De notaris gebruikt modellen voor een testament, wat betekent dat voor erflater en erfgenaam?
De notaris maakt veel gebruik van modellen bij de advisering in, en het opstellen van notariële aktes zoals een testament. Het gaat hierbij niet louter om het stroomlijnen van werk, waarbij veel gebruikte bepalingen of zinnen in – digitale – formulieren zijn verwerkt waaruit gekozen kan worden als men een eigen overeenkomst of testament opstelt. Het gaat hier ook om clusters van op elkaar afgestemde bepalingen die men kan opnemen in een testament om daarmee bepaalde effecten te bereiken. Sommige effecten vallen binnen de wet en het geldend recht, anderen vallen daarbuiten.
Enkele in bredere kring bekende namen van notariële modellen zijn het ‘radartestament‘ of ‘tweetrapstestament‘, de ‘quasi-wettelijke verdeling‘ en de ‘driesterren executeur‘.
Modelregelingen worden niet alleen gebruikt voor testamenten, maar ook voor andere aktes die bij de notaris moeten worden gemaakt. Ze worden ook notariële constructie genoemd.
► zie:
‘Dit wordt big business voor notarissen in Nederland’
– het Radartestament
Het Radartestament ontleent zijn naam aan een uitzending van het populaire tv-programma ‘Radar‘ van de TROS in 2010. Daar kregen Nederlandse burgers de waarschuwing dat ze veel geld aan de gemeenschappelijke belastingpot zouden moeten bijdragen door wijzigingen in de Wet op het Successierecht. Wanneer ze niet op korte termijn naar de notaris zouden stappen om een testament op te laten maken met een door het notariaat bedachte constructie, de tweetrapsmaking, zou men veel erfbelasting verschuldigd zijn. Aan het woord kwamen twee oud-notarissen die de titel professor dragen van het Centrum voor Notarieel Recht. De uitzending kopte: “Heel Nederland moet naar de notaris om opnieuw een testament te laten maken, anders gaat het je veel geld kosten“.1 De professoren deden het voorkomen alsof het om een hele kleine ingreep ging. Er werd niet gewezen op juridische en fiscale ingewikkeldheden of nadelige gevolgen voor erfgenamen. Daarop zijn in een jaar ruim 100.000 méér testamenten opgesteld, met een geschatte extra omzet voor het notariaat van circa 80 miljoen euro en extra inkomsten aan belastinggelden voor de gemeenschap van circa 12 miljoen euro (vennootschapsbelasting en BTW notariskantoor, inkomstenbelasting notaris).2 De uitzending werd gemaakt in het kader van een publiekscampagne van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB).
In die uitzending van Radar ging het over de langstlevende partner die erfbelasting zou moeten betalen over de ‘erfdelen’ van de kinderen.3 De professoren deden het voorkomen, alsof door het maken van een bepaald soort testament, een zogenaamd tweetrapstestament, veel belasting zou kunnen worden bespaard. Maar dit testament is niet in iedere situatie (fiscaal) gunstig.
Tweetrapstestament
De notaris verstaat onder een tweetrapstestament een modelregeling waarmee kan worden bereikt dat bij het eerste overlijden geen erfbelasting hoeft te worden betaald voor de kinderen. In een testament wordt de partner tot enig erfgenaam benoemd en worden de kinderen onterft. Omdat een partner voor de erfbelasting een hoge vrijstelling heeft van (in 2022) ruim zeven ton, is er bij het overlijden van de eerste ouder tot dit bedrag geen erfbelasting verschuldigd. Dat lijkt een voordeel. Maar hier geldt het Engelse gezegde ‘pennywise, pound foolish‘! Wanneer de langstlevende ouder in een verzorgingstehuis wordt opgenomen, zal diens hele vermogen meetellen voor de berekening van de eigen bijdrage in het kader van de Wet Langdurige Zorg. De kinderen hebben niets geërfd van de eerste ouder en hebben geen vordering vanwege de wettelijke verdeling op de langstlevende ouder. Voorts zullen de kinderen bij overlijden van de langstlevende ouder doorgaans meer erfbelasting betalen, ze krijgen een normale erfenis.
Regels in een testament volgens dit model zijn meestal rechtsgeldig omdat de wet de uiterste wilsbeschikking kent van makingen onder tijdsbepaling en onder voorwaarde (art. 4:136 – 4:140 BW).
Quasi wettelijke verdeling
De wettelijke verdeling geldt voor gehuwde paren of bij een geregistreerd partnerschap als je geen testament hebt en de overledene een of meer kinderen achterlaat (art. 4:13 e.v. BW). Bij de modelregeling van de quasi wettelijke verdeling wordt deze situatie nagebootst in een testament. Achterliggende reden is de mogelijke besparing van erfbelasting, er is daarom ook advisering nodig van een fiscaal specialist. Dit modeltestament is er in meerdere varianten en heeft alleen zin bij een verwachte erfenis van boven een miljoen euro.
Geen van de nu bekende modellen voor de quasi wettelijke verdeling valt binnen een uiterste wilsbeschikking uit het erfrecht of een andere wet. Bepalingen in een testament die een van de erfgenamen het recht geeft de erfenis op een bepaalde manier te verdelen, met uitsluiting van de andere deelgenoten, hebben daarom in beginsel geen erfrechtelijke werking.4 Is een erfgenaam die wordt uitgesloten om mee te beslissen over de verdeling bij overlijden meerderjarig en in staat tot vermogensbeheer, zijn dat sterke argumenten om de modelregeling aan te tasten. De notaris of erfrechtplanner geeft hierover haast nooit goede voorlichting omdat er veel omzet kan worden gedraaid met advisering en opmaken van testamenten.
Dit artikel is in opbouw. Kom over enkele maanden terug als u meer wilt ervaren over de rol van testamentmodellen in de praktijk van de notaris en in de afwikkeling van nalatenschappen met een driesterren executeur of executeur-afwikkelingsbewindvoerder. Commentaar welkom, via het onderstaande reactie-formulier. Dat komt binnen bij de redactie en wordt op wens al dan niet gepubliceerd
Referenties
Voetnoten | bronvermeldingen en commentaar- Uitzending TROS, tv-Programma ‘Radar – het consumentenprogramma van de TROS, 1 maart 2010, citaten: bij 14:40 Heel Nederland moet naar de notaris om opnieuw een testament te laten maken, anders gaat het je veel geld kosten, citaten: bij 21:48 “Kleine aanpassing in het testament” bij 27:40: “Zeker om ruzies te voorkomen is het de moeite waard”; bij 27:50 “Dit wordt big business voor notarissen in Nederland”. [↩]
- Mr. dr. R.E. (Ronald) Brinkman, Heeft het Radar(+)-testament de toekomst?, Fiscaal Tijdschrift Vermogen, mei 2020. [↩]
- Bij de wettelijke verdeling is dat niet meer dan logisch omdat de kinderen daar juist géén erfdeel ontvangen. De langstlevende krijgt de hele erfenis en betaalt daarover erfbelasting. Er geldt een hoge vrijstelling van in 2010 ruim zes ton en in 2024 van bijna acht ton (zie website Belastingdienst: Ik krijg een erfenis in 2024 – hoeveel vrijstelling heb ik? [↩]
- Conclusie in dissertatie van prof. mr. dr. B.M.E.M. Schols, p. 425. [↩]