstandige hoogleraren. In 2006 werd hij bijzonder hoogleraar Huwelijksvermogens- en erfrecht bij de UvA op een leerstoel gefinancierd door de Stichting ter Bevordering van de Notariële Wetenschap. Zie profiel bij Tact advocaten en persbericht website UvA.
    Na invoer van de nieuwe wet erfrecht steeg het aantal testamenten en bloeide de estate planning praktijk op in het notariaat, aldus bijzonder hoogleraar Van der Burght in Caribisch Juristenblad, 2017, p. 179. [↩]
14. Met als kanttekening dat het kadaster geen publiekrechtelijke toezichthoudende taak heeft, zoals bijvoorbeeld in Duitsland. Gecontroleerd wordt of de persoon die wil doen inschrijven notaris is, en op dat moment het vak mag uitoefenen. Wat de notaris laat inschrijven, en of de inhoud juist is, wordt door de notaris gecontroleerd, niet door een derde. [↩]
15. Constatering en woordkeus van mr. dr. J.B. Vegter, Over de voorwaardelijke making, mede in verband met andere aandachtspunten rond de wettelijke verdeling; WPNR 2021/7335: “Zekerheid over het recht is een belangrijk uitgangspunt in het erfrecht. Voor de praktijk zou dit moeten betekenen dat notarissen en andere adviseurs terughoudendheid betrachten bij het experimenteren met door de wetenschap ontwikkelde ideeën die (nog) onvoldoende door wetgeving of rechtspraak zijn beproefd.” | Prof. Pim Huijgen waarschuwde de notaris in 2004, dat er een aanmerkelijk risico bestaat bij medewerking aan het passeren van aktes en uitvoeren van leveringen waar een ‘driesterrenexecuteur’ aan de basis staat. De argumenten die Huijgens voordraagt hebben niets in twintig jaar niets aan waarde ingeboet. Integendeel, in het verweerschrift van ScholsBurgerhartSchols (Wederom Leidse schijnaanval op driesterrenexecuteur) is februari 2025 op een essentieel onderdeel een schijnreden ontmaskert.
    ► zie: Verdeling door de executeur-afwikkelingsbewindvoerder? Nieuw perspectief [↩]
16. Twee veel aangehaalde professoren die ook een stempel drukken op het commercieel erfrecht-onderwijs aan belastingadviseurs, executeurs en advocatuur, Freek en Bernard Schols, publiceren een groot deel van hun werk in twee nieuwsbrieven uitgegeven door een bedrijf waar ze, samen met prof. Wouter Burgerhart, zakelijk partner zijn en in de redactie zitten; EstateTip Review en AdvoTip. De artikelen worden desalniettemin opgevoerd onder wetenschappelijke publicaties in de categorie: Letter to the editor. Andere notarieel wetenschappers categoriseren eigen artikelen als ‘peer review’ terwijl ze dat niet zijn, bijvoorbeeld: publicaties prof. mr. Leon Verstappen. Werken krijgen het stempel ‘onderzoek’, terwijl betrokken personen niet zijn geschoold in het verrichten van die vorm van onderzoek; zakelijke belangen hebben bij een bepaalde uitkomst, en/of werken vanuit een vooropgezette mening die niet op ander onderzoek is gebaseerd.
    Voorbeelden:
    ○ In WPNR 1996/6218, met als redacteur M.J.A. van Mourik, een artikel over een uitgevoerd onderzoek, samenvatting: “Verslag van het onderzoek naar de wijze waarop in 1994 in testamenten de verhouding tussen de langstlevende echtgenoot en de kinderen werd geregeld.” Wat feitelijk blijkt te zijn gedaan, is het versturen van formulieren naar alle notarispraktijken met vragen naar schattingen van het aantal testamenten dat was gepasseerd. En getalsmatige waardering van de geretourneerde formulieren. Geen inhoud. Aanleiding voor het onderzoek: “Weliswaar bestond een duidelijk beeld van de praktijk, maar dat was niet gebaseerd op gericht onderzoek.” Onderzoekers: notaris M.J.A. van Mourik (bij Hekkelman, Nijmegen, tevens hoogleraar Notarieel recht KUN), kandidaat-notarissen L.C.A. Verstappen (bij Hekkelman) en F.W.J.M. Schols, (tevens docenten Notarieel recht) – ‘Langstlevende-testamenten en huwelijkse voorwaarden’;
    ○ Interviews die in kaart moeten brengen wat de gevolgen van afschaffing van de legitieme portie zouden zijn, bekeken vanuit verschillende maatschappelijke perspectieven, worden gehouden onder leiding van twee medewerkers en een hoogleraar van het Notarieel Instituut Groningen;
    ○ onderzoeksdebacle Centrum Notarieel Recht Nijmegen over de legitieme portie. Onder leiding van prof. mr. dr. Freek Schols, met als vooropgezette mening dat een meerderheid van de Nederlandse bevolking vóór afschaffing zou zijn, wordt onderzoek verricht onder notariskantoren waar de onderzoekers mee samenwerken met een gepresenteerd resultaat dat deze mening bevestigd. Er wordt publiciteit gezocht en er wordt flink aan de deur van wetgever gerammeld. Het WODC geeft opdracht geeft tot echt wetenschappelijk onderzoek. Daar worden de resultaten van het CNR / Netwerk Notarissen onderzoek volledig onderuit gehaald. ‘Tegen de verwachting in’.
    ○ vooropgezette mening: “Moet de legitieme portie worden afgeschaft? Een lopend onderzoek moet uitwijzen of hier voldoende steun voor is. Hoogleraar Freek Schols doet nu alvast verslag over de ‘Nijmeegse visie’ op de legitieme portie.” Of dissertatie Bernard Schols met als vooropgezette onderzoeksdoelstelling erfgenamen monddood te maken bij afwikkeling en verdeling van de erfgemeenschap waarin ze deelgenoot zijn door inzet van testamentair maatwerk;
    ○ zakelijke belangen: de aan het CNR gelieerde franchise ‘Netwerk Notarissen’ en haar directeur Van der Geld, nemen deel aan onderzoek naar legitieme portie;
    ○ voldoet niet aan normen voor wetenschappelijke integriteit: CNR Legitieme portie 2022, RUG Erfrechtprocedures 2016. [↩]
17. ‘De overheid’ in alle mogelijke rollen: wetgever, belastingdienst, rechter. Voorbeeld van onwetenschappelijke werkhouding ‘ik heb gelijk’: “De verdienste van Kolkman is dat hij het onderwerp vrijwel compleet behandelt waarbij hij in een heldere betoogtrant de standpunten van anderen duidelijk en in het algemeen correct weergeeft en vervolgens tot een eigen standpunt komt. Soms gaat hij naar mijn smaak wel eens wat te omzichtig en voorzichtig te werk bij het nemen van stelling ten aanzien van evident onhoudbare posities.” Perrick in bespreking dissertatie Kolkman, WPNR 2007/6707. Vingeroefening voor de notaris: welke twee onderdelen in dit citaat duiden op een onwetenschappelijke werkhouding? [↩]
18. De meeste gewone openbare bibliotheken hebben de grote standaardwerken en tijdschriften niet op de plank. En een werk waar veel uit wordt geciteerd als het om de parlementaire geschiedenis gaat, Van den Burght, is al jaren niet meer verkrijgbaar. [↩]
19. Voorbeelden:
    ○ Investico onderzoeksjournalisten, Nevenfuncties van hoogleraren leiden tot belangenverstrengeling, 26-11-2014
    ○ Mr. online, Vraagtekens bij onafhankelijkheid bijzonder hoogleraren, 26-02-2021
    ○ Follow the Money, dossier Wetenschap op bestelling (ruim 30 artikelen), Universiteit van Amsterdam niet transparant over sponsors hoogleraren Belastingrecht.
    ○ Yuri Vugts, Universiteit Leiden verzweeg sponsoring hoogleraar door Belastingdienst, NOS, 13 mei 2022
    ○ naar aanleiding daarvan: Kamerstuk, Antwoorden op Kamervragen over de Belastingdienst, die leerstoelen en hoogleraren financiert. [↩]
20. De door A. Pitlo mede opgerichte Stichting ter Bevordering der Notariële Wetenschap, zie vermeldingen op website. In de curatoria hebben ook vaak ‘notariëlen’ zitting. Bijzonder hoogleraar Wouter Burgerhart ziet als voorzitter van de Stichting toe op het eigen werk als bijzonder hoogleraar gefinancierd door deze stichting, bijzonder hoogleraar Stollenwerck deed dat daarvoor eveneens. [↩]
21. Zie andere artikelen op deze website. [↩]
22. Het zou een mooi onderwerp voor een masterscriptie of NJB-artikel kunnen zijn: ‘De rol van (bijzonder) hoogleraren Notarieel recht en Estate Planning in rechtsvorming door de rechterlijke macht’. Enkele voorbeelden die opvielen bij het doornemen van jurisprudentie over een bepaald onderwerp, niet op basis van een enigermate gestructureerd onderzoek:
    ○ mr. dr. R. Brinkman is notaris en estate planner en maakt dagelijks akten waarin mogelijk ‘buitenwettelijke’ bepalingen zijn opgenomen. Zijn notariskantoor biedt professionele dienstverlening aan als – ondermeer – executeur en bewindvoerder, ondergebracht bij een afzonderlijke entiteit die als handelsnaam de afkorting B.V. achter de naam voert (? zie handelsregister: “Het uitvoeren van werkzaamheden: a. als bewindvoerder op grond van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen; b. als curator op grond van de Faillissementswet; c. als beschermingsbewindvoerder bij meerderjarigenbewind en/of als mentor; d. als bewindvoerder op grond van een benoeming bij testament over een verkrijging krachtens erfrecht; e. voor o.a. zieken, alleenstaanden en ouderen op basis van door hen verleende (notariële) volmachten. Het regelen van ander vermogensbeheer en het verzorgen van persoonlijke (niet-vermogensrechtelijke) zaken van cliënten; het regelen van uitvaarten en overige nalatenschapszaken.”). Het is daarom niet onredelijk of onbillijk te veronderstellen dat er bij zijn kantoor meerdere aktes zijn gepasseerd met driesterren bepalingen en met benoeming van de aan zijn kantoor verbonden afdeling Bewindvoerders tot uitvaartexecuteur en executeur-afwikkelingsbewindvoerder. Als zakelijk dienstverlener kan Brinkman er daarom belang bij hebben dat driesterren bepalingen door rechters voor rechtsgeldig worden gehouden, of dat aanwijzingen in een testament voor de verdeling aan een bewindvoerder door erfgenamen worden gevolgd. Hoe meer een executeur heeft te doen, hoe meer werk bij de erfgenamen kan worden gedeclareerd. Hij schreef in 2023 het artikel ‘Is art. 4:4 BW nog bij de tijd?‘ waar een voorkeur uit spreekt voor gebruik van de zogenaamde cautio Socini in testamenten. Een erfrechtelijk zware straf als kinderen of andere erfgenamen niet meewerken aan de uitvoering van wensen van erflater. Ze worden dan ‘in de legitieme gesteld’ of onterfd. De Hoge Raad oordeelde in 2015, dat een cautio Socini alleen geldig kan zijn voor zover erfgenamen daarmee niet in bevoegdheden worden beperkt die hen op grond van de wet erfrecht (Boek 4 BW) toekomen; de erfgenaam moet zich als erfgenaam kunnen gedragen. Dat beviel Brinkman blijkens het artikel niet. Het gaat om HR 20 november 2015, ECLI:NL:HR:2015:3329, NJ 2016/168 (met noot Perrick), in cassatie bevestiging van een arrest Hof Den Haag, ECLI:NL:GHDHA:2014:1253, met als raadsheren een dubbelbezetting met zwaargewichten uit notariaat en estate planning: Stille en Stollenwerck. De eerste jarenlang directeur Wetenschappelijk bureau KNB, onder meer verantwoordelijk voor de KNB modellen, daarna hoogleraar op een leerstoel gefinancierd uit het notariaat (zie noot hierboven), de tweede van 1993-2010 notaris, partner bij Dirkzwager en AKD (grote kantoren – verantwoordelijk voor tienduizenden testamenten, ook met cautio Socini’s), tegelijk raadsheer plaatsvervanger en tuchtrechter notariaat, van 2003-2015 hoogleraar op leerstoel gefinancierd door Stichting ter bevordering der Notariële wetenschap, van welke stichting hij van 2008-2020 voorzitter was). Het hofarrest bevat uitzonderlijk uitvoerige citaten uit de parlementaire geschiedenis en geparafraseerde meningen uit artikelen in notarieel vakblad WPNR. Het hof kwalificeert de cautio Socini in die zaak als een ‘erfgenaamschap onder volle ontbindende voorwaarde’. Wij menen dat er op grond van het aangehaalde niet eenduidig tot deze stellige conclusie kan worden gekomen, wie heeft tijd dat te onderzoeken? (Het Hof: “Onder de werking van het per 1 januari 2003 in werking getreden erfrecht is een legitimaris geen erfgenaam meer, zodat alsdan sprake is van een erfgenaamschap onder volle ontbindende voorwaarde.” Deze overweging levert twee vraagpunten op. 1: een legitimaris kan heel wel erfgenaam zijn; 2: kent de wet een uiterste wilsbeschikking voor een erfstelling onder volle ontbindende voorwaarde?)
    Als Raadsheer wees Brinkman in 2024 mede een arrest, waarbij een kind als erfgenaam het door erfopvolging verkregen eigendomsrecht volledig uit handen wordt geslagen omdat er zo’n cautio Socini in het testament was opgenomen. Doel was de erfgenamen onder druk te zetten om mee te werken aan een hen niet welgevallige verdeling door de moeder. Bekeken vanuit de grondrechtenproblematiek, een arrest waar vraagtekens bij horen te worden geplaatst. Wat niemand deed. Procureur-generaal adviseert tot bevestiging, Hoge Raad bevestigt.
    ○ Burgerhart maakt deel uit van een hofcollege, dat een testamentsclausule die erfgenamen oplegt in een bepaalde situatie een art. 92 Rv procedure te volgen om de opeisbaarheid van een vordering vast te laten stellen, binnen het gesloten stelsel van uiterste wilsbeschikkingen brengt door het onder art. 4:171 BW te scharen, wat geen uiterste wilsbeschikking is. Een steun in de rug voor een van de partijen voor zijn raadsherentafel, een grote speler in estate planning / vermogensbeheer / executele en bewind met lijnen naar het Centrum voor Notarieel recht Nijmegen (via de ABN AMRO bank afdelingen Estate planning en Executele en Bewind, waar beroepsexecuteur en bewindvoerder Laurens Koster werkte, die in 2020 met de afdeling Executele en bewind werd overgenomen door Capital Support. Burgerhart neemt sinds 1998 deel aan het Samenwerkingsverband Estate Planning van de Katholieke Universiteit Nijmegen en de ABN/AMRO bank N.V., vermeldt zijn profielpagina bij rechtspraak.nl ). Veel notariëlen en estate planners willen de positie van artikel 4:171 BW in de praktijk (via aktes) zó sterk maken, dat het gelijk komt te staan aan een uiterste wilsbeschikking en het de basis kan vormen voor een testamentair bewindvoerder die de nalatenschap zelfstandig mag verdelen. Waar bedrijven als Capital Support tegen uurtarieven van € 600 per uur een deel van de omzet genereren (dit uurtarief is bekend uit een andere zaak: ‘Het grote gevecht om de vastgoederfenis van €250 miljoen: die bewindvoerders zijn ‘respectloze graaiers’‘.)
    ○ Van der Geld oordeelde als raadsheer over rol die een notaris speelde bij opmaken testament van vermogende dame, waarvan de nalatenschap na overlijden door executeurs wordt leeggepompt, terwijl ze directeur is van een franchise voor notariskantoren, Netwerk Notarissen B.V., verbonden aan het Centrum voor Notarieel Recht, waar prof. Freek ‘quasi’ Schols de leiding heeft en Van der Geld in dienst is.
    ○ Stollenwerck en Stille hebben veel uitspraken gedaan, omdat ze niet alleen plaatsvervangend magistraat waren maar ook gewoon rechter / raadsheer. Opgevallen is, dat ze beide zitting hadden in het hofcollege dat in 2014 recht sprak over de geldigheid van een zogenaamde cautio Socini met uitzonderlijk uitgebreide overwegingen en een daar juridisch / erfrechtelijk niet logisch op volgende stelling: “Onder de werking van het per 1 januari 2003 in werking getreden erfrecht is een legitimaris geen erfgenaam meer, zodat alsdan sprake is van een erfgenaamschap onder volle ontbindende voorwaarde.” Zo werd door een raadsheer met professorale titel, op een door het notariaat gefinancierde leerstoel, waar op dat moment zich waarschijnlijk niemand van bewust was, steigbeugels geleverd om de archaïsche rechtsfiguur onder het huidige recht weer in het zadel te helpen, waar wetgever en rechtsgeleerden meenden dat de figuur onder het nieuwe recht zijn waarde zou verliezen. De Hoge Raad bouwde voort en kwamen tot de ‘in beginsel rechtsgeldig’ rechtsregel. Voor notaris en estate planner is rechtsgeldigheid van de cautio Socini belangrijk omdat benoeming van een testamentuitvoerder en het geven van verdelingsaanwijzingen als rechtshandelingen met erfrechtelijke werking uit het Nederlands erfrecht zijn verdwenen. Brinkman maakt later als raadsheer deel uit van een hofcollege dat deze rechtsregel van de Hoge Raad gebruikt om een erfgenaam die gegronde redenen heeft financieel misbruik van haar moeder door haar zus-in-de-bijstand wil voorkomen. Een zin in een testament wordt onderstreep en gekwalificeerd als cautio Socini, het hof faciliteert dat een erfgenaam die op grond van Boek 4 bij overlijden rechtsgeldig de mede-eigendom aan een nalatenschap heeft verkregen, de eigendom wordt afgenomen. Stollenwerck en Stille overwogen als raadsheren in 2014 (zie noot hierboven), dat de cautio Socini een ‘erfgenaamschap onder volle ontbindende voorwaarde’ is. Vraag is, of er een wettelijke uiterste wilsbeschikking bestaat die een erfstelling onder volle ontbindende voorwaarde mogelijk maakt, dan wel is onder te brengen bij een uiterste wilsbeschikking uit Boek 4 of enige andere wet. [↩]
23. Alieke Bruins en Truus van Gog, ‘Certificering is een statement naar de buitenwereld’, Notariaat Magazine, editie 3 2011 maart. [↩]
24. ’theatercolleges’ [↩]
25. bij de in 2009 opgerichte Stichting Certificering Executeurs (SCE) mogen deelnemers marketing bedrijven onder de titel ‘gecertificeerd SCE executeur’ na een driedaagse cursus erfrecht. Noch de stichting, noch de opleiding, noch het certificaat zijn (semi-)openbare regels onderlegen. Een notaris trok in 2011 in het Notariaat Magazine misleidend de vergelijking met certificering in de glas-en tuinbouw, misleidend omdat de laatste wel aan openbare regels is gebonden. Bij lezers van het blad werd zo de indruk gewekt dat het bij NOVEX om een ‘echt’ certificaat ging. [↩]
26. “Estate planners spreken dan ook iedere sterveling op straat aan op zijn erfrechtelijke verantwoordelijkheid. Zorg voor een medium tussen leven en dood is hun devies, oftewel benoem een erfrechtelijk klusjesmannetje.“ B.M.E.M. Schols van ScholsBurgerhartSchols in Estate Tip Review 29 juni 2005. [↩]
27. voorbeeld onjuiste voorlichting: website Koninklijke Notariële Broederschap, “Alleen een notaris kan een testament opmaken” [↩]
28. Het is een van de kenmerken van reclame om te overdrijven en positieve punten naar voren te brengen. Het aanprijzen van producten en diensten is door de wet toegestaan. Er kunnen (wettelijke) vraagtekens worden gezet bij het werven van klanten voor zakelijke diensten, door professoren en beroepsverenigingen die onjuiste informatie te verstrekken over het positieve recht. De wet wil consumenten beschermen tegen leugens en misleidende reclame. De grens tussen wat is toegestaan en wat is verboden, is niet altijd makkelijk te bepalen. [↩]
29. Website EPN, Wat kunt u regelen in een testament deel 2: executeur [↩]
30. Bericht van lezeres, maar ook te vinden op website profbernardschols, Theaterbrochure [↩]
31. Zie artikel: Leden beroepsorganisatie executeurs NOVEX vaak niet geschoold in vermogensbeheer [↩]
32. Website ‘Alles over erven’ – home, en op een andere pagina: “ING Private Banking is trotse partner van AllesOverErven. Als partner vindt ING het belangrijk om kennis voor iedereen op een toegankelijke manier ter beschikking te stellen.” | Het gaat er niet om dat er een financieel partner is, maar zet het er even bij in ‘Over ons’. [↩]
33. Voor het geval de tekst snel van de website wordt gehaald (wat bij het Centrum voor Notarieel Recht en bij de ABN/AMRO bank gebeurde) hier een screenshot:

    

    [↩]

34. Ziet u verschillen met informatie op een andere website, vraag dan bij de redacteur van de andere website na waarop hun tekst precies is gebaseerd. [↩]
35. Het begrip ‘erfenisbejaging’ is geleend uit België waar het wordt gebruikt voor de situatie dat mensen bij leven worden aangezet een persoon te begunstigen in een testament met gebruikmaking van onheuse middelen. Hier wordt het in bredere zin bedoeld. [↩]
36. we krijgen ook van mensen uit juridische beroepen te horen dat als ze zelf met een afwikkeling worden geconfronteerd, het ‘ongelofelijk is wat daar gebeurt’ of: ‘sinds ik zelf als erfgenaam in het schuitje zat, kijk ik er totaal anders tegen aan’. [↩]
37. Voorbeeld: in de cursus ‘Erfrecht in één dag’ voor de advocatuur, wordt onderwezen over het modellenboek van de notaris en allerlei testamentvarianten, maar niets over rechtsbescherming en procestactiek. Het Handboek Boedelafwikkeling zegt er te zijn voor ‘de erfrechtpraktijk’ maar is volledig toegeschreven op het notariskantoor. Opvallend daarbij is overigens het overweldigende percentage aan mannen dat de discours bepaalt en dan ook nog bijna allemaal met een drie generaties overstijgende Nederlandse achtergrond. Zo ernstig eenzijdig zie je het zelden nog in Europa. [↩]
38. Mr. dr. R.E. Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, Fiscaal Tijdschrift Vermogen, 2020(3) p. 704-711 “De overheid heeft er vooralsnog – om budgettaire redenen – bewust voor gekozen om de erfbelasting bij het overlijden van de eerste echtgenoot niet uit te stellen tot het moment dat de kinderen hun erfenis daadwerkelijk in handen krijgen. En dat moet echt anders. Doet de overheid het niet, dan doen notarissen dat. En dat zou niet nodig moeten zijn.” [↩]
39. Een van de redenen is, dat in rechtszaken te verwachten is dat de KNB zich achter de notaris schaart, tegenover de erfgenamen, zoals gebeurde in het ongepubliceerde vonnis Rb Den Haag 11 november 2006, waar het er om ging of de executeur onroerend goed had mogen verkopen. Het KNB verzorgde voor de passerend notaris een pre-advies, dat op aanvraag niet ter beschikking werd gesteld. [↩]
40. Binnen betrokken beroepsgroepen willen mensen niet als ‘spelbederver’ te boek komen te staan. De juridisch medewerkster van een notariskantoor wil bijvoorbeeld haar baan niet verliezen en beroepsorganisatie NOVEX schrijft in de gedragscode voor, dat openbaar geen kritiek mag worden geleverd op leden. Hoe een beroepsgroep denkt te kunnen innoveren en bij de tijd te blijven, als afwijkende meningen niet zijn toegestaan of moeten worden weggemoffeld, is een raadsel. [↩]
41. In de regel komt er geen persoonlijk antwoord, maar alles wordt (na enige tijd) gelezen. Reacties kunnen per e-mail gestuurd aan post voor de apenstaart, naam website er achter. Graag niet méér van hetzelfde als de tot nu toe grijsgedraaide teksten. Mensen die werk willen aanleveren kunnen hun naam bij de website bekend maken, maar op dit moment wordt (nog) niet onder de eigen naam gepubliceerd. Argumenten staan in de schijnwerpers, niet ego’s. Wel kan een universitaire graad worden vermeld.[↩]
42. Daarbij zal niet op het scherpst van de snede worden gehakketakt – maar het klokkenluidersaspect moet wel de nodige ruimte blijven krijgen. [↩]
43. Een getalenteerd juriste die het tot professor zou kunnen brengen, en toont beter te kunnen denken, schrijven en praten dan haar professoren, wordt al jaren vastgehouden in een regelbaan (managementfunctie) en heeft daarom te weinig tijd om te promoveren. Vrouwelijke kandidaat-notarissen stromen volgens de analyse van een mannelijke notaris niet door tot notaris, omdat ze op zouden zien tegen het ondernemerschap. [↩]
44. Oratie hoogleraar Notarieel recht (op leerstoel Notariële stichting) Waaijer, VU (2016),
    “Grafschrift
    Hier ligt Gerrit Jan de Bliek
    In leven notarius publiek
    Zijn lieve vrouw ligt aan zijn zij
    In het leven nog publieker dan hij” [↩]
45. B.M.E.M. Schols, Een erfrechtelijke “star is born”. Hij kan niet alleen uw testament uitvoeren, vollstrecken of executeren, maar ook eigenhandig uw nalatenschap verdelen!, Tijdschrift Estate Planning, Larcier, Brussel, 2005/2 “men pleegt in het notariaat netjes aan de executeur te vragen of hij “klaar is of nog nadruppelt”? [↩]
46. Ofwel: niet iedereen kan binnen een redelijke termijn worden geholpen, de persoon die de ziekenhuisdeur niet haalt overlijdt, waarna een almachtige executeur een testament uitvoert dat fiscaal volledig is geoptimaliseerd. [↩]
47. Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit 2018 [↩]
48. Een deeltijdprofessor gebruikt voor een van z’n eigen bedrijven de hoogleraarstitel als handelsmerk en moedigt mensen aan in zogenaamde ’theatercolleges’, die worden gegeven in opdracht van bedrijven, om bij notaris en belastingadviseur een testament te laten maken met driesterrenexecuteur, of een oud testament te updaten. Het materiaal bestaat uit vrij recente rechtszaken en de echte mensen die daar een rol speelden worden gebruikt om – denigrerende – grappen over te maken. Kritiek ontbreekt, omdat één optreden honderden nieuwe live klantcontacten oplevert en opdrachten. [↩]
49. Auteur was jarenlang bestuurslid van de Nederlandse organisatie voor executeurs NOVEX en ontving in 2023 de zelden uitgereikte onderscheiding ‘Vierde Ster’ voor haar niet aflatende werk voor de belangenbehartiger. Het commentaar citeert aantoonbaar selectief uit de dissertatie van prof. mr. dr. Bernard Schols, onderbouwd met een tertiaire bron, zijnde een commentaar van Bernard Schols in een ander naslagwerk (Tekst & Commentaar Erfrecht civiel en fiscaal, Wolters Kluwer), waar door Schols ook weer selectief uit eigen werk wordt geciteerd en geparafraseerd. De commentaren van Knoppers en Schols wekken (zodoende) de indruk dat onder alle omstandigheden in een testament rechtsgeldig aan een executeur-afwikkelingsbewindvoerder kan worden opgedragen de nalatenschap zelfstandig te ‘verdelen’ (het vermogensrechtelijke scheiden en delen). [↩]
50. Mr. Bernard M.E.M. Schols, Van exécuteur testamentaire tot Testamentsvollstrecker tot afwikkelingsbewindvoerder (dissertatie), Nijmegen, 2007, p. 425. Het gaat daarbij om conversie als bedoeld in art. 3:42 BW – een instrument dat in handen van de rechter ligt, die – ambtshalve – een onredelijkheidstoets dient uit te voeren. Annotatie prof. Freek W.J.M. Schols bij ECLI:NL:GHARL:2019:4239 en ECLI:NL:RBDHA:2019:12624 – uiterste wilsbeschikking nietig, Erfrecht Updates, ERF 2019-0236, Boom Juridisch. “Vindt men dit een te soepele benadering dan moet het leerstuk van de conversie nog van stal gehaald worden. Een niet in het stelsel passende beschikking dient immers zo veel mogelijk geconverteerd te worden in een binnen het stelsel passende beschikking (art. 3:42 BW), in welk geval de testamentaire last of het bewind zich weer aandient.” Er zijn geen uitspraken bekend waar de rechter tot conversie heeft besloten na het uitvoeren van de onredelijkheidstoets.[↩]
51. HR 09-06-1905 W. 8240 (Hendrikse/Geensen) [↩]
52. Zie bijv. de officiële website van de Raad voor de Rechtspraak, het onderwerp ‘Erfenis’: “Wie regelt de afwikkeling van de erfenis? (…) ° een executeur (deze persoon wikkelt de erfenis af volgens het testament)”. De Raad voor de Rechtspraak volgt de bij het notariskantoor gebruikelijke indeling van erfrecht onder de ‘familiepraktijk’, wat in de notarispraktijk logisch is, men bedoelt daar niet het rechtsonderwerp mee, maar de klantenkring, naast de twee andere blokken ‘onderneming’ en ‘vastgoed’. De Raad voor de rechtspraak heeft erfrecht abusievelijk ondergebracht bij het familierecht, terwijl het materieel niets met familie te maken heeft, het is door wetgever ondergebracht bij het vermogensrecht. De Expertgroep Erfrecht bij de Raad voor de rechtspraak heeft in 2004 richtlijnen voor erfrecht procedures opgesteld die in belangrijke mate zijn gebaseerd op een advies van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie. Bekend is dat notarissen door een klein groepje docenten zijn bijgeschoold in het nieuwe erfrecht, de docenten waren toen allemaal (kandidaat-)notaris en kwamen allemaal uit de ‘school Van Mourik’. De notaris leert niet om te procederen en een notaris schrijft geen dagvaardingen of verzoekschriften, staat nooit voor de rechter, weet niets over stellen en bewijzen – verwend om dat wat hij schrijft een stevig bewijs is. Daarenboven hoort het tot de cultuur van het notariaat, wetten te buigen en zoekt de notaris daarbij de grenzen op van de beroepsaansprakelijkheid. [↩]
53. Ook aardig: testamentventer [↩]
54. Dissertatie verscheen later maar de nadelen en risico’s moeten bij de professoren bekend zijn geweest. Dissertatie: mr. R.E. Brinkman, Het fideï-commis in de notariële praktijk, waar de promovendus constateert dat Nederlands erfrecht op onderdelen zo lek is als een mand. Daarmee doelt hij op de vele vragen die toepassing van de regeling in de praktijk oproepen zonder dat wet of rechtspraak antwoorden geeft. [↩]
55. Uitzending ‘Radar’, TROS, 01-03-2010 (14:40) citaten: “Met een hele kleine ingreep kun je veel sturen” (Bernard Schols 17:47); “Kleine aanpassing in het testament” (21:48); “Zeker om ruzies te voorkomen is het de moeite waard” (27:40); “Dit wordt big business voor notarissen in Nederland” (27:50), Radar (van toen TROS), uitzending nog steeds te zien: https://radar.avrotros.nl/uitzendingen/gemist/item/uitzending-01-03-2010, vanaf 14:40 | Kanttekeningen van notaris, estate planner, universitair medewerker en raadsheer plaatsvervanger mr. dr. R.E. Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, Fiscaal Tijdschrift Vermogen, mei 2020. [↩]
56. De presentatrice vertelt dat de hoogleraren, Freek en Bernard Schols, ‘allebei op de hoogte van alle ins en outs van het erfrecht en successierecht’ zijn en Freek Schols laat zich betitelen als ‘hoogleraar erfrecht aan de Radboud Universiteit’. Officieel is Freek Schols op dat moment hoogleraar Privaatrecht, in het bijzonder Notarieel recht bij het Centrum voor Notarieel Recht. Er mag dus wetenschappelijk verantwoorde voorlichting verwacht worden. Maar nee, de informatie over de wettelijke verdeling is deels onjuist, want kinderen krijgen geen erfdeel, ook niet als de langstlevende er niet meer is en de langstlevende mag interen op de hele erfenis.(Freek Schols, 18:26. Kinderen krijgen niet alleen gevoelsmatig geen erfdeel,(Bernard Schols, 18:56), ook juridisch verkrijgen ze niets.) Er wordt niet uitgelegd dat bij een gemeenschap van goederen slechts de helft van de gemeenschap wordt geërfd, zodat niet over de waarde van het hele huis, maar over de helft erfbelasting wordt geheven. Er wordt niet uitgelegd dat onder het huidige erfrecht, zonder testament, de langstlevende partner pas boven een gezamenlijk vermogen van meer dan 1.2 miljoen euro erfbelasting verschuldigd is en de langstlevende de hele erfenis mag opmaken, ook de zogenaamde ‘kindsdelen’.
    Per 1 januari 2010 is de partnervrijstelling flink verhoogd, naar € 600.000. Voor kinderen was de vrijstelling in 2010 € 19.000. Het tarief erf- en schenkbelasting in de eerste schijf daarboven, tot € 118.000, is voor partner en kinderen slechts 10%. Zie Nieuwe tarieven erfbelasting en schenkbelasting 2010, judex.nl. De Infotaris berekende dat bij een erfbelastingschuld van € 3.000 over de erfdelen van de kinderen, het totale vermogen van het echtpaar in de casus minstens € 350.000 moet zijn geweest.((In het artikel: Check hier of een tweetrapstestament in 2025 nog zin heeft. In de uitzending wordt gesproken van ‘de kinderen’, het aantal is niet bekend dus het totale vermogen kan niet berekend worden. Is het werkelijk een een groot en maatschappelijk relevant drama, dat bij een totaal vermogen van minstens 350.000 een bedrag van € 3.000 aan erfbelasting moet worden betaald? [↩]
57. …. [↩]
58. 17:47. In omfloerste taal wordt nog wel als kanttekening gezegd, dat de erfbelasting later wel betaald moet worden. Maar dat ervaart men niet als een groot probleem.(Freek Schols, 25.56 ). [↩]
59. Prof. Freek Schols is volgens de website van de Radboud Universiteit voorzitter van het Centrum, prof. Bernard Schols bestuurslid. Of het Centrum een (publiekrechtelijke) wetenschappelijke status heeft, of werkt volgens de beginselen voor wetenschappelijke integriteit, wordt niet vermeld. Wel werd geschreven dat er een samenwerkingsverband Estate Planning met de ABN/AMRO bank bestaat en met de franchise Netwerk Notarissen B.V.. Deze vermelding is verwijderd nadat er op deze website over is geschreven, maar blijkt nog uit persoonlijke vermeldingen van de hoogleraren in oude artikelen. Financiering van het CNR kan gewoon via de Radboud Universiteit lopen, maar de op de website omschreven doelstellingen lijken in strijd met de gedragscode voor wetenschappelijke integriteit, waardoor het niet zeker is of er wellicht ook andere financieringsinstrumenten bestaan. [↩]
60. KNB-statistieken tonen een verhoging met 100.000 testamenten, niet uitgesplitst naar het model. Gerekend tegen gemiddeld € 800,00 netto per stuk, was dat tachtig miljoen extra omzet in één jaar. [↩]
61. Check hier of een tweetrapstestament in 2025 nog zin heeft, artikel bij infotaris.nl [↩]
62. Notariaat Magazine nr 1 januari 2010 KNB-voorzitter Kortlang in ‘Werk aan de winkel’: “dit voorjaar start er een publiekscampagne over de successiewet.” en website avrotros ‘Campagne over nieuwe Successiewet gestart‘: “De notarissen lanceren maandag een publiekscampagne om Nederlanders te wijzen op het belang van een testament. Aanleiding is een wijziging in de successiewet sinds begin dit jaar waardoor een aantal zaken over nalatenschap is veranderd. (…) Wij lieten in onze uitzending van 1 maart 2010 zien dat u veel geld kunt besparen door uw testament opnieuw onder de loep te nemen. [↩]
63. Worden de verplichtingen niet goed nageleefd door de erfgenamen in de eerste trap, kan het zijn dat bij overlijden van deze erfgenamen, door hun erfgenamen een veel groter vermogen moet worden doorgeven aan de erfgenamen in de tweede trap dan waarvan men zich bewust is. Zo kunnen eerste en tweede trap erfgenamen veel zwaarder benadeeld worden dan een erflater wenste. [↩]
64. Belastingdienst, Ik krijg een erfenis in 2025 – hoeveel vrijstelling heb ik? [↩]

65. Ook een mooi voorbeeld van een slecht advies is de hoge rente die vaak werd geadviseerd bij de ouderlijke boedelverdeling op een vordering van de kinderen, om belasting te besparen. De rente moet echter wel worden betaald en kan er na veel jaren voor zorgen dat vordering plus rente een enorm bedrag is. De jongens die notariaat gingen studeren, waren niet de boekhouders en wiskundeknobbels en legden dat niet uit bij de testamentadvisering. Een langstlevende begon een rechtszaak omdat ze zoveel rente moest betalen, een van de argumenten was ‘dat dit alleen maar was gedaan om belasting te besparen’. De rechter liet de rente in stand want als je belasting wilt besparen moet de rente daadwerkelijk worden voldaan. [↩]

66. Op dit onderzoek is een en ander af te dingen, zie artikel Ter Haar en later onderzoek Universiteit Groningen. Een artikel met enige context: Daphne van Dijk, Erfrecht is booming business, Advocatenblad, mei 2018. [↩]
67. Zie bijv.: ○ Leergang Erfrecht, Sdu licent academy. Meer voorbeelden volgen. [↩]
68. Ton Voermans, Fondsen jagen op erfenis: families grijpen vaker mis, Algemeen Dagblad 29-10-2014 [↩]
69. Zie bijv. Rechtbank Midden-Nederland 8 maart 2017, ECLI:NL:RBMNE:2017:1324, rov 4.16 [↩]
70. Er is één andere website die helder en strak informeert over onderwerpen die bij de notaris ter sprake kunnen komen: de infotaris (helaas nog niet genuanceerd over verdelingsbevoegdheid van de afwikkelingsbewindvoerder). Er bestaat geen binding, dit is gewoon ‘ere wie ere toekomt’. Er zijn drie advocatenkantoren die veel uitleggen, om klanten te werven, alle drie hangen het standpunt aan dat een almachtige bewindvoerder zelfstandig mag verdelen en doen dat ook zelf wanneer ze in die rol zijn benoemd. Zulke kantoren zijn dus openlijk partijdig voor executeurs, tegen erfgenamen. Een advocaat die meent dat een afwikkelingsbewindvoerder ‘de hele erfenis’ mag afwikkelen en verdelen, heeft de essentie van erfopvolging niet begrepen en het wetboek van erfrecht niet goed gelezen. [↩]
71. Erfrecht wordt in Nederland nagenoeg alleen onderwezen binnen de universitaire studie notarieel recht, door mensen die merendeels zelf als notaris en/of estate planner werken of in deze beroepen hebben gewerkt, en merendeels zijn afgestudeerd in het notarieel recht, niet het Nederlands recht. Onderwijs in het erfrecht buiten de universiteit, ook aan de advocatuur, wordt in (te) grote mate beheerst door drie oud notarisen / belastingadviseurs met een professortitel die samen meerdere ondernemingen drijven. [↩]
72. Lever commentaar onder elk artikel, berichten komen binnen op de redactie en worden alleen na e-mailcontact en met toestemming gepubliceerd. Soms lijkt het alsof een reactie is gepubliceerd. Dat ligt aan de browser van de persoon die reageerde. Of stuur een bericht per mail, gebruik de naam van de website achter de apestaart en “post” er voor. Reken niet op een persoonlijk antwoord, maar kritiek wordt meegenomen. We nemen geen vragen in behandeling over een individueel geval, wel is het soms mogelijk aan de hand van een korte beschrijving van de casus naar bepaalde artikelen te verwijzen die behulpzaam zouden kunnen zijn bij het werken aan een oplossing. Ook kunnen persoonlijke ervaringen gebruikt worden om onderwerpen inzichtelijk te maken voor een breed publiek. [↩]
73. die we erg mooi vinden in samenhang met de Nijmeegse erfrechtprinsbisschoppen die de Graven uit Leiden verguizen [↩]
74. Per email: post voor de apestaart, naam website erachter. Er zal veelal geen persoonlijk antwoord volgen, maar de inhoud wordt wel zoveel mogelijk verwerkt in oude en nieuwe artikelen. [↩]