Het levenstestament kent geen wettelijke regels, een volmacht is niet bedoeld voor de situatie dat volmachtgever wilsonbekwaam is en een medische wilsverklaring moet met de huisarts worden besproken. Maar de notaris zal daar niet veel over vertellen. Hier zes belangrijke aandachtspunten.
1. Wat gebeurt er als u niets regelt voor de situatie dat u zelf niet meer goed kunt handelen?
Heeft u niets geregeld en kunt u niet meer handelen? Dan kan de rechter op verzoek een bewindvoerder of een curator aanstellen als uw vertegenwoordiger. Vaak stelt de naaste familie dit aan de orde en wordt één van hen tot bewindvoerder of curator benoemd. De vertegenwoordiger moet toestemming vragen aan de rechter voor grote beslissingen en eenmaal per jaar moet inzage worden gegeven over de uitvoering van de taak en de stand van zaken. In de Brochure curatele, bewind en mentorschap van de Rijksoverheid is een helder overzicht opgenomen over deze regelingen.
Bewind of curatele via de rechter heeft voordelen en nadelen. Het is een formele procedure, uw persoonlijke problemen moeten aan derden kenbaar worden gemaakt en de rechter bepaalt wat er moet gebeuren. Voordelen zijn: er gelden duidelijke spelregels en de rechter houdt toezicht op de vertegenwoordiger.
2. Hoe kunt u zelf vertegenwoordiging regelen?
Het alternatief is dat u zelf regelt dat een of meer personen namens u kunnen handelen. Dat kunt u doen met het opstellen van een algemene volmacht naar uw eigen wensen en ideeën. Een algemene volmacht kunt u vastleggen in een notariële akte. Dat is niet verplicht. Maar een door u zelf opgestelde volmacht werkt in de praktijk niet goed. Stel bijvoorbeeld dat uw gemachtigde bankzaken wil regelen. Hoe weet de bank dan dat de volmacht echt is en niet is vervalst? Hoe weet een makelaar aan wie de bevolmachtigde opdracht geeft de woning te verkopen dat u wist wat u deed toen u de volmacht opstelde? En hoe kunnen derden controleren of u de volmacht niet heeft ingetrokken? Het inschakelen van een notaris voorkomt enkele van deze vragen, maar in gangbare modellen voor een levenstestament is niets geregeld voor toezicht op de volmachtdrager in de situatie dat volmachtgever zelf geen toezicht meer kan houden.
Er kan ook worden bepaald dat de wens is een wettelijk beschermingsbewind in te laten stellen vanaf een bepaald zelf vastgelegd moment. De bewindspersoon kan zelf gekozen worden. Voordeel is het rechterlijk toezicht.
Een belangrijke vraag bij een volmacht is het ingangsmoment. Gaat de volmacht direct in, in het vertrouwen dat de gemachtigde alleen in actie komt als het nodig is? Of gaat de volmacht pas in nadat een arts heeft verklaard dat u niet meer kunt handelen? Klik hier om verder te lezen.
3. Wat mag een vertegenwoordiger namens u doen?
Stel dat u van de één op de andere dag uw wil niet meer kenbaar kunt maken. Uw vertegenwoordiger moet dan namens u gaan handelen. In uw belang en volgens uw wensen. Het gaat om het verder regelen van het huishouden, de financiën, administratie, medische en persoonlijke zorg, maar ook eventueel over opname in een ziekenhuis of verzorgingsinstelling, het opzeggen van de huur of verkoop van de woning of het doen van een schenking. Maar weet uw vertegenwoordiger wat uw wensen zijn? Wat moet er bijvoorbeeld met uw beleggingen gebeuren als u die zelf niet meer kunt beheren? En stel dat u niet meer thuis kunt wonen, waar zou u dan willen wonen? Vergeet ook niet uw digitale leven en bestanden op telefoon en computer.
Een levenstestament werkt tijdens het leven en eindigt bij overlijden. De gevolmachtigde is na overlijden niet meer bevoegd om als uw vertegenwoordiger te handelen. Is de volmachthouder erfgenaam, dan is de nalatenschap bij overlijden automatisch op deze persoon overgegaan. Nu gelden de regels uit het erfrecht of uit het testament, als dat is gemaakt. Als bij testament een executeur is benoemd, wordt deze bij overlijden bevoegd om namens de erfgenamen te handelen in de gevallen die het testament noemt. Deze website biedt een gedegen en uitgebreid artikel over de bevoegdheden en rechten van de executeur.
Een andere grote vraag is wat uw wensen zijn op medisch vlak. De notaris adviseert hier vaak een vertegenwoordiger aan te wijzen maar daar bestaat binnen de medische wereld kritiek op. Het is zondermeer verstandig dit niet bij de notaris te regelen maar met de huisarts. Want geen enkele zorgverlener gaat in het register voor levenstestamenten kijken, maar in het medisch dossier.
Ook is het verstandig wensen aan te geven voor het geval de bevolmachtigde overlijdt of het werk niet meer wil of kan doen.
Heeft u door alle technische termen moeite om het overzicht te bewaren? In het artikel Wat is het verschil tussen een volmacht en een levenstestament? staan de regelingen op een rij.
4. Wie is een geschikte vertegenwoordiger?
Een belangrijke vraag is wie het best namens u kan handelen. Daarbij is niet zozeer van belang of een persoon uw vertrouwen heeft, maar of de persoon in staat is binnen de familiaire- en zorgsituatie uw wensen zo uit te voeren als u het had gedaan, of zoals u het goed en juist zou vinden. Echtgenoten en partners worden vaak de eerste kandidaat, daarna kinderen of één van hen. Ook als u een persoon binnen de familie wilt aanwijzen, zorg dan voor heldere aanwijzingen en regels. En bedenk dat er snel getrouwtrek kan ontstaan, dus zorg altijd voor toezicht. Niet omdat er van moet worden uitgegaan dat uw bevolmachtigde misbruik gaat maken van de gegeven bevoegdheden, ook al komt dat vaker voor dan u denkt, maar vooral ter bescherming van de vertegenwoordiger, vaak is dat de partner, tegen de invloed van kinderen, vrienden, zorgpersoneel en zelfs de belastingadviseur en notaris die een baantje willen als driesterrrenexecuteur in uw testament.
Ook bij de eigen familie komt het helaas maar al te vaak voor, dat het onderling tot wrijvingen en meningsverschillen komt en dat ieder denkt te weten hoe u het het liefste geregeld had willen hebben. Maar de oudste dochter die sociaal is ingesteld en met wie u een goede band heeft, zal iets anders zeggen dan de jongste zoon die carrière bij de bank maakt en eigen voordeel op de voorgrond heeft staan. Bij een volmacht kunt u zelfgekozen personen benoemen, u zult deze het werk lichter maken, wanneer u een onafhankelijke toezichthouder benoemt en deze enkele richtlijnen meegeeft om de uitvoering van de volmacht te controleren. Mocht er worden overgegaan tot bewind en/of curatele, kunt u in uw levenstestament uw voorkeur kenbaar maken, die de rechter in de meeste gevallen zal volgen.
U en uw vertegenwoordiger moeten zich realiseren, dat het zijn van vertegenwoordiger geen eenvoudige taak kan zijn. Juist omdat het minder goed met u gaat, en uw eigen manier van doen wegvalt. Denk hier goed over na en praat erover. Soms is een professionele gemachtigde een passende oplossing, deze moet dan wel gekwalificeerd zijn voor vermogensbeheer. Kiest u voor een gemachtigde die mogelijk een bijstandsuitkering zal ontvangen, zijn er bijzondere aandachtspunten.
Uw gemachtigde moet er rekening mee houden dat hij of zij op enig moment rekening en verantwoording moet afleggen aan uw erfgenamen. Het is dan onder meer belangrijk dat een goede administratie is bijgehouden. Verder is het vastleggen van uw wensen ook belangrijk voor uw vertegenwoordiger. Beslissingen over bijvoorbeeld wonen of zorg kunnen grote financiële gevolgen hebben. Het is prettig voor uw vertegenwoordiger als u richtsnoeren heeft meegegeven waarop beslissingen kunnen worden gebaseerd. In ons artikel “Bent u de gemachtigde in een levenstestament? Let dan op deze zaken” bekijken we het levenstestament vanuit het perspectief van een gemachtigde.
5. Moet er toezicht worden geregeld?
De rechtsfiguur van de volmacht is door wetgever bedacht voor de situatie dat iemand zelf toezicht kan houden en een volmacht kan intrekken als de vertegenwoordiging niet naar wens verloopt. Dat zal bij inwerkingtreden van een levenstestament vaak niet het geval zijn, u zult als volmachtgever niet meer volledig in staat zijn de uitvoering te controleren. Er is wettelijk niets geregeld voor de toezichthouder en mensen en organisaties die beroepsmatig diensten aanbieden als ‘levensexecuteur’ beschikken meestal niet over de benodigde vakbekwaamheid.
► zie: Leden Nederlandse beroepsorganisatie voor executeurs NOVEX vaak niet opgeleid in vermogensbeheer
Bij een juridisch goed ingericht levenstestament hoort dus altijd een regeling voor het toezicht, met bepalingen volgens uw wensen wat er moet gebeuren als de vertegenwoordiging niet vloeiend verloopt. Helaas leert de praktijk dat gemachtigden, zowel professioneel als uit familie- vrienden- en bekendenkring wel eens misbruik maken van de hen toevertrouwde macht. Geregeld komen situaties voor waarin een vertegenwoordiger een bankpas voor eigen voordeel heeft gebruikt. Er is een voorbeeld waar de kantonrechter een onbegrijpelijk lage straf oplegde, 120 uur taakstraf bij het verduisteren van ruim een ton.1 Een goed opgesteld levenstestament, en daarvoor biedt een notaris met z’n modellenboek meestal geen oplossing, kan het bij voorbaat moeilijker maken voor gemachtigden, de situatie naar eigen inzicht uit te baten. De wet biedt geen controle-mogelijkheden, deze zullen uitdrukkelijk in het levenstestament moeten worden opgenomen. Doe dit altijd, neem basisregels op als dat de bevolmachtige beslissingen moet nemen die in lijn liggen met de manier waarop u het beheer voorheen zelf deed. Zorg altijd voor een ’toezichthouder’, deze persoon moet uit een andere kring komen dan de bevolmachtigde. Laat u niet van slag brengen door adviseurs die zeggen dat banken vaak niet twee vertegenwoordigers accepteren. Voorheen accepteerden ze ook een en/of rekening.
Zorg altijd voor een heldere en betaalbare beloningsregeling – neem niet de standaardregeling uit de notarismodellen, dan zult u bakken met geld kwijt zijn. In de modellen van een notaris of estate-planner staat namelijk standaard dat een executeur of bevolmachtige in een levenstestament het voor de beroepsgroep gebruikelijke loon mag rekenen, dat kan beginnen bij € 220,00 per uur tot € 450,00 per uur, en sommige zwaargewichten in de branche de we “erfenis-mee-eters” doopte, pakken nog veel meer.2 Om daar iets tegen te doen moet een rechtszaak worden gestart en daar staat het hoofd vaak niet naar in een mantelzorg-situatie.
Zorg voor een boedelbeschrijving en werk deze regelmatig bij. Een bescherming tegen misbruik is er voor te zorgen dat bij aanvang van de vertegenwoordiging een uitgebreide boedelbeschrijving beschikbaar is. Daarbij gaat het niet alleen om een lijst met spullen uit de inboedel, maar om alle zaken en rechten die tot uw eigen vermogen horen. Zet ook de belangrijkste overeenkomsten op een rij en zaken als een verzekering. Vergeet niet alle wachtwoorden voor apps en online accounts.
6. Zijn de wensen praktisch en juridisch uitvoerbaar?
Stelt u zich bij het treffen van regelingen de vraag of ze praktisch uitvoerbaar zijn. Voor een levenstestament is dat bijvoorbeeld relevant als het gaat om bankzaken. Soms wordt geregeld dat twee gemachtigden alles samen moeten doen. Een bank kan een dergelijke volmacht niet controleren of afdwingen maar als dit duidelijk in het levenstestament is opgenomen, zijn opnames die door één persoon zijn gedaan, niet rechtsgeldig. Laat u ook hier niet door een bankadviseur op het verkeerde been zetten.
Is voorzienbaar dat uw vertegenwoordiger binnenkort namens u moet gaan handelen? Dan kan het een goed idee zijn om contact te zoeken met de voornaamste partijen waarmee u overeenkomsten heeft gesloten. Het beste is dat u alleen een gesprek heeft met de verschillende partijen die binnenkort wellicht met uw vertegenwoordiger(s) te maken krijgen. Zorg ervoor dat de toekomstige vertegenwoordiger daar niet bij is, ook niet in de kamer. Denk er goed over na of u het er eigenlijk zelf wel mee eens bent, dat de persoon die is gekozen, u gaat vertegenwoordigen. Twijfelt u, onderteken dan niets. Wellicht zijn er zaken of aandachtspunten waar uw vertegenwoordiger rekening mee kan houden. Dan kan ook aan het licht komen dat niet elke dienstverlener een levenstestament wil accepteren. Houdt u er verder rekening mee dat het aanmelden van een volmacht bij instellingen of banken minstens een aantal werkdagen tijd vergt. Sommige banken hebben daarvoor een speciale afdeling.
En bent u aandeelhouder van een BV? Dan is er de vraag wie er over de rekening van de BV kan beschikken.
- Aandachtspunt eigen zaak / BV en levenstestament.
Tot slot
Heeft u al een levenstestament? Wie heeft daarbij geadviseerd? Is de adviseur opgenomen als volmachtnemer in het document en is er geen regeling voor het toezicht? Bespreek de regeling dan ook eens met een ander.
