Nalatenschap (erfenis) afwikkelen en verdelen | Regels en stappen

Uitleg, tips en structuur voor afwikkelen en verdelen erfenis door erfgenamen

Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Tien gouden regels voor afwikkelen en verdelen erfenis door erfgenamen
3. Uitvaart organiseren volgens wensen overledene
4. Stappenplan erfenis afwikkelen en verdelen

Hoofdstuk 1
Inleiding

Uit onderzoek blijkt dat één op de drie erfenissen niet zonder ruzie kan worden afgewikkeld en verdeeld. Onenigheid kan worden verminderd door regels en stappen te volgen die het Nederlands erfrecht, vermogensrecht en burgerlijk procesrecht kennen.¹

Ruzie rond een erfenis voert steeds vaker tot rechtszaken en loopt regelmatig uit op breuken in de familie.² Hoog op het lijstje van bronnen voor onenigheid, staat de verdeling van goederen die voor een erfgenaam emotionele waarde hebben. Dat kunnen juwelen of antiek zijn, maar ook een alledaags gebruiksvoorwerp. Ook een hoge notering hebben waardebepaling, waardestijging of -verlies van nalatenschapsgoederen, bij toedeling aan een erfgenaam of verkoop aan derden. Andere diepe bron voor meningsverschillen is onwetendheid en verwarring over de basisregels die gelden voor beheer, afwikkeling en verdeling van een erfenis. Zoekmachines en antwoordrobots leveren teksten met regels van Nederlandse en Belgische websites door elkaar, halve waarheden en klinkklare onzin, maar dat is lastig te herkennen. Ook websites van serieus werkende bedrijven en organisaties, inclusief notariaat en advocatuur, slaan door slordig woordgebruik inhoudelijk de plank regelmatig mis, geven verouderde informatie of vertellen maar een deel van het verhaal.³ Teksten zijn vaak niet in de eerste plaats bedoeld om betrouwbare informatie te leveren, maar om mensen naar een website of lezing te trekken en hen producten en diensten te verkopen. Er wordt verteld dat er een dringend noodzaak bestaat die er zo niet is en er worden zelfs diensten en producten bedacht en aangeprezen, die volgens geldend recht (nog) niet zijn toegelaten.

Daar komt bij dat het vak erfrecht geen deel uitmaakt van de opeidingen aan hogeschool en universiteit tot jurist Nederlands recht en de zakelijke dienstverlening in het erfrecht nauwelijks gereguleerd is. Iedereen mag adviseren bij het ontwerpen van een testament en codicil of over de uitleg ervan. Er bestaat zelfs geen algemene wettelijke verplichting dat zulke adviezen juridisch of fiscaal juist moeten zijn.⁴ Opleidingsbedrijven beloven gouden bergen als men daar een cursus volgt van enkele dagen, met hoogleraren als docent.⁵ En iedereen mag beroepsmatig diensten aanbieden als testamentair executeur en bewindvoerder, dat zijn ongereguleerde beroepen. De rechter heeft bij professionals in het erfrecht dus geen algemeen toetsingskader voor vakbekwaamheid en werkt met de eeuwenoude norm ‘als een goed huisvader’.⁶ Eisen uit de Wet Financieel Toezicht voor het beroepsmatig aanbieden van diensten in individueel vermogensbeheer, worden in de erfrecht-industrie vergaand genegeerd.⁷

Berucht zijn ook testamenten met onbegrijpelijke bepalingen waar iedereen een andere interpretatie aan kan geven of bepalingen die bij overlijden niet rechtsgeldig zijn, en ingewikkelde constructies bedacht om erfbelasting te besparen. De erfgenamen zitten dan opeens opgescheept met een tweetrapsmaking waaraan allerlei verplichtingen kleven, of met een quasi-wettelijke-verdeling die mogelijk nietig is.⁸ Ook worden bepalingen gebruikt die bij opstellen van een testament logisch klinken, maar bij afwikkeling van de erfenis voor grote praktische problemen kunnen zorgen.⁹

Bovenaan met stip, staat gedrag van erfgenamen dat is ingegeven door ingesleten familiaire verhoudingen en gezinspatronen; de manier waarop ouders met kinderen zijn omgegaan, machtsstructuren en gewoonten, de kijk van het ene kind op het andere en de verstandhouding tussen (mee)ouders en (stief)kinderen uit verschillende huwelijken. Met als standaardvariant de mannen tegen de vrouwen. Waren het bij leven en in de periode voor overlijden veelal vrouwen die de kar trokken bij verzorging en organisatie, na overlijden springen mannen als vanzelfsprekend naar voren om zaken te regelen, met gedrag bekend uit strips over holbewoners en Hollywoodfilms uit de 1930er jaren.¹⁰

Een bekende bijwerking daarvan is dat allerlei mensen als hobbypsycholoog naar een erfeniskwestie gaan kijken en zodoende de juridische, financiële en zakelijke aspecten uit het oog verliezen.¹¹

Alles bovenop de verzwarende omstandigheid dat een overlijden vaak onvoorspelbare emoties oproept en er in een periode van verdriet en rouw veel praktisch werk moet worden verricht.¹²

Meningsverschillen over afwikkelen en verdelen van een nalatenschap zijn normaal

Volgens een hoofdregel voor erfopvolging, gaat in Nederland het eigen vermogen van de erflater bij overlijden van rechtswege direct in eigendom over op de bij wet of testament aangewezen erfgenaam of erfgenamen (art. 4:182 lid 1 BW). De wet benoemt enkele groepen personen, in een testament kunnen natuurlijke personen en rechtspersonen worden benoemd. Voor deze overgang van eigendom is geen rechtshandeling vereist, ook niet bij onroerend goed, want deze overdracht gebeurt onder ‘algemene titel’ (art. 3:80 BW). Er is formeel geen levering vereist. Wel moeten de goederen door de erfgenamen ‘in bezit’ worden genomen. Als er twee of meer erfgenamen zijn, bepalen de wettelijke regels van het vermogensrecht dat zij na overlijden samen eigenaar worden van de hele erfenis. Het is dus niet zo dat iedere erfgenaam een eigen erfdeel krijgt waarover hij of zij alleen zeggenschap heeft, als ware het een punt van de taart die één eigenaar heeft. Volgens het vermogensrecht is juridisch sprake van een gemeenschap, wanneer een of meer goederen in eigendom toebehoren aan twee of meer personen gezamenlijk. De mede-eigenaren worden in de wet deelgenoten genoemd. Een erfenis met twee of meer erfgenamen is een bijzondere gemeenschap van goederen, de erfgenamen zijn gezamenlijk eigenaar van alle goederen, in de verhouding die bij wet of testament is bepaald. Als er twee of meer erfgenamen zijn, worden ze bij overlijden dus automatisch deelgenoten in de erfgemeenschap, waarvoor in verschillende wetten regels staan.

Alle beslissingen over de nalatenschap, groot en klein, kunnen alleen in unanimiteit door de erfgenamen samen worden genomen. Hier geldt geen meerderheid van stemmen, iedere erfgenaam moet toestemming geven voor een besluit. Deze regel is gebaseerd op het eigendomsrecht, in Nederland het meest omvattende recht dat een (rechts)persoon op een zaak kan hebben. Het stelt de eigenaar in staat om met uitsluiting van een ieder over de zaak te beschikken en er gebruik van te maken (art. 5:1 BW). Met het eigendomsrecht is verbonden dat de eigenaar of eigenaren samen de volledige zeggenschap hebben, ofwel de macht, over de goederen en rechten die in eigendom zijn. De erfgenamen kunnen samen beslissen dat (bepaalde) besluiten met meerderheid van stemmen kunnen worden genomen en een erfgenaam kan beslissen dat een andere persoon bepaalde beslissingen in zijn*haar plaats mag nemen. Maar er is geen wettelijke regel waaruit volgt dat erfgenamen dwingend kan worden opgelegd, dat er met meerderheid van stemmen kan worden besloten, of dat de zeggenschap uitsluitend aan een of enkele van hen toekomt, of aan een derde. En een derde kan ook niet zelf zeggen: ik neem nu de beslissingen. En dat kan ook niet rechtsgeldig in een testament worden bepaald.¹³

Hier ligt in veel gevallen een knelpunt als in het testament een executeur of bewindvoerder is benoemd. Deze testamentair functionarissen hebben op grond van de wet bepaalde bevoegdheden die de beheersrechten van erfgenamen onder omstandigheden kunnen inperken, maar ze pakken vaak veel meer werk op dan ze juridisch mogen. Gaat het om professionals, brengen ze zowel het bevoegd als onbevoegd verricht werk bij de erfgenamen in rekening, tegen vaak onredelijk hoge tarieven. Ze schrijven doorlopend facturen en voldoen de eigen facturen vaak direct uit liquide middelen in de nalatenschap, soms nog vóór de factuur van de uitvaartondernemer is voldaan.¹⁴ Er zijn maar weinig erfrechtspecialisten die het juiste gereedschap in huis hebben om hier in naam van een of meer erfgenamen doeltreffend iets tegen te doen. De maatregelen die in de wet erfrecht bij de executeur staan, kunnen meestal pas worden ingezet als het goed mis is gegaan.¹⁵

In financieel juridisch opzicht vormt de erfgemeenschap virtueel een afgescheiden vermogen dat bestaat naast het eigen vermogen van elke erfgenaam afzonderlijk. Dat heeft ondermeer de volgende juridisch gevolgen. Het brengt mee dat schuldeisers die een erfgenaam voor overlijden had, geen toegang krijgen tot de erfenis om hun vorderingen op die erfgenaam te verhalen.¹⁶ Maar let op, schuldeisers van overledene krijgen toegang tot het eigen vermogen van erfgenamen vanaf het moment dat ze de nalatenschap zuiver hebben aanvaard. Dat kan door een formele handeling of door daden te verrichten waaruit zuivere aanvaarding kan worden afgeleid.¹⁷

🡻 Wees heel voorzichtig om te gaan handelen als er nog geen ‘erfkeuze’ is gemaakt! … 🡻

Erfgenamen hoeven een erfenis niet te accepteren. Om te verwerpen is een officiële handeling nodig maar om een erfenis zuiver te aanvaarden, en met het eigen vermogen verantwoordelijk te zijn voor de schulden, is geen officiële handeling nodig. Dat kan gebeuren door een ‘daad van aanvaarding’. Beheershandelingen en het regelen van de uitvaart worden door de rechter in beginsel niet gezien als daden van zuivere aanvaarding, maar wees hier echt heel voorzichtig! Handelingen die volstrekt normaal lijken: neem jij de televisie maar mee voor je kinderen, kunnen verstrekkende financiële gevolgen hebben wanneer blijkt dat de nalatenschap te weinig verhaal biedt voor alle schulden die voldaan moeten worden. De praktijk leert dat een schuldeiser voor een bedrag van € 11.000,= tot aan de Hoge Raad kan willen procederen (Hoge Raad 22 mei 2015, ECLI:NL:HR:2015:1284 – arrest ‘De Koperen Pan’). Hebben een of meer erfgenamen geen rechtsbijstandsverzekering, kan dat vreselijk duur worden. Een erfgenaam die ook als executeur is benoemd, doet er goed aan te beginnen met inventarisatie van de nalatenschapsboedel en van kosten en verplichtingen die uit een eventueel testament voortkomen en vóór het gaan betalen van schulden de erfkeuze te maken!

► Zie: Keuzemogelijkheden bij een erfenis: zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden, verwerpen

De erven kunnen de erfgemeenschap in stand laten, deels ontbinden, volledig opheffen, geheel of deels verkopen, schenken …¹⁸ De erfgemeenschap deels in stand laten kan slim zijn om bijvoorbeeld achterstallig onderhoud van een huis weg te werken en het pand daarna voor een hogere waarde te verkopen, of om een opvolgend directeur voor een bedrijf te zoeken of de organisatie te (laten) re-structureren.¹⁹

Zolang de erfgemeenschap bestaat, hebben alle deelgenoten de verplichting om deze te beheren. Daarbij moeten de deelgenoten de zorg van een goed huisvader in acht nemen (really? ja).²⁰ Nederland kent geen algemene wettelijke regeling voor beheer, zoals bijvoorbeeld Duitsland. Dus ook hier is er geen algemeen kader waaraan getoetst kan worden. Wat onder beheer moet worden verstaan, is afhankelijk van de toepasselijke rechtsregeling en van de omstandigheden in een bepaalde situatie. Voor de goederengemeenschap staan de basisregels voor het beheer in het vermogensrecht, artikel 3:170 BW. Beslissingen moeten samen worden genomen, maar “handelingen dienende tot gewoon onderhoud of tot behoud van een gemeenschappelijk goed, en in het algemeen handelingen die geen uitstel kunnen lijden, kunnen door ieder der deelgenoten zo nodig zelfstandig worden verricht. Ieder van hen is bevoegd ten behoeve van de gemeenschap verjaring te stuiten.” Daarover kunnen door de erfgenamen afspraken worden gemaakt. Wijzen de erfgenamen een persoon aan als beheerder en blijft deze binnen de afspraken, hebben de anderen dat te accepteren. De beheerder op basis van een overeenkomst tussen de deelgenoten, heeft de exclusieve bevoegdheid om de deelgenoten in een buiten rechte te vertegenwoordigen in kwesties die het beheer betreffen, tenzij anders bepaald in de beheersovereenkomst. Door de beheerder moet over het werk en de gemaakte kosten rekening en verantwoording aan de (andere) erfgenamen worden afgelegd.

Wat onder beheer valt, hangt in het algemeen af van de wettelijke regeling die tot beheer verplicht en is afhankelijk van de gegeven omstandigheden in een bepaalde situatie. Dat wordt een ‘situatieve bevoegdheid‘ genoemd. Daarom is niet altijd eenvoudig vast te stellen, of iets als daad van beheer kan worden gezien, wat niet als daad van zuivere aanvaarding geldt, of om een ‘zich gedragen als erfgenaam’, wat als daad van zuivere aanvaarding geldt. In het laatste geval is de erfgenaam gehouden schulden uit het eigen vermogen te voldoen als de nalatenschap onvoldoende verhaal biedt. Het huis leegruimen dat is gehuurd, kan als beheershandeling worden gezien als de huur is opgezegd om de kosten zo laag mogelijk te houden. Het huis leegruimen dat eigendom is en (voorlopig) niet wordt verkocht, kan een beschikkingshandeling zijn, tenzij de spullen worden opgeslagen ten behoeve van de erfgenamen.²¹ Handelingen die vrij gewoon zijn in het normale leven, kunnen hier grote negatieve gevolgen hebben, terwijl er in korte tijd veel dingen geregeld moeten worden.²²

De kamer in een verzorgingshuis leegruimen en de medewerksters een doos bonbons geven, op wens van overledene betaald van de nalatenschapsrekening, werd door de rechter gezien als beheershandelingen, spullen naar de kringloop brengen eveneens. De vrij nieuwe televisie aan een van de kleinkinderen geven, is mogelijk een beschikkingshandeling.²³

🡻 Houdt het hoofd koel bij aandelen en andere beleggingen … 🡻

Financieel specialist en dagbladcolumnist Peter Siks wees er op, dat mensen in het algemeen de neiging hebben bij geld dat hen ‘in de schoot is geworpen’, grotere risico’s te nemen bij het beleggen, dan met geld waar ze zelf voor hebben gewerkt.²⁴ Maak daarom zo snel mogelijk gezamenlijk een afspraak, volgens welk beleggingsprofiel effecten uit de nalatenschap zullen worden beheerd, of dat verkocht zal worden. Er kan ook voor gekozen worden met een bepaald deel van de erfenis een groter of kleiner risico te nemen, maar neem die beslissing nadat duidelijk is dat er voldoende vermogen in de nalatenschap zit om de 4:7 schulden er uit te voldoen. Wordt vermogen beheerd door een professional, bespreek of een bestaand profiel aangepast moet worden, het pakket veranderd moet worden of verkocht.

Een professor notarieel recht die klaarblijkelijk zero-nul verstand heeft van vermogensbeheer, gaf onlangs de gevaarlijke raad bij afwikkeling van een erfenis het risicoprofiel aan te passen “zodat de effecten niet plotseling­ in waarde­ dalen.”²⁵ Zo werkt zelf beleggen echter niet, de erfgenamen moeten beslissen om aandelen te verkopen, risicovolle effecten om te zetten in obligaties etc. Is er een executeur, houdt hem/haar goed in de gaten. Lezers vonden uit dat haast geen enkele beroepsexecuteur is opgeleid in vermogensbeheer. En ze hebben bijna allemaal les gehad van deze professor …

Ook worden de erfgenamen opvolgend partij bij overeenkomsten die overledene bij leven heeft gesloten en die niet met de dood teniet zijn gegaan. Zo volgen ze overledene op in zijn posities als schuldenaar (art. 4:182 lid 2 BW en art. 6:249 BW). De rechten en verplichtingen die daarmee verbonden zijn horen niet tot de erfenis, ze komen toe aan de erfgenamen gezamenlijk. Wel bepaalt de wet erfrecht, dat bepaalde schulden door schuldeisers mogen worden verhaald op de erfenis (als afgescheiden vermogen) wanneer de erfgenamen niet vrijwillig betalen (art. 4:7 BW). Dat worden schulden van de nalatenschap genoemd, maar ze worden juridisch dus niet tot de erfenis gerekend. Dit is lastig te bevatten, in het denken moet er sterk gestructureerd worden. Als het bijvoorbeeld om een bankrekening, effectenportefeuille of bitcoin-account gaat, valt dat onder twee structuren: er is zowel eigen vermogen van overledenen, als een overeenkomst. Het positief saldo schuift bij overlijden van rechtswege in eigendom over van overledene naar de erfgenamen. Daarnaast worden de erfgenamen opvolgend partij bij de overeenkomst en zijn ze uit hoofde daarvan verplicht, de kosten van het houden van de rekening te voldoen.

Schulden van de erflater zijn ‘vreemd vermogen’, ofwel de eigendom van het geld lag in andere hand dan die van erflater. Dat is ook zo bij zaken die door de erflater bijvoorbeeld zijn geleend of in pand werden gehouden. Alles wat géén eigendom was van erflater, kan volgens de hoofdregel voor erfopvolging dus niet in handen van de erfgenamen komen en maken geen deel uit van de erfenis.²⁶ In de wet is dit als volgt geregeld. Op grond van de (mondelinge) overeenkomst die aan de schulden ten grondslag ligt, of aan een geleende zaak etc., waarbij de erfgenamen opvolgend partij zijn geworden, zijn erfgenamen gehouden aan de verplichtingen te voldoen die uit de overeenkomst zijn of zullen ontstaan. Dit is de juridische reden waarom erfgenamen gehouden zijn verzekeringspremies verder te betalen, abonnementen, de huur of (termijnen van) de hypotheekschuld bij opeisbaarheid enzovoorts. Erfgenamen kunnen besluiten om de verplichting tot aflossing van een schuld toe te delen aan een of meer erfgenamen, bijvoorbeeld als compensatie voor overbedeling, of omdat er een lage rente aan is gekoppeld die de markt nu niet meer biedt.²⁷

Naast de schulden van overledene, zijn er na overlijden ook andere kostenposten die uit de nalatenschap mogen – en eventueel moeten – worden voldaan. Artikel 4:7 BW bepaalt dwingend dat de deelgenoten van de erfgemeenschap ook andere vorderingen uit de nalatenschap mogen (en moeten) voldoen dan de schulden die er bij overlijden waren. De erfgenamen moeten op grond van dit wetsartikel accepteren dat deze vorderingen na drie maanden door schuldeisers onder juridische dwang uit de nalatenschap mogen worden voldaan als de erfgenamen er niet voor zorgen dat ze worden betaald. Dat heet ‘verhalen‘.²⁸ Buiten de schulden die overledene had bij leven en die niet met de dood tenietgaan, zijn er grofweg drie andere groepen van kosten die erfgenamen daarnaast moeten dragen, uit de nalatenschap en/of uit het eigen vermogen.
○ Het gaat om kosten die door het overlijden ontstaan, zoals de kosten van de uitvaart en eventueel van de erfbelasting.
○ Het gaat om vorderingen en verplichtingen die bij overlijden kunnen ontstaan als er een testament is gemaakt. Is bijvoorbeeld in een testament een belastingadviseur of notaris als executeur benoemd, moet het loon worden voldaan; is een (klein-)kind onterfd, bestaat een aanspraak op een minimumdeel van de erfenis omgerekend in geld (‘wettelijke -‘ of ‘legitieme portie‘); zijn in een testament legaten of lasten opgenomen, moeten deze worden voldaan.
○ Tenslotte kunnen er bij leven schenkingen zijn gedaan die na overlijden door een of meer erfgenamen moeten worden voldaan.
In de artikelen 4:7 BW, 4:120 BW en 4:126 BW is een vaste rangvolgorde bepaald om deze verschillende soorten schulden te voldoen. Is er onvoldoende nalatenschapsvermogen om alle schulden van art. 4:7 BW te voldoen, moeten erfgenamen die zuiver hebben aanvaard, bijdragen uit het eigen vermogen, of krijgen (bepaalde) schuldeisers hun geld niet. Blijken er na de verdeling toch nog schulden te zijn, kunnen schuldeisers deze uit het eigen vermogen van de erfgenamen verhalen tot het bedrag dat uit de erfgemeenschap in het eigen vermogen is gevloeid. Dat geldt ook voor erfgenamen die beneficiair hebben aanvaard. Het is belangrijk dat al deze kostenposten worden meegenomen in de zogenaamde ‘boedelbeschrijving’.

Verdeling kan bij een erfenis drie verschillende betekenissen hebben. Er wordt mee aangegeven naar wie een nalatenschap bij overlijden gaat (als in wettelijke verdeling) en in welke relatieve grootte. Het kan verdelen betekenen zoals in het algemene spraakgebruik (als in de uitdrukking kiezen of delen). En er is een formeel juridische betekenis uit het vermogensrecht: scheiding en deling van een gemeenschap van goederen. Op het notariskantoor wordt het woord verdelen doorgaans door elkaar gebruikt, wat veel verwarring sticht. In het Nederlands vermogensrecht betekent scheiding en deling, dat de goederen, rechten, vorderingen en schulden die zich in een afgescheiden gezamenlijke vermogen bevinden, door besluiten van de deelgenoten of van de rechter, worden toegedeeld aan een of meer van de deelgenoten. Met bepaling van de waarde van alle boedelposten, rechten, schulden en vorderingen, meestal onder verrekening wegens onder- of overbedeling, of aan derden worden verkocht. Vervolgens worden de bij de verdeling afgesproken goederen en middelen uit de erfgemeenschap in juridische zin overgeheveld naar het eigen vermogen van elk van de deelgenoten afzonderlijk. Daarvoor is een rechtsgeldige levering vereist (art. 3:186 BW).²⁹ Bij roerende goederen kan de levering plaatsvinden door overgave van het goed, bij onroerende zaken en andere registerzaken door het goed ter beschikking te stellen en inschrijving van de akte van verdeling in de registers.

Alleen op deze manier houdt een erfgenaam op deelgenoot (mede-eigenaar) te zijn van de nalatenschap, en verkrijgt de volledige zeggenschap over het deel van de erfenis – in goederen en/of liquide middelen – waartoe hij*zij als erfgenaam gerechtigd was, die nu tot het eigen vermogen is gaan behoren. Een erfgenaam mag ook het onverdeelde erfdeel verkopen of schenken, verpanden er een vruchtgebruik op vestigen et cetera; aan een derde of aan een andere erfgenaam. Krijgt een erfgenaam door toedeling van een goed uit de erfgemeenschap in waarde meer toebedeeld dan de anderen, is gebruikelijk dat te compenseren. Maar erfgenamen kunnen ook samen besluiten het er bij te laten wanneer een erfgenaam in waarde iets meer of minder krijgt dan de anderen.

Er zijn allerlei wettelijke termijnen van toepassing, sommige ongebruikelijk kort. Met ’termijn’ wordt in het recht bedoeld, een bepaalde in de wet vastgelegde periode, gerekend vanaf een bepaalde gebeurtenis, waarbinnen ene bepaalde handeling moet plaatsvinden. Wordt de handeling niet binnen deze periode verricht, heeft dat bepaalde rechtsgevolgen, afhankelijk van de betreffende regeling. Als een wettelijke termijn eenmaal verstreken is, is er vaak niets meer aan te redden. Dus erfgenamen kunnen hier snel iets fout doen, wat grote irritatie kan oproepen.³⁰ Uit een rechtszaak die begin 2024 in de media kwam, blijkt dat zelfs een ervaren advocaat familie en erfrecht een belangrijke erfrecht termijn niet in blik had, notabene zelf docent erfrecht en lid van een specialistenvereniging.³¹ Dat zegt niet zozeer iets over de persoon in kwestie, een gedegen jurist Nederlands recht, maar zegt vooral iets over het erfrechtonderwijs aan de advocatuur: het curriculum, de inhoud, organisatie, gebruikte literatuur en de docenten. Dat kan door de band genomen als middelmatig tot slecht worden beoordeeld wanneer het gaat om een efficiënte en effectieve verdediging van de belangen van erfgenamen, legitimarissen en legatarissen.³²

Er zijn regels van toepassing uit verschillende rechtsgebieden. Om tot een goede, samenhangende advisering te komen is een brede kennis van het Nederlands recht vereist en van de mogelijkheden die er zijn om wensen en eisen in rechte door te zetten. Heeft erflater een migratiegeschiedenis of is er een vakantiehuisje in het buitenland, spelen er vaak regels mee van het Internationaal Privaatrecht (IPR). Niet veel professionals kunnen hier soepel schakelen, dus komen er vaak verschillende adviezen tot stand, daaronder (deels) onjuiste.

🡻 Opsomming belangrijkste wetten en regelingen erfrecht, erfbelasting en schenking die een rol kunnen spelen bij afwikkeling van een nalatenschap … 🡻

Naast de Wet erfrecht, dat is Boek 4 Burgerlijk Wetboek, is er het erfrechtelijk overgangsrecht en uit Boek 3 (Vermogensrecht) de Titels Gemeenschap en Vruchtgebruik; verder zijn er de
○ Wet op het centraal testamentenregister,
○ Besluit boedelregister,
○ Eedswet 1971,
○ Wet op het notarisambt,
○ Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering,
○ Successiewet 1956 (inclusief Uitvoeringsbesluit en Uitvoeringsregeling),
○ Bedrijfsopvolginsgregeling (BOR)
○ Wet op de inkomstenbelasting 2001,
○ Invorderingswet 1990 en het Besluit voorkoming dubbele belasting,
○ Wet op belastingen van rechtsverkeer,
○ Natuurschoonwet 1928,
○ Boek 1 Relatievermogensrecht, Voogdij, Beschermingsbewind en Curatele
○ Boek 2 Rechtspersonenrecht
Internationale verdragen zijn:
○ Haags testamentsvormenverdrag,
○ Haags erfrechtverdrag,
○ de artikelen uit Boek 10 BW die betrekking hebben op het IPR-erfrecht,
○ Europese Erfrechtverordening.

Haal daarom nooit advies bij iemand die niet minstens op hbo niveau Nederlands recht heeft gestudeerd, een uitgebreide leergang erfrecht heeft gevolgd (minstens tien onderwijsdagen) van andere docenten dan mensen uit het notariaat / notarieel recht, en minstens acht jaar beroepsmatig in de afwikkelpraktijk heeft gewerkt van het erfrecht en relatievermogensrecht.

Wanneer er één erfgenaam is, ziet de financieel juridische situatie er anders uit. Dan ontstaat er na overlijden geen erfgemeenschap en vormt de erfenis geen afgescheiden vermogen. De erfenis vloeit direct in het eigen vermogen van de erfgenaam en ‘vermengt’ zich daarmee. Er hoeft niets verdeeld te worden, wel moeten bepaalde schulden worden betaald. Dit is anders wanneer de enig erfgenaam beneficiair aanvaard. In dat geval hebben de persoonlijke schuldeisers van de erfgenaam geen toegang tot de erfenis om vorderingen op de erfgenaam te verhalen die hij*zij had voor overlijden. Omgekeerd hebben schuldeisers met vorderingen genoemd in art. 4:7 BW geen toegang tot het eigen vermogen van de enig erfgenaam. Er moet ook dan vereffend worden volgens de regels uit het erfrecht.³³

Dit is beknopt samengevat een berg regels die maar weinig erfrecht professionals op deze manier paraat hebben en u kunnen of zullen uitleggen…

Over testament en codicil van de middeleeuwse Franse koning Karel IV werden 100 jaar lang oorlogen gevoerd. Een academisch proefschrift uit 2018 over verdeling van de goederengemeenschap heeft als probleemstelling, dat over de inhoud en reikwijdte van het formele verdelingsbegrip van art. 3:186 BW onder rechtsgeleerden geen eenduidigheid bestaat. Voor een eerste inventarisatie heeft de promovendus ruim 200 pagina’s nodig.³⁵ Dat de afwikkeling en verdeling van een erfenis door gewone mensen in het dagelijks leven knelpunten, verschillende standpunten en onenigheid meebrengt, is niet gek en niemand hoeft zichzelf of anderen daarvoor verwijten te maken. Er bestaat in families, gezinnen en op het werk weinig ervaring met beslissen in unanimiteit (‘enigheid‘). De erfgenamen stappen op een rijdende trein en moeten deze samen behoedzaam naar het eindstation ‘verdeling’ sturen. Het is volstrekt normaal dat in zo’n situatie de wensen en belangen van partijen niet altijd samenvallen en niet iedereen de trein bij iedere spoorwissel in dezelfde richting wil sturen.

Voor complexe gezins- en familieverhoudingen bestaan geen simplistische oplossingen en voor de omgang met emoties die een overlijden bij elk van de erfgenamen afzonderlijk oproept evenmin. Afwikkelen en verdelen van een erfenis is toch vaak mogelijk – mits in het werkveld gebaande paden worden bewandeld, valkuilen worden herkend en in geval dat niet is gelukt, ladders worden gebouwd om er uit te komen.

Wat zijn goede adviezen uit de praktijk die ter harte kunnen worden genomen om een erfenis enigszins soepel af te wikkelen en te verdelen en anders om te gaan met meningsverschillen dan door ruzie te maken?

🡻 Disclaimer … 🡻

Teksten op deze website zijn geschreven voor een breed publiek met als doel per thema een overzicht te geven op hoofdlijnen van de juridische situatie en de rechten, plichten en mogelijkheden die er zijn. Er wordt niet gestreefd naar gedetailleerde volledigheid en het is (op dit moment nog) niet mogelijk er voor te zorgen dat alle informatie actueel is. Er wordt zorgvuldig en met aandacht gewerkt, maar er kunnen fouten insluipen en dat wat op deze website als algemene regel wordt beschreven, kan in een bepaalde situatie niet van toepassing zijn, of zelfs nadelig uitwerken. Bij veel zinnen staat een verwijzing naar een wetsartikel, maar er kan bijvoorbeeld een ander wetsartikel zijn dat niet is genoemd en ook van belang kan zijn. Ook kan er een wettelijke termijn zijn genoemd terwijl er nog meer termijnen bestaan.

Wilt u iets aan een deskundige voorleggen, maak dan duidelijk dat uw kennis van deze website komt. Bij veel zinnen staat een bronvermelding, bij de keus van bronnen wordt meestal afgegaan op werk van juridisch en financieel specialisten dat is gepubliceerd nadat een vakkundige redactie het heeft goedgekeurd. De artikelen waar op deze website naar wordt verwezen, kunnen in de regel als bronvermelding worden gebruikt om argumenten op te baseren, ook tegenover een notaris, advocaat, executeur, bewindvoerder of bemiddelaar.

Ontdekt u op deze website fouten, halve waarheden, onbegrijpelijke formuleringen of onzin, laat het a.u.b. weten. Wilt u bijdragen, met vragen, ervaringen, kritiek, tekst, laat het weten. Het werk wordt strikt op vrijwillige basis verricht en teksten verschijnen (vooralsnog) zonder vermelding van namen van de auteurs. Bij mensen die zijn aangesteld bij een universiteit of andere instelling van openbaar nut, kan de functie worden gepubliceerd, bij erkende beroepen het beroep.³⁶

🔗 naar hoofdstuk 2
Tien gouden regels voor afwikkelen en verdelen erfenis door erfgenamen

🔗 naar hoofdstuk 3
Eerst komt de uitvaart

🔗 naar hoofdstuk 4
Stappenplan afwikkelen en verdelen erfenis

---

Voetnoten Hoofdstuk 1 – Inleiding

Voetnoten | bronvermeldingen en commentaar

1. Meer volledig de wetten en regels die een rol spelen: zie verderop in de hoofdtekst. [↩]
2. Stijgend aantal rechtszaken: aldus een enigszins slordig onderzoekje onder regie van prof. Wilbert Kolkman in opdracht van advocatenvereniging vFAS dat in de publiciteit kwam. Er werd gekeken naar op rechtspraak.nl gepubliceerde uitspraken in de periode 2003 – 2015, zonder te weten of er in de eerste jaren van het online platform minder werd gepubliceerd dan er na, zonder onderscheid naar de aard van de gemeenschap. Er zijn ook scheidingen en delingen van huwelijksgemeenschappen meegenomen. Zie: Wilbert Kolkman, Erfrecht is booming business, en de kritiek van mr. dr. J.H.M. Ter Haar, Is de legitieme portie nog legitiem?, Tijdschrift Erfrecht 2021, p. 26 en noot 22. Zie ook website Netwerk Notarissen (franchise), Vooral broers en zussen door ruzie uit testament geschrapt, december 2016. [↩]
3. Vier voorbeelden uit honderden:
   ° De Consumentbond schrijft dat de wettelijke verdeling van toepassing is als de overledene een partner en 1 of meer kinderen achterlaat (zie hier), dit geldt echter alleen voor gehuwden en geregistreerd partners, niet voor samenwoners.
   ° Een notariskantoor zegt in een uitlegvideo dat de executeur van erflater de opdracht heeft gekregen de erfenis af te wikkelen (zie hier), terwijl de wet zegt dat de executeur alleen bepaalde schulden mag afwikkelen en in dat kader het beheer moet voeren over de erfenis, als vertegenwoordiger van de erfgenamen (art. 4:145 BW ).
   ° Een hoogleraar schrijft in een gerenommeerd handboek dat de driesterrenexecuteur is gebaseerd op een wettelijke ‘uiterste wilsbeschikking’, artikel 4:171 BW. Dat wetsartikel is juist geen uiterste wilsbeschikking. Het bevat een nadere regeling op de uiterste wilsbeschikking ‘Testamentair bewind’. Om die reden bestaat er een stevig spanningsveld tussen wat velen beweren over de bevoegdheden van een executeur-afwikkelingsbewindvoerder en dat wat de combinatie-functionaris volgens het geldend recht mag.
   ° De directeur van ‘Netwerk Notarissen’ (zelf notaris, universitair docent Notarieel recht Radboud Universiteit en veel in de media als erfrecht deskundige) zegt in een podcast dat de uitvaart ‘altijd in de geest van overledene geregeld moet worden’. Ze vindt dat geen goed criterium, het zijn toch de achterblijvers om wie het gaat. Het criterium uit de wet is echter een andere dan deze erfrecht influencer meent en doceert. De wet zegt:
   “De lijkbezorging geschiedt overeenkomstig de wens of de vermoedelijke wens van de overledene, tenzij dat redelijkerwijs niet gevergd kan worden.” (art. 18 Wet op de lijkbezorging). Dus de directeur kan vastleggen als eigen wens, dat de achterblijvers de playlist mogen bepalen.
   ° De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie legt in een verklaarvideo in eenvoudige taal uit (bij steffi.nl) dat je in een testament kunt regelen wie wat uit je erfenis krijgt, door erfgenamen te benoemen. Met de benoeming van erfgenamen kun je juist niet regelen wie wat krijgt, dat mogen alleen de erfgenamen zelf regelen. Om te regelen dat een (rechts)persoon iest krijgt is er de uiterste wilsbeschikking van het legaat, of het codicil.
   Zie op deze website bijvoorbeeld de artikelen:
   ► Tien veel geschreven zinnen over het erfrecht die onzin zijn
   ► Uiterste wilsbeschikking en uiterste wil, wat is het verschil
   ► Executeur-testamentair is afgeschaft in het huidige Nederlands erfrecht. [↩]
4. Dit is anders in gevallen waar de adviseur een beroep uitoefent als notaris, accountant of advocaat, dan kan beroepstuchtrecht van de betreffende gereguleerde beroepsgroep van toepassing zijn. Maar de tuchtrechters zijn niet altijd goed op de hoogte van de ins en outs van het erf(proces)recht. [↩]
5. ° Niet-juristen wordt beloofd dat ze met een stoomcursus van één dag op hoog niveau zakelijk kunnen adviseren. Daar werken hoogleraren en universitair medewerkers aan mee uit de universitaire beroepsopleiding voor het notariaat: Sdu, Stoomcursus Voorkom ruzie bij de kist – het hele erfrecht inéén dag, door deeltijdprofessor Successierecht bij het ‘Centrum voor Notarieel Recht’ B. Schols: “Zo ben je helemaal voorbereid om cliënten te adviseren op het gebied van het erfrecht“.
   ° Aan beginnend juristen wordt beloofd dat ze na vier dagen cursus een vliegende start als erfrechtspecialist kunnen maken. Aanbod niet geregistreerd bedrijfje dat zich ‘Familie- & Erfrecht Instituut Nederland’ noemt, een handelsnaam van ‘Advocaten Familie- & Erfrecht B.V’, niet aangesloten bij een wetenschappelijke instelling: Alles wat u moet weten voor de erfrechtpraktijk anno nu à € 2.495,-. Enkele docenten: deeltijdprof B. Schols, directeur Netwerk Notarissen L. van der Geld en voorzitter Nederlandse organisatie voor executeurs NOVEX Joost Diks.
   ° Belastingkundigen kunnen na zes uur cursus ‘de juiste adviezen geven’. Stichting Register Estate Planners …. Studiedag november 2025, docent (weer) BMEM Schols). [↩]
6. De norm stamt uit het tijdperk dat de man wettelijk hoofd van een gezin was en vrouwen wettelijk niets te zeggen hadden. De rechter toetst in de regel ook niet (ambtshalve) of de (rechts)persoon die tot testamentair executeur of bewindvoerder is benoemd bij overlijden onder artikel 4:143 BW valt of moet voldoen aan de eisen uit de Wet op het financieel toezicht. Verkeert de (rechts)persoon die als executeur is benoemd in staat van faillissement, surseance van betaling, of loopt er een Wsnp-schuldsanering, dan mag het werk niet worden uitgevoerd. [↩]
7. Aan consument aanbieden en verlenen van de financiële dienst ‘beheren van een individueel vermogen‘ (art. 1:1 Wft) op basis van artikel 2:67a, tweede lid van de Wet op het financieel toezicht. “beheren van een individueel vermogen: in de uitoefening van een beroep of bedrijf, anders dan als beheerder van een beleggingsinstelling of beheerder van icbe, op discretionaire basis voeren van het beheer over financiële instrumenten die toebehoren aan een persoon dan wel over aan deze persoon toebehorende middelen ter belegging in financiële instrumenten op grond van een door deze persoon gegeven opdracht;”
   ► zie: Leden Nederlandse organisatie beroepsexecuteurs NOVEX vaak niet opgeleid in vermogensbeheer
   Bij bewindvoerderschap op grond van Boek 1, zijn bij ministerieel besluit expliciet zware eisen opgelegd voor educatie, gedrag, vakbekwaamheid, bedrijfsvoering en verslaglegging (Besluit kwaliteitseisen curatoren, beschermingsbewindvoerders en mentoren). [↩]
8. In 2010 was er op TV bij consumentenprogramma Radar een reportage over de tweetrapsmaking als manier om erfbelasting besparen. Het notariaat kreeg tienduizenden opdrachten en een omzetverhoging van minstens € 20 miljoen. Twee hoogleraren van het Centrum voor Notarieel recht gaven uitleg over deze ’truc’ maar vertelden er niet bij dat de eerste-trap-erfgenaam deels wordt onterfd en aan strenge eisen voor boekhouding van het erfdeel moet voldoen. Zie: “Heel Nederland moet naar de notaris om opnieuw een testament te laten maken, anders gaat het je veel geld kosten”. (vanaf 14:40). Radar – het consumentenprogramma van AVROTROS (2 maart 2010). Zie ook: De ‘booming business’ van erfplanbureaus, commentaar mr. Lucienne van der Geld, directeur van de franchise Netwerk Notarissen. [↩]
9. Bijvoorbeeld het woninglegaat tegen inbreng van waarde. Lees deze tuchtrecht-uitspraak om een indruk te krijgen hoe het mis kan lopen tussen erfgenamen omdat het veel te ingewikkeld wordt. En dan de notaris met drie petten: notaris (publiek ambt), executeur (zakelijk-financiële dienstverlening) en boedelnotaris die niet in wil gaan op een simpel verzoek van de legataris, inschrijving legaat in het kadaster waardoor de financiering eenvoudiger zou worden. Je ziet de stemming tussen de erfgenamen verslechteren. ECLI:NL:TNORSHE:2024:8 Kamer voor het notariaat ‘s-Hertogenbosch SHE/2023/41. In hoger beroep wordt de klacht toegewezen. [↩]
10. Meerdere arresten / beschikkingen Hoge Raad – vindplaatsen worden gezocht, en ervaringen van bijdragers en lezers. [↩]
11. Citaat uit vacature voor een advocaat erfrecht: “Geschillen in het erfrecht hebben namelijk alles te maken met familieverhoudingen. Soms hebben broers en zussen nog (emotionele) rekeningen met elkaar te vereffenen. Soms spelen oude (niet vervulde) beloftes een rol. En soms is er een dochter die jarenlang mantelzorg heeft verleend aan haar moeder, maar daarvoor te weinig erkenning heeft gekregen. Kortom: erfrecht gaat niet alleen over wetteksten, maar zeker ook over familieverhalen. Als advocaat heb je de prachtige rol om een brug te slaan tussen de dynamische (en somtijds problematische) familieverhalen en -verhoudingen en de abstractie van het recht aan de hand waarvan geschillen beslecht kunnen worden. Als erfrechtadvocaat heb je daarom niet alleen kennis van de wet nodig, maar ook invoelend vermogen en mensenkennis.” (vet door red). Er loopt een tuchtrechtzaak tegen een advocaat die een erfgenaam psychologisch advies gaf, waar de erfgenaam niet van gediend was, details worden later gepubliceerd. [↩]
12. Else-Marie van den Eerenbeemt, Wie krijgt de gouden armband van moeder – Iedere familie heeft een erfenisverhaal, Prometheus, 2012. [↩]
13. Hierover zeggen velen dat dit wel in een testament kan worden bepaald. Dat is strikt genomen juist, maar niet in juridische zin. Bij overlijden ontvouwen deze bepalingen geen ‘erfrechtelijke werking’. Om duidelijk te maken dat een erfgenaam niet bereid is bepalingen vrijwillig te volgen, moet de erfgenaam er op wijzen van mening te zijn dat de bepaling nietig is, met redenen omkleed. Zie andere artikelen op deze website. [↩]
14. Ze kunnen vaak hun gang gaan omdat internet is overspoeld met informatie dat de executeur de vertrouwenspersoon is van erflater die het testament moet uitvoeren en de hele nalatenschap moet afwikkelen en verdelen. Je leest het overal, ook bij de zelfbenoemde erfrechtspecialist en advocaat erfrecht, maar het is verouderde en onjuiste informatie, zie het artikel: ► Executeur testamentair is afgeschaft in Nederlands erfrecht. De grootste beroepsvereniging van executeurs NOVEX hanteert een gewiekste constructie, zo ontdekten twee lezers die op zoek waren naar een betrouwbare executeur. NOVEX heeft in de gedragscode opgenomen dat hun executeurs moeten werken volgens instructies van erflater, ze moeten met hem zoveel mogelijk een relatie opbouwen (ja, dat staat er letterlijk – update jan. 2025: tekst is veranderd na kritisch commentaar op deze website) en moeten na overlijden als ware ze vertrouwenspersoon van overledene, in diens opdracht werken. Klaagt een erfgenaam bij de vereniging dat een lid meer werk heeft opgepakt dan wettelijk toegestaan en in rekening heeft gebracht, hoeft de vereniging dat lid niet te ‘berispen’, want het lid handelde volgens de interne gedragsregels.[↩]
15. Twee Gerechtshoven hebben in verschillende zaken richtlijnen gegeven voor beloning (► zie: Beloning executeur goed regelen in testament ) en het Hof Den Haag trok 27 februari 2024 een streep door de rekening van excessief declarerende executeurs. ► naar arrest [↩]
16. Zodra de erfenis in vermogensrechtelijke zin is verdeeld, en de erfdelen (in waarde/goederen) in het eigen vermogen van de erfgenamen zijn terecht gekomen, wel. De verdeelde goederen uit de nalatenschap smelten dan automatisch samen met het eigen vermogen van de erfgenaam. [↩]
17. Hierover wordt door notarieel wetenschappers ook anders gedacht (zie Handboek Nieuw Erfrecht 2005, Van Mourik), maar vanuit het executie- en beslagrecht, en financieel en vermogensrechtelijk denken, vinden wij dit standpunt het meest logisch en in de grotere samenhang het best begrijpelijk. [↩]
18. Bij goederen die al lang in familiehand zijn, is het gebruikelijk dat zo te laten, maar veel mensen willen er de zorg niet meer voor dragen. [↩]
19. Doe zoiets alleen als er vooraf een degelijk plan is ontworpen en iedereen daar schriftelijk mee akkoord is gegaan. Vraag ook vakkundig bouwtechnisch advies bij een plan het huis kadastraal te splitsen. Kinderen kregen bij mediation door een ervaren mediator (notaris) als idee aangereikt om het huis dat verdeeld moest worden te splitsen in appartementsrechten, ieder zou daarna een appartementsrecht toegedeeld krijgen. Daarover werd een vaststellingsovereenkomst gesloten. De mediator had gezegd dat daar notariskosten bijkomen maar wist kennelijk niet dat een pand aan vrij zware bouwtechnische eisen moest voldoen om een splitsingsvergunning van de gemeente te krijgen. Van de regen in de drup. [↩]
20. Komt uit de tijd dat een getrouwde vrouw juridisch niets te zeggen had. Tot 1957 had de man de maritale macht, ook over de kinderen: prof. Luijten legde uit ‘Man and wife are one, and he is that one‘ (In memoriam ) [↩]
21. De theoretische rechtsvraag hierbij is, of een erfgenaam handelde in overeenstemming met de wil van de andere erfgenamen. Zo niet, kan de handeling in de onderlinge verhoudingen voor ongeldig worden gehouden. [↩]
22. Prof. Bernard Schols poneert als mening dat het goed is bij testament een beheersexecuteur in te zetten, omdat het risico dan veel kleiner is dat erfgenamen daden van zuivere aanvaarding verrichten. Dit kan als kortzichtig worden beschouwd omdat de erfgenamen door overlijden de volledige rechten en plichten uit eigendom hebben verkregen en opvolgend partij zijn bij de door erflater gesloten overeenkomsten. Een executeur heeft met de overeenkomsten weinig te maken, behalve als er een in art. 4:7 BW genoemde schuld uit voortvloeit die opeisbaar is. En een executeur heeft niets te zeggen over inkomsten die na overlijden aan de gezamenlijke erfgenamen toekomen. Verder kan de executeur ook een erfgenaam zijn en die doet er zeker goed aan de erfkeuze te maken wanneer dat een andere is dan zuiver aanvaarden. [↩]
23. Voorbeeld uit een zaak die bij de Hoge Raad speelde. Over de handeling dat de TV aan een kleinkind werd geschonken, moet het Hof een oordeel vormen. [↩]
24. ‘Beleggen met je erfenis? ‘Dit is niet de bedoeling!’ Telegraaf, 29 oktober 2024 en Let op risico’s bij beleggen van je erfenis. [↩]
25. Jose Mast, Stoomcursus erfrecht: 7 tips bij nalaten, Plus, 24 mei 2024. [↩]
26. Hierover wordt breed onjuist gedacht, ook op academisch niveau. Zie bv. de dissertatie ‘Het legaat, de wisselwerking tussen civiel en fiscaal recht‘ van mr. G.G.B. Boelens, promotoren prof. Huijgen en prof. Sonneveldt, Leiden 2015, p. 5: “Niet altijd zal duidelijk zijn of men te maken heeft met een legaat of een erfstelling. ‘Legateert’ de erflater aan X ‘al zijn registergoederen’ en aan Y ‘al zijn overige goederen’, dan lijkt deze laatste beschikking – afhankelijk van de bedoeling van de erflater – als een erfstelling te kunnen worden beschouwd gezien de algemeenheid (worden ook de schulden hiermee bedoeld?) van de beschikking.” (curs. red.). [↩]
27. Erfgenamen moeten de Onroerendezaakbelasting gaan betalen omdat ze opvolgend eigenaar zijn. [↩]
28. Onder dwang een vordering voldoen mag in Nederland alleen na een rechterlijk vonnis dat in kracht van gewijsde is gegaan, dat mag worden uitgevoerd (geëxecuteerd) door een deurwaarder. [↩]
29. “1. Voor de overgang van het aan ieder der deelgenoten toegedeelde is een levering vereist op dezelfde wijze als voor overdracht is voorgeschreven. 2. Hetgeen een deelgenoot verkrijgt, houdt hij onder dezelfde titel als waaronder de deelgenoten dit tezamen vóór de verdeling hielden.” [↩]
30. Geen enkel notariskantoor, erfrechtdeskundige of wetenschappelijk centrum voor erfrecht heeft (tot nu toe) de moeite genomen, de belangrijkste verval- en verjaringstermijnen voor iedereen eenvoudig toegankelijk op een rijtje te zetten. [↩]
31. Rechtbank Midden-Nederland, 31 januari 2024, ECLI:NL:RBMNE:2024:354, De feiten, 3.24 [↩]
32. Of dat daadwerkelijk zo is, enzo ja waarom, is niet door onderzoeksjournalisten of wetenschappers onderzocht. Wij zien dat (commercieel) onderwijs in het erfrecht wordt beheerst door mensen uit het notarieel recht en/of de belastingkunde die zelf niets hebben geleerd op de voor advocaten belangrijke terreinen. Ze hebben nooit geprocedeerd, geen enkele ervaring in het inschatten van kansen in een rechtszaak, weinig benul van het verzamelen van terzake doende feiten en omstandigheden in een specifieke zaak, of hoever je bij de rechter komt door inzet van een bepaald rechtsmiddel. Ze schrijven zelden zelf stukken en kunnen niet denken in de modus ‘stellen en bewijzen’. Integendeel, het beroep van notaris is ooit in het leven geroepen om naast een rechterlijk oordeel een instantie te hebben die stukken kon opstellen met publieke kracht van bewijs. Wat de notaris in Nederland als publiek ambt in een akte schrijft, heeft op grond van de wet een sterke bewijskracht. [↩]
33. Het niet strikt volgen van de regels kan vèrstrekkende negatieve gevolgen hebben! [↩]
34. De wet erfrecht gebruikt deze formulering helaas ook nog hier en daar, advies is de woorden te lezen als: verschuiving van de eigendom door overlijden. [↩]
35. Teije Heinze Sikkema, Beginsel en begrip van verdeling (dissertatie), Leiden, 2018 [↩]
36. Reageren kan per e-mail: post voor de apenstaart, naam website erachter. [↩]

____________________________________________