Erfrecht is booming business: “De executeur mag voor zijn werkzaamheden € 280,00 per uur rekenen, te voldoen uit de nalatenschap.”

Wat is een redelijke beloning voor de testamentair executeur?

Het loon van een erfrechtelijk executeur is bij wet vastgelegd op 1% van de waarde van de erfenis op de dag van overlijden. Dit kan bij testament anders worden geregeld. Veel testamenten hebben daarvoor een standaardbepaling: “de executeur mag het in de beroepsgroep gebruikelijke uurloon rekenen”. Knelpunt: executeur is geen beschemrd beroep, er bestaat geen gebruikelijk uurloon en de inhoud van het werk verschilt van erfenis tot erfenis. In dit artikel uitleg over de vergoeding van de executeur aan de hand van een opvallende beschikking van de kantonrechter Rotterdam.

1. Het loon van de erfrecht executeur volgens wet en testament

Een erfrecht executeur kan in een testament worden benoemd om direct na overlijden de nalatenschap te gaan beheren en een reeks in de wet genoemde schulden te voldoen. Het gaat om de eerste fase van afwikkeling van een erfenis met twee of meer erfgenamen. De erfgenamen zijn door erfopvolging bij overlijden de opvolgend eigenaren van de nalatenschap geworden en de executeur heeft de bevoegdheid als hun vertegenwoordiger in en buite rechte op te treden. In de wet erfrecht staat dat het loon voor de executeur 1% is van de (markt)waarde van de erfenis op de dag van overlijden. Dat is een bepaling van regelend recht, wat betekent dat er in een testament in afwijking van deze wettelijke hoofdregel zelf kan worden bepaald wat een executeur als beloning bij de erfgenamen in rekening mag gaan brengen voor werkzaamheden, naast de onkosten. Allerlei variaties zijn denkbaar. Een vast bedrag (‘aanneemsom’), een ander percentage dan de wet zegt, geen beloning maar alleen een onkostenvergoeding, een vergoeding gestaffeld naar grootte en complexiteit van de erfenis en het aantal erfgenamen, een gedifferentieerd uurloon dat afhankelijk is van de aard van het werk etc. Wetgever verklaarde bij behandeling van het wetsontwerp voor Boek 4 Burgerlijk Wetboek, de Wet Erfrecht, dat de erfgenamen met de executeur een beloning kunnen afspreken, komt men er niet uit, kan de rechter beslissen.¹

Het Gerechtshof Amsterdam bepaalde in 2021, dat in het testament een concrete beloning moet worden vastgelegd, vaststellen van een vergoeding voor de executeur mag na overlijden niet aan een derde of aan de rechter worden overgelaten.²

Een veelgebruikte standaardbepaling voor het loon van de executeur in een modeltestament is de volgende:

Ik ken de executeur een beloning toe die gelijk staat aan het in de beroepsgroep gebruikelijke uurtarief.

Ziet er misschien niet slecht uit op het eerste gezicht, maar toch kleven er grote bezwaren aan deze standaardformule. Knelpunt is, dat executeur geen erkend of gereglementeerd beroep is en er in de praktijk geen gebruikelijk uurtarief is ontwikkeld voor de werkzaamheden van een erfrecht executeur. Ander probleem is, dat de functie van executeur veel verschillende soorten werkzaamheden kan meebrengen, ook afhankelijk van de grootte en samenstelling van de erfenis en van de schulden, de in een testament opgelegde taken en bevoegdheden en het aantal erfgenamen. Maar er zijn geen meestal geen variaties voor beloning van de executeur opgenomen in modellen die door de notaris en nalatenschapsplanner worden gebruikt bij advisering over het opstellen van een testament.

De functie van testamentair executeur wordt beroepsmatig door een bonte stoet mensen uitgeoefend met volstrekt verschillende achtergronden: van boedelopkoper, revalidatiemedewerkster en sociaal wetenschapper, via belastingadviseur, bankmedewerker en econoom, tot accountant, gerechtsdeurwaarder, notaris en advocaat. Er zijn in de praktijk dus grote verschillen in opleiding en ervaring. Met als zorgwekkende bijzonderheid dat haast niemand blijkt te zijn geschoold in kennis en vaardigheden die nodig zijn voor het werk als executeur, zoals het voeren van een deugdelijke boekhouding en individueel vermogensbeheer.

► zie artikel: Leden Nederlandse organisatie voor executeurs NOVEX vaak niet opgeleid in vermogensbeheer (!)

De uurtarieven die daadwerkelijk in de praktijk worden gehanteerd zijn bij mensen die in andere beroepen werken vaak gekoppeld aan het uurtarief dat bij dat beroep hoort, maar dat is onredelijk omdat je de kennis en vakbekwaamheid van dat andere beroep meestal niet nodig hebt voor het werk van executeur. ,De gehanteerde tarieven variëren enorm. Van € 60,00 voor administratieve werkzaamheden door een in boedelafwikkeling gespecialiseerd kantoor in het Groene Hart, via € 600,00 door de afdeling executele van een grote bank gevestigd in de hoofdstad en € 2.000,00 door een kantoor gespecialiseerd in vermogensbeheer.³

Deze bandbreedte in opleiding, ervaring en gerekende tarieven is veel te groot om op basis daarvan tot een redelijk ‘gebruikelijk uurtarief’ voor het werk van de executeur te komen. De denkwijze om één algemeen uurtarief vast te leggen in een testament of rechterlijke beslissing, zal bovendien veelal tot een excessief hoge ‘commerciële erfbelasting‘ voeren. Dat zijn de kosten die erfgenamen kwijt zijn aan de executeur en bewindvoerder. De beste oplossing voor deze problemen is, te bekijken welke soorten werkzaamheden een beheersexecuteur in de regel uitvoert en wat voor deze soorten werk een redelijk uurtarief is.

2. Gedifferentieerd uurtarief als vergoeding voor testamentair executeur

De Nederlands wet erfrecht stelt geen eisen aan de vaardigheden van een testamentair executeur en vereffenaar, wel zijn de taken, bevoegdheden en verplichtingen vastgelegd.⁴ De Hoge Raad kwam in 2008 tot het algemene beginsel dat een testamentair executeur naar nieuw erfrecht het beheerswerk moet verrichten ‘met de zorg van een goed executeur’.⁵ In de praktijk blijkt dat een ieder die er brood in ziet, een bordje aan de deur spijkert, of een website laat bouwen als testamentair executeur en bewindvoerder als kantoor voor executele en bewind, nalatenschapscoach et cetera. Men meldt zich onverplicht aan bij een organisatie voor executeurs als NOVEX of RegisterExecuteur en plakt het logo van de vereniging op website en visitekaartje. Vier dagen cursus van professoren notarieel recht die zelf niets hebben geleerd over administratie en vermogensbeheer, leveren een certificaat op. Klaar zijn Kees en Annie.

Voor financieel dienstverleners schrijft de Wet financieel toezicht vakbekwaamheidseisen voor, met vergunningplicht.⁶ Wanneer beroepsmatig diensten wordt aangeboden als beheersexecuteur en testamentair bewindvoerder, is men te beschouwen als financieel dienstverlener. Maar veel personen en bedrijven die diensten als beheersexecuteur en testamentair bewindvoerder aanbieden, komen niet voor in het verplichte AFM register.⁷

Er bestaat in Nederland geen specifieke opleiding die voorbereidt op werkzaamheden van een executeur erfrecht, waarvan een zwaarwegende het vermogensbeheer is. Er is een online training “Deskundig optreden als executeur” met een duur van 35 minuten dat een certificaat oplevert.⁸ Het franchise bedrijf RegisterExecuteur biedt een negendaagse opleiding aan,⁹ en de beroepsorganisatie NOVEX een driedaagse.^{10 11} Op basis van een eventueel vereiste opleiding kan dus evenmin tot een redelijk uurloon worden gekomen.

Er is dus geen homogene beroepsgroep van executeur, en er gelden geen minimale beroepseisen aan de hand waarvan kan worden bepaald wat een redelijk uurtarief is. Daarom moet voor het bepalen van redelijke uurtarieven bekeken worden welke soort werkzaamheden in de regel door een executeur worden verricht.

Het is onontbeerlijk dat men goed kan organiseren, opruimen, (digitale) papieren verzamelen en ordenen, deugdelijk administratie kan voeren, kan boekhouden en balanslezen. Budgetbeheer, projectmanagement, doelmatig innen en voldoen van vorderingen. Kundigheid in heldere communicatie met deskundigen als belastingadviseur, makelaar, taxateur of notaris. Het is een eerste vereiste dat men kundig en ervaren is in vermogensbeheer en het behartigen van vermogensrechtelijke belangen.

Een redelijk uurtarief als zelfstandige, voor de verschillende soorten werkzaamheden die in de regel door een executeur moeten worden verricht bij een gemiddelde nalatenschap met woning, inboedel, auto, bankrekening en overzichtelijke effectenportefeuillle, begint rond de € 30 – € 50 (boedel inventariseren en registreren, administratie verzamelen, woning opruimen, inboedelgoederen verhuizen, eenvoudige correspondentie crediteuren en debiteuren, administratief en secretarieel werk) en loopt via € 60 – € 80 (nalatenschapsadministratie en -boekhouding opzetten, opstellen overzicht schulden ex art. 4:7 BW met opeisbaarheid en rangvolgorde, overzicht vorderingen, prestaties en rechten, opmaken voorlopige boedelbeschrijving met waardebepaling(en), projectmanagement, aangiften erfbelasting) tot € 90 – € 110 (eindverantwoordelijke vermogensbeheer en voldoening testamentaire en andere erfrechtelijke schulden, werk met een juridische of bijzondere fiscale kant). Zijn externe raadgevers of specialisten nodig als gebruikelijk een belastingdeskundige, notaris of advocaat, mag een executeur deze inschakelen en de kosten ten laste van de nalatenschap brengen.

3. Bespreking beschikking Kantonrechter Rotterdam 22 september 2023

De zin uit de titel van dit artikel komt uit een beschikking van de Kantonrechter Rotterdam waar een bij testament als executeur benoemd kind als zodanig wordt ontslagen en een vervangend executeur wordt aangesteld.

Casus: Broer en zus zijn enig erfgenaam van de nalatenschap van hun moeder, de zus is bij moeders testament benoemd als executeur. De vader is vooroverleden. Broer stelt gemotiveerd geen vertrouwen in het functioneren van de zus als executeur te hebben omdat ze “grote bedragen” van de rekening van haar moeder aan zichzelf zou hebben overgemaakt voor overlijden en na overlijden zou hebben getreuzeld met het verstrekken van bankafschriften om dat te verbergen. Broer kon als erfgenaam zelf ook bankafschriften opvragen en deed dat na verloop van tijd ook. Uit de bankafschriften kwam naar voren dat er inderdaad voor overlijden regelmatig geld naar de dochter is overgemaakt. Uit de beschikking blijkt niet of de dochter zorg of huishoudelijke ondersteuning heeft verleend. Broer spreekt van mogelijk financieel misbruik en zegt op grond daarvan geen vertrouwen in de zus te hebben het werk als executeur zorgvuldig te zullen verrichten.¹² De rechter zegt dat het aspect van financieel misbruik in deze zaak verder niet aan de orde zal komen maar ziet in de stellingen van de broer desalniettemin reden de dochter te ontslaan. Door de broer is eerder al een persoon benaderd om dienst te gaan doen als opvolgend executeur, deze fungeerde enige tijd als vervangend executeur, nadat de dochter was geschorst. De plaatsvervanger is bereid te aanvaarden maar heeft kennelijk looneisen gesteld.

De persoon die als opvolgend executeur wordt benoemd, is van beroep advocaat, gevestigd in een Zuid-Hollands dorp.¹³ Het ging om een particuliere nalatenschap met twee erfgenamen. De rechter kwam tot het volgende algemene uurtarief:¹⁴

De executeur mag voor zijn werkzaamheden € 280,00 per uur rekenen, exclusief omzetbelasting, te voldoen uit de nalatenschap.

Laat dit even rustig door de hersenen stromen. Het uurtarief geldt niet voor werkzaamheden als advocaat, of voor werkzaamheden waar de kundigheid en ervaring van een advocaat voor is vereist, maar voor werkzaamheden als executeur in de betreffende nalatenschap. Precies daar zit de erfrechtelijke schade. Uit de feiten blijkt niet wat erflaatster van de executeur verwacht; wat de omvang en samenstelling van de nalatenschap en van de schuldposities is. De kantonrechter maakt niet duidelijk of het om een erfenis gaat met bijzondere aspecten, waar de vaardigheden en het opleidingsniveau van een advocaat zijn gevraagd.¹⁵ Uit de feiten blijkt evenmin of vermogensbeheer tot de opgaven van de executeur van deze erfenis hoort en of de advocaat is opgeleid in individueel vermogensbeheer of omgang met crediteuren en debiteuren. Een zoekopdracht in het officiële register voor financiële dienstverleners van de AFM, levert op dat de als executeur benoemde advocaat of zijn kantoor daar niet bekend is.¹⁶ Uit de feiten in deze zaak blijkt dus niet, welke soort werkzaamheden naar verwachting zullen moeten worden verricht en het is ‘op afstand’ daarom niet goed te beoordelen, of een algemeen uurloon van € 280,- per uur gerechtvaardigd is. Maar ook bij een grote nalatenschap met een gecompliceerde samenstelling zoals bedrijf en onroerende goederen in het buitenland, roept dit hoge algemene uurloon juridisch en economisch vraagtekens op, met name omdat de aard van de werkzaamheden voor een deel hetzelfde zijn bij een eenvoudige en bij een gecompliceerde nalatenschap.

Hier zal het kantoor van de betreffende advocaat een vreugdedansje hebben gedaan. En niet alleen dit kantoor. Alle mensen die als executeur en vereffenaar inkomsten genereren uit nalatenschappen van anderen.¹⁷ De juridisch inhoudelijk niet bijzonder opmerkelijke uitspraak van de laagste rechter is namelijk gepubliceerd in een vaktijdschrijft voor mensen die in de erfrechtpraktijk werken, de beloning springt er uit, deze wordt zowel in de overwegingen als in het dictum van de beschikking genoemd. De executeur heeft als advocaat in eigen zaak alles kennelijk goed laten dichttimmeren.

Testamentmakers en erfgenamen zullen er alert op moeten zijn, en er op moeten toezien, dat notaris en kantonrechter waterdichte bepalingen in een testament of beschikking opnemen over het loon van de executeur.

Zo niet, zal dit uurtarief snel vaker opduiken in executeursbenoemingen door de kantonrechter en testamentmodellen en zich zo kunnen ontwikkelen als het gebruikelijk tarief in de beroepsgroep.

4. Is 280 euro een redelijk uurtarief voor een testamentair executeur? Driewerf NEEN

Voor werkzaamheden als executeur in een gemiddelde nalatenschap is een standaarduurtarief van € 280;- exorbitant hoog. Rechter en advocaten van de erfgenamen moeten een denkfout hebben gemaakt. Of ze hebben gedacht dat deze (zelfbenoemde) ‘erfrechtspecialist’ het wel beter zal weten. Het bedrag dat als uurtarief voor de werkzaamheden als executeur werd toegekend, past bij werkzaamheden van een ervaren advocaat uit de grote steden in de Randstad. Het past op geen enkele manier bij de werkzaamheden van een beheersexecuteur bij een doorsnee nalatenschap, waarbij de werkzaamheden voor een belangrijk deel administratief van aard zullen zijn. Voor het basiswerk van een executeur is een loon van € 280,- per uur ex. BTW veel te hoog. Het bedrag had mogelijk als maximum kunnen worden aangezet voor werkzaamheden die de kunde en vaardigheid van een erfrechtadvocaat rechtvaardigen. Maar voor het executeurschap is bij een gemiddelde erfenis niet de deskundigheid van een ervaren advocaat vereist, zelfs niet van een huis-tuin-en-keuken-advocaat uit een dorp.¹⁸

Bij elk executeurschap kunnen er juridische kwesties spelen waarvoor het verstandig is de raad van een in het erfrecht gespecialiseerde advocaat in te winnen. Een executeur die ook advocaat is, kan tegenover schuldeisers handig zijn als er strikt in het belang van de gezamenlijke erfgenamen wordt gehandeld. Een advocaat is er in de regel immers goed in, halfslachtige vorderingen af te weren. Maar een advocaat is niet geschoold in vermogensbeheer, boekhouding, vastgoedmanagement en omgang met schuldeisers management en is vaak geen held in administratie, projectmanagement of aangiftes erfbelasting. Een advocaat als executeur is maar in weinig boedels noodzakelijk.

Voor het verantwoord uitvoeren van de werkzaamheden van een executeur zijn andere vaardigheden vereist dan die van een op procederen getrainde advocaat.

5. Redelijke uurtarieven voor werk als executeur zijn gedifferentieerd en bewegen zich in een bandbreedte van € 30 – € 110 ex BTW

Dat kan onder omstandigheden anders zijn, bij een complexe en/of waardevolle nalatenschap met bedrijven en internationaal vastgoed, met grensoverschrijdende aspecten of met meer dan zes erfgenamen, onterfde erfgenamen. Daar zijn een advocaat en financieel specialist als stuurman op de brug van het erfenisschip een verstandige keus. Maar ook dan kan en mag niet voor àlle werkzaamheden als executeur het tarief van de betreffende deskundige worden gerekend. Daar zit ‘m de crux, en de denkfout in deze zaak.

Is deze zaak feitelijk of juridisch dusdanig complex, dat de deskundigheid van een door de wol geverfde grotestadsadvocaat is vereist? Feiten die dat aannemelijk maken zijn niet gegeven, de benoeming van een advocaat en toekenning van een uurtarief dat wordt gerekend door advocaten uit de grote steden, wordt niet gemotiveerd.¹⁹

De rechter heeft natuurlijk al veel testamenten zien langskomen met de standaardzin ‘de executeur mag het in de beroepsgroep gebruikelijke loon rekenen’ en is mogelijk afgegaan op de woorden van de advocaat/ executeur in kwestie, die op de zitting aanwezig was. Vanzelfsprekend vriendelijk en voorkomend, de opdracht moet worden binnengehaald. De rechter kiest als tarief het honorarium van een grotestadsadvocaat en kent dat toe voor de werkzaamheden als executeur. Dat uurtarief had kunnen worden toegekend voor werk als advocaat, voorzover dat het gebruikelijke tarief van deze advocaat is. Niet is gemotiveerd, dat hier een advocaat vereist is en dat voor alle werkzaamheden de vaardigheden van een advocaat vereist zijn. Dat degene die als executeur wordt benoemd van beroep advocaat is, hoort geen rol te spelen bij bepaling van de tarieven dat in redelijkheid gehanteerd kunnen worden voor werkzaamheden als executeur.

Wat de beschikking tot een soort pin-automaat maakt voor de executeur, ten laste van de erfgenamen, is dat geen enkel voorbehoud wordt gemaakt en geen enkele nadere aanwijzing wordt gegeven. Noch over de verdeling van werkzaamheden, noch over het maximaal aantal uren dat voor redelijk wordt gehouden bij deze erfenis. Ook wordt er geen enkele eis aan de executeur gesteld, terwijl het in de rede ligt aansluiting te zoeken bij het Besluit kwaliteitseisen curatoren, beschermingsbewindvoerders en mentoren (‘Boek 1 Bewindsmaatregelen’) en de aspirant executeur een verklaring over solvabiliteit en bewaargeving te laten overleggen over de voorgaande drie jaar, alsmede een verklaring van goed gedrag. Van de erfgenamen had een boedelbeschrijving kunnen worden gevraagd en bij ontbreken ervan had aan de executeur een korte termijn kunnen worden gesteld deze op te maken en aan de erfgenamen ter beschikking te stellen.

Kantonrechter Rotterdam geeft executeur carte blanche

Het vermoedelijke antwoord van de advocaat op vragen hierover van de erfgenamen laat zich uitstippelen. Dat zal zoiets zijn als: het meeste werk wordt gedaan door mijn secretaresse, wacht het maar af, de soep wordt niet zo heet gegeten. Maar als het puntje bij het paaltje komt, zal uit de factuur niet precies blijken welke soort werkzaamheden zijn verricht en waarom. Het is niet ondenkbaar dat een deugdelijke specificatie bij de rechter zal moeten worden ingevorderd, en daarna een oordeel over de kosten die door de executeur al uit de nalatenschap zijn gehaald. Was dat redelijk of niet.

Het lijkt langzamerhand voor normaal te worden gehouden, dat in het erfrecht niets is geregeld om vakbekwaamheid van een beroepsmatig executeur te borgen en om excessief declareren tegen te gaan. De door de theoreticus notarieel recht in een dissertatie voldoende geachte borgen, bieden op de praktijkvloer geen enkel houvast en falen ronduit wanneer het om doelmatige rechtsbescherming van de erfgenamen gaat. Ze kunnen namelijk alleen worden ingezet nadat het goed fout is gegaan (ontslag executeur), of aan het einde van de rit, als er al flinke sommen uit de nalatenschap zijn genomen. Het zijn civiele procedures waar alles moet worden gesteld en worden bewezen. Vergoeding van de verplichte rechtsbijstand door een advocaat is vaak niet opgenomen in de standaardpaketten van de rechtsbijstandverzekeraar.

► zie artikel: Executeur bij erfenis? Niet elke verzekering voor rechtsbijstand biedt dekking!

6. Goede formulering in beschikking executeursbenoeming kantonrechter over beloning van de executeur

De executeur mag voor de noodzakelijk te verrichten werkzaamheden als executeur, gelet op de wet en het testament, afhankelijk van de aard van de werkzaamheden en daarbij passende personele inzet, een uurtarief van hoogstens € 110,00 exclusief omzetbelasting rekenen. De declaraties dienen in een redelijke verhouding te staan tot de omvang van de nalatenschap
Bij de rekening en verantwoording dient de executeur de gemaakte kosten inzichtelijk te maken voor de erfgenamen met een specificatie waarmee het nut en de noodzaak van de gemaakte kosten wordt aangetoond.

en een eenvoudige borg voor de erfgenamen opnemen als:

te voldoen uit de nalatenschap na het afleggen van een deugdelijke rekening en verantwoording en décharge van de erfgenamen, of na het voorleggen van een deugdelijke specificatie aan de erfgenamen, na hun accoord. De executeur is gerechtigd tot voorschotten uit de nalatenschap, deze moeten terugbetaald als na rekening en verantwoording blijkt dat de voorschotten het loon overstijgen waartoe de executeur berechtigd is.

Weegt een Kantonrechter alle belangen evenwichtig, die van erfgenamen als eigenaren van de nalatenschap en die van de executeur als beheerder en vereffenaar van de schulden genoemd in art. 4:7 BW j° art. 4:144 BW, zou in een zaak als deze dienen te worden gemotiveerd waarom een executeur wordt benoemd met de deskundigheid van een advocaat, die voor werkzaamheden als executeur het uurtarief mag rekenen van een ervaren advocaat, werkzaam bij een kantoor van naam in de grote stad, bijvoorbeeld:

gelet op de omstandigheden van dit geval, wordt het nodig geacht een persoon met de deskundigheid van advocaat te benoemen, die in afwijking van de hiervoor genoemde normale tarieven voor noodzakelijk werk als advocaat, een uurtarief van maximaal € 240 ex BTW ten laste van de nalatenschap mag brengen, steeds na deugdelijke specificatie.

De beschikking is zo ruim geformuleerd dat het lijkt toegestaan voor de executeur op grond van ‘Selbsteintritt‘ bedragen uit de nalatenschap aan zichzelf te voldoen. Alsof een erfenis een pot geld is die onderaan een regenboog staat voor de gelukkige vinder, in plaats van door de erflaters met werk verdiend kapitaal. Deze beschikking is een vrijbrief, waar ook een terughoudende en nette advocaat moeite zal hebben er niet enig eigen voordeel uit te slaan.

Uit de beschikking is overigens niet af te leiden of het testament toestaat de beloning van de plaatsvervangend executeur op een uurtarief te zetten dat veel hoger is dan een redelijk uurtarief voor executeurswerk en zo niet, of er bijzondere omstandigheden zijn die dit exorbitant hoge uurtarief rechtvaardigen. Dat zijn basisregels uit het erfrecht voor de beloning van de executeur.

7. Testamentair executeur als lucratief verdienmodel

Op alle andere rechtsterreinen waar een professional wordt benoemd om het beheer over het vermogen van anderen te voeren, is gebruikelijk dat er regelgeving of richtlijnen bestaan voor uitoefening van de functie en voor de beloning, en / of dat er bij de instelling van het bewind en aanwijzing van de bewindvoerder, door de rechter nadere aanwijzingen worden gegeven.

De Recofa-richtlijn, opgesteld door een landelijk overleg van rechters, gebruikt bij faillissement en surseance van betaling, en van toepassing verklaart op erfrechtelijke vereffeningen, schrijft bijvoorbeeld het volgende voor:

de curator verdeelt de werkzaamheden zodanig over hemzelf, zijn kantoorgenoten en administratief medewerkers dat de werkzaamheden tegen het laagst mogelijke uurtarief worden verricht.

Binnen de juridische omgeving van het erfrecht zijn dergelijke beschermende maatregelen nog steeds niet de standaard. Terwijl het vermogen dat door een testamentair executeur kan worden beheerd per definitie niet kleiner is dan bij een beschermingbewind ingesteld door de rechter. In het erfrecht staan hiervoor geen wettelijke regels, het Nederlands recht kent geen algemene regeling voor bewind en beheer, dus het ontwikkelen van een standaard kan alleen via een reeks bestendige rechterlijke uitspraken worden ontwikkeld, met voorzetten in de literatuur.

De handboeken erfrecht, ondertussen helaas allemaal geschreven door (oud-)notarissen en estate planners, zeggen niets anders dan dat in afwijking van de 1% regeling uit de wet, er bij testament ook een uurtarief kan worden bepaald. Een dissertatie uit 2006 over de schulden der nalatenschap, schrijft kennelijk ergens dat de executeur zijn loon ook al vóór de rekening en verantwoording uit de nalatenschap mag voldoen, zo staat het in de Sdu Commentaar Erfrecht.²⁰ Ook na twintig jaar nieuw erfrecht is de normale ‘boedelrechter‘, dat is de Kantonrechter, die van relatief eenvoudige tot zeer complexe gevallen moet beslissen en dus breed ervaren is, er zich er kennelijk niet altijd van bewust, dat de beloning van een executeur in een beschikking strak moet worden gestuurd om excessen te voorkomen.

Het is niet alleen de wet die geen effectieve regels voor toezicht en handhaving geeft. De modellen die notaris, estate planner en nalatenschapsspecialist gebruiken voor advisering bij, en opstellen van een testament met een executeursbenoeming, kennen slechts de volgende (of vergelijkbare) algemene regel:

Ik ken de executeur een beloning toe die gelijk staat aan het in de beroepsgroep gebruikelijke uurtarief.

Zoals hierboven beschreven, bestaat er geen beroepsgroep van executeur en liggen redelijke uurtarieven voor executeurswerk anno 2023 tussen grofweg € 30 – € 110. Er bestaat geen beroepsgroep ‘executeur’ en mensen aangesloten bij de Nederlandse organisatie voor execureurs NOVEX, hanteren ieder een eigen tarief, leerde navraag.²¹

Wordt een notaris als executeur benoemd, is gebruikelijk dat alleen voor benodigd notarieelrechtelijk werk van een notaris het uurtarief van de notaris wordt gerekend, veelal dat van de kandidaat-notaris en verder de tarieven van de notarisklerk, boedelmedewerker / ster en het administratief en secretarieel personeel. Zo komt men in de regel tot een redelijk eindresultaat. Maar in de groeimarkt ‘erfrecht’ zijn er ook kantoren die dit gebruik loslaten.

► zie artikel: Loon van testamentair executeur goed regelen in een testament

Heb je de pech als erfgenaam een executeur te krijgen als de advocaat in deze zaak, die bij het verzoek beloning het eigenbelang voorop stelt, en bij een rechter te belanden als in deze zaak, kan dat bakken vol geld gaan kosten.²²

In deze zaak mogen de erfgenamen hun borst nat maken. Reistijd, woning leegruimen, gesprekken en mailverkeer met de erfgenamen, hun partners, opvragen stukken bij de voorgaand executeur, opmaken boedelbeschrijving – voor elke handeling kan deze executeur in beginsel een uurtarief van € 280 per uur ex BTW bij de erfgenamen in rekening brengen, ten laste van de boedel, zelfs als deze negatief is. Is door een erfgenaam zuiver aanvaard, zal dan uit eigen zak moeten worden bijgepast. Er kan door de erfgenamen pas tegen worden opgekomen, nadat de executeur rekening en verantwoording heeft afgelegd, en dat kan alleen met een procedure bij de rechtbank (sector civiel), met verplichte procesvertegenwoordiging, wat tijd en geld kost. Veel rechtsbijstandsverzekeraars hebben erfrechtgeschillen niet in het standaardpakket of sluiten deze uit.

► zie artikel: Niet elke verzekeraar rechtsbijstand dekt geschillen erfrecht

Als de erfgenamen in deze zaak niet in beroep zijn gegaan tegen deze beschikking vanwege het loon, zullen ze juridisch moeten opboksen tegen een door de rechter toegewezen exorbitant hoog uurtarief zonder enige beperking. En dan is de executeur niet meer hun vertegenwoordiger die hun belangen behartigt, maar een deskundig tegenstander: beroepsmatig advocaat en executeur. Mogelijk met een veel betere parate kennis over toepassing van het erfrecht in de praktijk en procederen in het erfrecht, dan de advocaten van de erfgenamen.

Kassa voor de executeur!

8. ErfrechtTip: bepalingen in testament en rechterlijke uitspraak voor een goede beloning van de executeur

In de rechtspraak zijn enkele richtlijnen ontwikkeld voor de kosten die een executeur bij de erfgenamen voor zijn werk in rekening mag brengen. Het Hof Den Haag gaf in 2018 als richtlijn dat niet alle kosten bij de boedel in rekening kunnen worden gebracht:

Wat onder de kosten van de executele mag worden gerekend is door de wetgever niet nader gespecificeerd. In het algemeen zal het moeten gaan om kosten die de executeur in zijn hoedanigheid in redelijkheid heeft gemaakt of heeft doen maken, gelet op de hem/haar door de wet of de erflater toegedachte taak. De aard en de omvang van de boedel zijn daarbij mede bepalend. (…)

 De stelling van appellante sub 1 dat alle kosten die zij heeft moeten maken ten laste moeten worden gebracht van de nalatenschap van erflater vindt geen steun in de wet of de wetsgeschiedenis. Het gaat om de met het oog op zijn taak in de betrokken nalatenschap in redelijkheid door de executeur gemaakte kosten.

De omvang van de boedel in casu werd als beperkt aangezien en de afwikkeling daarvan als zodanig weinig complex.²³ Als een van de raadsheren langjarig notaris en bijzonder hoogleraar estate planning mr. A.H.N. Stollenwerck.

Het Hof Arnhem-Leeuwarden gaf in 2019 als richtlijn, in stand gelaten in cassatie, bevestigd in een later arrest van hetzelfde hof in 2022:²⁴

• “De kosten van de executele zijn schulden van de nalatenschap en komen voor rekening van de erfgenamen (artikel 4:7 lid 1 onder d BW). Indien de executeur gelet op zijn taak en de vervulling daarvan in redelijkheid niet had kunnen komen tot het maken van deze kosten of het ontstaan daarvan had kunnen voorkomen kan er aanleiding zijn te oordelen dat de executeur deze kosten geheel of gedeeltelijk zelf moet dragen. Daarbij zijn in elk geval van belang de aard van deze kosten, de reden voor het ontstaan daarvan, de verwijtbaarheid en de vermijdbaarheid daarvan en de omvang van de nalatenschap. In hoeverre de kosten van executele voor rekening van de executeur komen zal in het algemeen aan de orde komen bij de rekening en verantwoording door de executeur.“²⁵

Door overname van zulke richtlijnen in een testament, of bij de benoeming van een opvolgend executeur door de rechter, kan worden voorkomen dat de nalatenschap – casu quo de erfgenamen – op een hoge kostenpost komt te zitten door declaraties van een gretige beroepsexecuteur.

De advocaat die in deze zaak als executeur is benoemd verzocht in een eerdere procedure waar hij als advocaat voor erfgenamen optrad:

• “te bepalen dat [verweerder] rekening en verantwoording van het door hem gevoerde beheer aan de erfgenamen dient af te leggen (zulks door het geven van een deugdelijke toelichting en met overlegging van stukken ter onderbouwing van de door [verweerder] aangegeven inkomsten en uitgaven en ter onderbouwing van de door [verweerder] geverifieerde en op de uitdelingslijst geplaatste vorderingen);”²⁶

Een collega advocaat die een ‘niche kantoor erfrecht’ bedrijft en zich ook als executeur aanbiedt, schrijft in een artikel over het loon van de vereffenaar, dat duidelijk moet worden gemaakt waarom het gedeclareerde werk nuttig en noodzakelijk was.²⁷

De advocaat die voor erfgenamen optreedt, doet er goed aan, de gewenste tekst uit te schrijven in het verzoek- of verweerschrift. Met een lapidair ‘bij andere kantoren vraagt men lagere tarieven’ komt men er niet.²⁸

9. Belangenverstrengeling en belangentegenstellingen bij de advocaat als executeur

Omdat in deze zaak een executeur is benoemd die advocaat van beroep is, dienen nog de volgende punten in overweging te worden genomen, mede in verband met de beroepsregels advocatuur.

1. Als deze advocaat in andere zaken voor erfgenamen optreedt om hun belangen te behartigen tegen een executeur, zal hij het door hem zelf voor de hele beroepsgroep executeur ‘binnengehaalde” extreem hoge uurtarief van € 280 nooit in gevaar laten komen. Het ligt niet voor de hand dat hij vol gas gaat geven in het belang van zijn cliënten om de beloning van hun executeur aan te vechten. Hij zal geen hoge eisen stellen aan de rekening en verantwoording en hij zal vermoedelijk niet met het lijstje redelijke tarieven komen zoals hier boven gegeven. Bij de zus hoeven de teugels niet ingehouden, zij is immers geen professional en er hangt al een zweem van strafrechtelijk laakbaar handelen om haar hoofd.
2. Optreden als executeur, en daarmee als vertegenwoordiger van erfgenamen, kent voor de advocaat typische gedragsrechtelijke uitdagingen. Een advocaat mag meerdere cliënten vertegenwoordigen maar alleen zolang hun belangen parallel lopen. In deze zaak liggen de belangen van beide cliënten diametraal tegen over elkaar. Op grond van de beroepsregels advocatuur had het voor de hand gelegen dat de advocaat zich in deze zaak helemaal niet had horen aan te dienen. Hij zou zich nu alsnog terug dienen te trekken, tenzij beide erfgenamen alsnog nadrukkelijk toestemming verlenen voor hen op te treden.²⁹

Update april 2024 – Gerechtshof Den Haag zet streep door rekening van buitensporig declarerend executeur

Advocaat van de executeur krijgt veeg uit de pan van (advocaat) erfgenamen. De omvang van de nalatenschap bedroeg € 469.053,-. De executeur declareert maar liefst € 186.646,24 en verweert er zich onder andere mee, dat de nalatenschap complex is omdat er bijzonder veel erfgenamen zijn. Het hof, terzake kundig en droogjes: “Het feit dat er 48 erfgenamen zijn maakt de zaak niet complex(er), hooguit in de communicatie.” De rechtbank veroordeelt de executeur tot het betalen van een schadevergoeding aan de nalatenschap op basis van een onrechtmatige daad, namelijk het buitensporig declareren. De handelswijze van [executeur 1] is naar maatschappelijke normen bezien onzorgvuldig en dit kan aan hem worden toegerekend. Het hof neemt de gronden van de rechtbank over en maakt die, na een eigen afweging, tot de zijne.

Door de wijze waarop [executeur 1] zijn werkzaamheden verricht, verdampt het saldo van de nalatenschap van erflater. Naar het oordeel van het hof heeft [executeur 1] gezien de omvang en samenstelling van de boedel excessief hoge kosten in rekening gebracht en gemaakt. Van een redelijk handelend executeur en afwikkelingsbewindvoerder mag worden verlangd dat hij de erfgenamen tijdig informeert over de kosten die hij denkt te moeten maken. Het achteraf de erfgenamen confronteren met een zeer aanzienlijke vordering voor zijn werkzaamheden en de door hem ingeschakelde derden, acht het hof in strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheid die [executeur 1] jegens de erfgenamen in acht had dienen te nemen. Het hof deelt volledig de visie van de rechtbank dat [executeur 1] en zijn zoon [zoon executeur 1] voor eigen gewin buitensporig hebben gedeclareerd en dat de kosten in een wanverhouding staan tot de relatief eenvoudige nalatenschap.

Het arrest zal in een apart artikel behandeld worden, samen met andere jurisprudentie. Gerechtshof Den Haag, 27 februari 2024, zaaknr Zaaknummer 200.319.634/01, ECLI:NL:GHDHA:2024:360.³⁰

Oproep aan lezers: deel uw ervaringen over kosten van ‘levensexecuteur’, executeur en vereffenaar.³¹

Namen worden niet gepubliceerd, noch van de inzender, noch van de executeurs. Op een familie, gezin of bedrijf herleidbare gegevens worden zoveel mogelijk geanonimiseerd.

---

Nieuwe artikelen in erfrechtblog ‘Lang leve de nalatenschap‘

Artikelen op deze website worden regelmatig aangevuld of geactualiseerd, update van dit artikel: 12 november 2024

Voetnoten

Voetnoten | bronvermeldingen en commentaar

1. Kamerstukken II, 1961-1962, 3771 nr. 3 [↩]
2. Hof Amsterdam 9 maart 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:696: in het testament is o.m. het volgende bepaald: “Aan de executeur komt een beloning toe gelijk aan één procent (1%) van de waarde van mijn vermogen per de sterfdag. […] Op grond van bijzondere omstandigheden kan op verzoek van de executeur of een of meer van mijn erfgenamen voor bepaalde of onbepaalde tijd de hiervoor vermelde beloning anders worden geregeld. Ik bepaal dat dit verzoek aan de kantonrechter te Amsterdam zal moeten worden gericht, die zal beslissen in hoogste ressort.” Het hof oordeelde dat de testamentaire clausule in strijd is met het gesloten stelsel van uiterste wilsbeschikkingen en daarom nietig is. Art.4:144 lid 2 BW is van regelend recht. De testateur mag hiervan in zijn testament afwijken en materieel een hogere, een lagere of geen beloning vaststellen. Naar het oordeel van het hof volgt daaruit niet de mogelijkheid te bepalen dat het loon op verzoek door een kantonrechter kan worden vastgesteld. De wet kent geen concrete wetsbepaling op grond waarvan dat mogelijk is. Laat staan dat een relatief niet bevoegde kantonrechter kan worden aangewezen. Daarbij komt dat de erflater gezien het gesloten stelsel niet bevoegd is een mogelijkheid van hoger beroep uit te sluiten of een bevoegdheid te creëren voor een executeur of een erfgenaam die de wet niet kent. [↩]
3. De bank neemt deel aan het in 1998 opgerichte Samenwerkingsverband Estate planning van het Centrum voor Notarieel Recht en de ABN AMRO bank N.V.. [↩]
4. In artikel 4:143 lid 2 BW is vastgelegd dat de executeur bij aanvang werkzaamheden niet handelingsonbekwaam mag zijn of onder curatele gesteld en niet in staat van faillissement of surséance van betaling mag verkeren. [↩]
5. Hoge Raad 21 november 2008, Zaaknummer: C07/049, ECLI:NL:HR:2008:BD5985, met annotatie prof. mr. André Nuytinck en bijzonder hoogleraar mr. S. Perrick. NJ 2009/116 [↩]
6. De Wet financiële dienstverlening implementeerde de EU Richtlijn verkoop op afstand financiële diensten, deze wet is met enkele andere wetten opgegaan in de Wet op het financieel toezicht. [↩]
7. Dat is anders bij (rechts)personen die diensten als bewindvoerder op grond van boek 1 BW aanbieden, daar beschikt het overgrote deel wel over de verplichte vergunning. De testamentair beheersexecuteur en bewindvoerder lijken onder de toezichtsradar te vliegen. Althans, het lijkt er op, dat geen actief toezicht wordt gehouden op (rechts)personen die het beheer en vereffenen van nalatenschappen tot beroep of bedrijfsactiviteit hebben gemaakt. Noot red.: de weinige borgen die erfgenamen op papier hebben, blijken in de praktijk weinig effectief, alles moet via de civiele rechter worden ingevorderd. Een executeur die de hele nalatenschap opmaakte liet zich tussentijds niet door rechterlijke uitspraken weerhouden de erfenis verder leeg te pompen. Een executeur die € 100.000,- uit de nalatenschap van anderen op de eigen rekening boekte kreeg van de strafrechter slechts een taakstraf van 40 uur met de verplichting het bedrag terug te betalen (Uitspraak wordt nog gezocht). Het is dus makkelijk om misbruik te maken van de bevoegdheden. Om dat risico te verminderen, dient alles bij testament of bij rechterlijke uitspraak goed gereguleerd te worden, met duidelijke regels en grenzen. [↩]
8. “Je bent gevraagd om na het overlijden van een kennis of een familielid op te treden als executeur of, zoals we ze ook wel noemen: ‘executeur testamentair’. Je hebt wel zo’n vaag vermoeden wat er van je verwacht wordt, maar wat het precies inhoudt en wat je taken zijn…? Om antwoord te krijgen op deze en andere belangrijke vragen heb je geen dikke handleiding nodig. Kennis van de hoofdlijnen van jouw werk als executeur is voldoende” – Iacademy [↩]
9. Opleiding als Register Executeur, men vraagt van deelnemers “dat je betrouwbaar bent en goed onder druk kunt werken, van nature georganiseerd bent en graag systematisch werkt.” [↩]
10. Dat zijn geen tikfouten; 9 dagen en 3 dagen. [↩]
11. Voor alle duidelijkheid, het gaat om de bevoegdheid een onbegrenst vermogen te beheren en erfgenamen in en buiten rechte te vertegenwoordigen op basis van een wettelijke constructie van dwangvertegenwoordiging, zonder dat sprake is van een ’toestandbewind’. In de bestaande cursussen wordt veelal in grove lijnen het erfrecht voor de notarispraktijk behandeld. Niets over belangrijke zaken als invordering, projectmanagement, vermogensbeheer, sociale vaardigheden. [↩]
12. Uit de feiten blijkt niet wat de broer zelf in die periode heeft gedaan, het lijkt er niet op dat hij een oogje in het zeil heeft gehouden. [↩]
13. Zo blijkt uit de rechterlijke beschikking. [↩]
14. Rechtbank Rotterdam (sector kanton) 22-09-2023, ECLI:NL:RBROT:2023:8861 [↩]
15. Met goed gevolg het universitair doctoraal- of masterexamen Nederlands recht hebben afgesloten, beëidigd als advocaat bij een Nederlandse rechtbank, eisen voor permanente educatie etc. [↩]
16. Update: de advocaat heeft ook een BV, “Uw Vereffenaar” met als werkzaamheden “Het uitvoeren van vereffeningstaken dan wel optreden als vereffenaar. Het optreden als gevolmachtigde van erfgenamen in het kader van de afwikkeling van een nalatenschap. Het optreden als executeur en als executeur afwikkelingsbewindvoerder. Het optreden als testamentair bewindvoerder.” Ook deze BV is niet te vinden in het register financieel dienstverleners AFM. [↩]
17. Deze branche wordt in dit blog onomwonden als ‘erfenis mee-eters’ bestempeld. [↩]
18. Het nadeel van een advocaat als executeur is bovendien, dat erfgenamen een professional tegenover zich hebben staan als men iets wil navragen of iets niet goed vindt lopen. Advocaten die beroepsmatig ook als executeur, bewindvoerder en vereffenaar werken, zullen zich negatief opstellen tegenover een erfgenaam die door een juridische actie iets in beweging zou kunnen zetten dat de kleine groep van beroepsmatig executeurs zou kunnen schaden. Doet een erfgenaam ‘moeilijk’ over een handeling van de executeur, is een verzoekschriftje of vordering door de erfrechtadvocaat / executeur snel geschreven en ingediend. Kosten zullen in eerste instantie worden gedclareerd bij de nalatenschap, met enige kwade wil in het erfdeel van de betreffende erfgenaam. [↩]
19. Zie ook: Prof. dr. D.J.B. de Wolff, Gedragsrechtelijke aandachtspunten voor de erfrechtadvocaat, Tijdschrift Erfrecht 2022/1. [↩]
20. Het betreffende commentaar is van mr. P. G. Knoppers, advocaat en zakelijk dienstverlener als executeur en vereffenaar, lang bestuurslid, thans lid Onderwijscommissie en Raad van Advies van de grootste belangenbehartiger voor executeurs NOVEX, onderscheiden met de Vierde Ster voor haar inzet voor de vereniging. Leden moeten volgens de gedragscode in eerste instantie het ‘Treuhand’ model voor de executeur volgens de dissertatie van Bernard Schols uitvoeren in plaats van de wettelijke regels. Niet bepaald onzijdig dus. [↩]
21. Een medewerkster van de vereniging antwoordde op een email van een lezer, dat het tarief afhangt van de persoon die wordt ingeschakeld en dat het tarief het beste voor de benoeming in een testament met de persoon die men wil benoemen kan worden afgesproken. [↩]
22. Uit andere rechtszaken blijkt dat de advocaat in kwestie er mede zijn beroep van heeft gemaakt als executeur, bewindvoerder en vereffenaar te werken, hij runt het bedrijf Uw Vereffenaar B.V. met als doel: “Het uitvoeren van vereffeningstaken dan wel optreden als vereffenaar. Het optreden als gevolmachtigde van erfgenamen in het kader van de afwikkeling van een nalatenschap. Het optreden als executeur en als executeur afwikkelingsbewindvoerder. Het optreden als testamentair bewindvoerder.” (Informatie Handelsregister). De stelling is te verdedigen, dat het in strijd is te achten met de redelijkheid en billijkheid, dat deze dubbeldekker het tarief van advocaat rekent terwijl hij daarnaast als executeur en vereffenaar diensten aanbiedt. [↩]
23. Gerechtshof Den Haag, 2 oktober 2018, nr 200.227.670/01, ECLI:NL:GHDHA:2018:2683 rov. 11, 12, 14 [↩]
24. ECLI:NL:GHARL:2019:1587, Hof Arnhem-Leeuwarden 19 februari 2019 [↩]
25. ECLI:NL:GHARL:2022:8605 Hof Arnhem-Leeuwarden 22 oktober 2022:
• Het hof neemt als uitgangspunt dat de kosten van de executele schulden zijn van de nalatenschap en voor rekening van de erfgenamen komen (artikel 4:7 lid 1 onder d BW). Als de executeur, gelet op zijn taak en de vervulling daarvan in redelijkheid niet had kunnen komen tot het maken van deze kosten of het ontstaan daarvan had kunnen voorkomen, kan er aanleiding zijn te oordelen dat de executeur deze kosten geheel of gedeeltelijk zelf moet dragen. Daarbij zijn in elk geval van belang de aard van deze kosten, de reden voor het ontstaan daarvan, de verwijtbaarheid en de vermijdbaarheid daarvan en de omvang van de nalatenschap. In hoeverre de kosten van executele voor rekening van de executeur komen zal in het algemeen aan de orde komen bij de rekening en verantwoording door de executeur. [↩]
• Rechtbank Rotterdam 02-12-2021, ECLI:NL:RBROT:2021:12300 [↩]
• Diks, Lavrijssen in Tijdschrift Erfrecht 2020: Het loon van de vereffenaar ex artikel 4:206 lid 3 BW: is er nog een rekening te vereffenen? [↩]
• De reactie van de rechter ‘ja, maar die zijn niet benoemd als executeur in deze zaak’ is begrijpelijk, maar naar onze mening ook voor optimering vatbaar. Bij bepaling van het loon op grond van onvoorziene omstandigheden, kan wel degelijk worden aangesloten bij dat wat gangbaar of redelijk is. Rechtbank Gelderland 03-11-2023, ECLI:NL:RBGEL:2023:6134. [↩]
• Prof. dr. D.J.B. de Wolff, Gedragsrechtelijke aandachtspunten voor de erfrechtadvocaat, Tijdschrift Erfrecht 2022/1. [↩]
• Met saluutschot aan advocaat die het onderspit delft en ruggengraat toont door het arrest op de eigen website te publiceren. [↩]
• Per email aan post voor de apestaart, naam website er achter. Er komt in de regel geen persoonlijk antwoord. We proberen de informatie te verwerken in artikelen. [↩]

____________________________________________