Loon testamentair executeur goed regelen, met deze bepalingen in testament

Regel beloning voor executeur in uw testament niet met standaardbepalingen van notaris of nalatenschapsplanner. Anders kan het na overlijden veel geld gaan kosten!

1. Inleiding

Het Nederlands erfrecht kent de mogelijkheid om bij testament een persoon te benoemen die na overlijden de nalatenschap kan beheren en er voor gaat zorgen dat opeisbare schulden worden voldaan: de testamentair executeur. Dat is een handige en verstandige mogelijkheid om te voorkomen dat de nalatenschap na overlijden wegsmelt als sneeuw voor de zon omdat de erfgenamen niet precies weten hoe alles loopt, wie wat mag regelen en wat hun rechten en verplichtingen zijn. Of om de erfenis te beschermen tegen schuldeisers die gebruik willen maken van de vaak onduidelijke periode in de eerste weken na overlijden om snel hun vordering te innen.

Bij de notaris, estate planner of erfenisadviseur wordt daarom vaak aangeraden om een executeur te benoemen. Men biedt dan ook aan om deze taak op zich te nemen, zodat u zich geen zorgen hoeft te maken of het allemaal wel goed gaat komen als u er niet meer bent. Dat kan een goed idee zijn, maar alleen als de adviseur aantoonbaar over kennis en ervaring beschikt in het beheer van individueel vermogen, boekhouding, opstellen boedelbeschrijving en vereffening van schulden in nalatenschapsboedels.¹ Als er een of meer bedrijven zijn, grote beleggingen of (zakelijk) onroerend goed, is van belang dat ook op zulke terreinen aantoonbare kennis en ervaring bestaat. Vaak is dat jammergenoeg niet het geval bij personen die beroepsmatig dienstverlening als erfrechtelijk executeur en bewindvoerder aanbieden. Ga daarom zorgvuldig te werk bij de keuze van een executeur of bewindvoerder.

Kent de persoon of het kantoor in kwestie het klappen van de zweep, bestaat er aantoonbaar expertise in vermogens- en budgetbeheer, boedelinventarisatie, afleggen van rekening en verantwoording, zakelijke correspondentie en organisatie en is er voldoende sociale intelligentie om op een bemiddelende manier met erfgenamen om te gaan, is het aanstellen van een beheersexecuteur een goede keus.

De wet geeft helaas geen makkelijk te begrijpen standaardregeling voor de rechten en verplichtingen van een executeur en de modellen voor testamenten nemen deze onbegrijpelijke teksten over. Verder wordt vaak geadviseerd in het testament van de wet af te wijken en de executeur meer bevoegdheden te geven, maar dat is bij de functie van executeur niet toegestaan.

► Zie uitgebreid het artikel: Executeur

Om ruzie rond de erfenis zoveel mogelijk te vermijden, is daarom van wezenlijk belang dat de bepalingen in het testament de omvang van de verplichtingen en de grenzen van de bevoegdheden van de executeur goed beschrijven en dat taken en instructies worden afgestemd op de eigen situatie. Verder is het verstandig een duidelijke regeling op te nemen voor beloning van de executeur en voor het toezicht. De wet schrijft standaard een beloning voor de executeur voor die 1% is van de waarde van de erfenis bij overlijden. Dat kan veel te veel zijn of veel te weinig, maar zelden is het passend. Daarom geeft de wet de vrijheid de bevoegdheden en beloning van de executeur bij testament anders te regelen. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

‘Benoeming executeur € 199’

Er wordt reclame gemaakt voor een testament met een benoeming executeur dat 199 euro kost. Klinkt echt goedkoop maar zal na overlijden vaak duurkoop blijken te zijn.

Voor het opzetten van een concepttestament gebruiken notaris, financieel adviseur en nalatenschapsplanner een vragenlijst die is gestandaardiseerd. Dus ook al geeft u bij de testamentadviseur genuanceerd aan hoe u het wilt hebben, komt er een kruisje bij een kort beschreven optie op het antwoordformulier die daar het best bij past, maar standaard is. De ingevulde vragenlijst gaat naar de notarisklerk of kandidaat-notaris die aan de hand van de met kruisjes gevulde standaard antwoordenlijst, aan de computer met een gedigitaliseerd modellenboek het concept testament opstelt. Het modellenboek is gemaakt door mensen uit het notariaat die er niet op letten hoe de modeltekst later bij overlijden zal uitwerken op de erfgenamen. De modellenboeken kennen enkele grove variaties maar alles is uiterst basaal. Zo kom je misschien wel tot een goedkoop testament, maar echt goed is het niet en de bedragen die de executeur na overlijden uit de nalatenxchap gaat halen, kunnen excessief hoog zijn.² Onderaan dit artikel een voorbeeld van hoe zo’n model van de notaris er uit kan zien, om een indruk te geven wat er feitelijk aan magerheid en simplisme ligt na een adviesgesprek over het opmaken van een testament.

2. Er bestaat geen testamentmodel met een goede regeling voor het loon van de executeur

Geen van de modellen die zijn onderzocht bevat een goede regeling voor beloning van de executeur. Althans een regeling die goed is voor de erfgenamen en de nalatenschap.³ En er is geen enkel notarieel model bij bekend dat toezicht regelt op het werk van de executeur en voorschrijft onder welke omstandigheden de executeur loon kan ontvangen of voorschotten op het loon. Aangezien de meeste notariskantoren helaas alleen nog met modellen werken, ook omdat de consument niet veel geld wil uitgeven en ze dan goed zittten qua aansprakelijkheid, komt er zelden een goede regeling in een testament voor het loon en de werkwijze van de executeur.⁴ Dat kan flink gaan knellen als het er op aan komt, want er is in Nederland geen algemene regeling voor het beroep van executeur, geen eisen voor opleiding of vakbekwaamheid, goed gedrag, verzekering. Evenmin zijn er regels voor de manier waarop het beroep moet worden uitgeoefend, behalve het open beginsel van de Hoge Raad “met de zorg van een goed executeur”.⁵ Terwijl een executeur tegenwoordig door de gestegen vastgoedprijzen na overlijden regelmatig met minstens enkele tonnen aan waarde in een erfenis te maken krijgt, oplopend tot miljoenen. Het is daarom het Wilde Westen; een groot grondgebied zonder regels, met de beroepsexecuteur als goudjager en de notaris, die een beschermende rol zou horen te vervullen, aan de zijde van de grensoverschreidende executeur.⁶ Er doen dan ook steeds meer verhalen de ronde die vertellen hoe vreselijk het in de praktijk mis kan gaan en hoeveel geld er zo uit de nalatenschap verdwijnt. Het loon van de executeur komt bij voldoening in rangorde vóór uitbetaling van legaten, en legatarissen vissen regelmatig achter het net door een excessief declarerende executeur. De nalatenschap verdampt voor hun ogen.

Lezer noemt executeursloon ‘commerciële erfbelasting’

Als in het testament een standaardzin uit een modeltestament voor de beloning van de executeur wordt opgenomen en verder niets, denken mensen misschien dat is voorzien in bescherming van de nalatenschap tegen execessief declareren, maar op grond van de wet zijn er geen slagkrachtige instrumenten voor erfgenamen om een te gulzig uit de erfenis meepikkende executeur, en de contacten die hij of zij inzet, in te tomen. Op papier bestaan er mogelijkheden zoals het ontslag van de executeur, maar dat kan pas worden gebruikt als het echt goed is misgegaan en de erfgenamen alles kunnen bewijzen. Het is een procedure bij de kantonrechter waar officieel geen advocaat voor nodig is, maar doe-het-zelven is hier alleen iets voor mensen die het gewend zijn stukken te schrijven. Doorlooptijd bij de rechter bedraagt vier tot zes maanden. Voor een Kort Geding bestaat de verplichting een advocaat te nemen, dat kost (de rechtsbijstandsverzekering) veel geld, en dat alleen voor een beetje informatie. Dat doen erfgenamen niet zo snel, zeker niet als ze nog midden in het rouwproces zitten.

Voorbeelden uit de praktijk
° Als een executeur de inkomende huur van een pand in de erfenis naar de derdengeldenrekening van zijn kantoor laat boeken, wat wettelijk niet mag – welke procedure staat er dan open?
° Als blijkt dat de makelaar die door de executeur is ingeschakeld het pand zelf wil kopen – wat doen erfgenamen dan?
° Als de executeur niet i ngaat op het aanbod van erfgenamen om voldoende middelen ter beschikking te stellen om de schulden te voldoen, en gewoon door blijft werken – hoe houd je de executeur daar van af?
° Als de notaris-executeur van enkele erfgenamen de opdracht krijgt ook als boedelnotaris te gaan werken met de volmacht alle handelingen te verrichten die nodig zijn voor de scheiding en deling, waar twee erfgenamen het niet mee eens zijn, en de notaris-executeur op basis van die opdracht het huis te koop zet – hoe houd je dat tegen?
° als de executeur de legaten niet uitkeert terwijl er voldoende geld is en bezig blijft met beheer van de twee panden in de erfenis – welk rechtsmiddel heeft de erfgenaam?
Voor al zulke handelingen zal de executeur loon in rekening brengen en ook al op voorhand uit de nalatenschap aan zichzelf overmaken.

Aan het einde van de rit is er de zogenaamde rekening en verantwoording en ook daarvoor bestaan geen vastomlijnde regels in de wet. Er komen voorbeelden binnen van lezers waar alleen een urenspecificatie wordt gegeven, ingedeeld naar ’telefoneren’, ‘dossierstudie’, ‘bespreking’ et cetera, maar zonder vermelding van het onderwerp en de deelnemers en de reden waarom de executeur het werk nodig vond. Wil de executeur vrijwillig niets wijzigen, ook niet na een goed beargumenteerde mail, is er alleen de mogelijkheid van een procedure. Veel rechtsbijstandsverzekeraars hebben erfrechtgeschillen niet in het basispakket en indien er wel dekking is op het gebied van erfrecht, is de afwikkeling van schulden niet altijd mee verzekerd – en dat is opgave van de executeur.

► zie: Conflicten met executeur niet altijd gedekt door verzekeraar rechtsbijstand

Verder kunnen erfgenamen de executeur moeilijk dwingen tot het voldoen van de schulden die voldaan moeten worden maar het erfrechtelijk executeurschap houdt pas op, als alle schulden genoemd in art. 4:7 BW die opeisbaar zijn, zijn betaald. De executeur kan het dus zelf sturen, of de toestand intreedt waar geen gebruik meer kan worden gemaakt van de bijzondere bevoegdheden en er rekening en verantwoording moet worden afgelegd. Er is een verhaal bekend – niet verifieerbaar -, dat in een cursus executele de docent adviseerde om bij benoeming als executeur en afwikkelingsbewindvoerder de voldoening van schulden te rekken, zodat de privatieve vertegenwoordigheidsbevoegdheid blijft bestaan en erfgenamen geen verdelingsprocedure bij de rechtbank kunnen starten.⁷

Als een executeur treuzelt om zo langer in het zadel te kunnen blijven, moet dat wel heel erg lang duren voordat een rechter het welletjes vindt. De vereffening moet dan jaren duren, niet maanden. Tenslotte kan een executeur aansprakelijk worden gesteld maar dan moeten er harde bewijzen zijn dat er financiële schade is geleden in directe samenhang met het handelen van de executeur. Als een schilderij wordt verkocht dat iemand graag wilde hebben, is er geen financiële schade. Er kan daarom in de praktijk een hele lange periode zijn waar de executeur kan handelen en werkzaamheden declareren en de erfgenamen geen konkreet juridisch wapen in de hand hebben om handelingen en loonbetalingen van de executeur te reguleren. Bedenk hierbij dat als er niets is geregeld in het testament, of er staan alleen standaardbepalingen van een modeltestament in, de executeur de loonbetalingen aan zichzelf kan doen. Daar komt bij dat de meeste mensen die als beroep executeursdiensten aanbieden, daaronder alle leden van beroepsvereniging NOVEX, door een team van drie oud-notarissen worden onderwezen vanuit het eenzijdige perspectief dat een executeur-afwikkelingsbewindvoerder wordt ingezet met als doel de erfgenamen monddood te maken en hun rechten te doen verstikken.⁸

Daarom is van groot belang dat de beloning van, en het toezicht op de executeur in het testament goed en uitgebreid wordt geregeld.

3. Groot financieel risico voor nalatenschap bij benoeming executeur met standaardbepaling notaris

Het financiële risico voor uw nalatenschap zit ‘m er in, dat de standaardbepaling in elk model van de notaris of estate planner over de beloning voor de executeur een variatie is op de standaardbepaling van het model hieronder:

“Ik ken de executeur een beloning toe die gelijk staat aan het in de beroepsgroep gebruikelijke uurtarief.”

Klinkt op het eerste gezicht niet slecht, maar blijkt in de praktijk regelmatig een ongelimiteerde betaalapp te zijn. Daar zijn verschillende redenen voor. In de eerste plaats is zakelijke dienstverlening als erfrechtelijk executeur geen officieel beroep. In de tweede plaats bestaat er voor de erfrecht executeur niet zoiets als een voor de beroepsgroep gebruikelijk tarief. Er kwam een bericht binnen van iemand die dit had nagevraagd bij de beroepsvereniging voor executeurs, NOVEX. Antwoord was dat er geen eenduidig tarief is, het hangt af van de persoon of organisatie die als executeur is benoemd. Veel mensen die lid zijn van de NOVEX zijn notaris, advocaat of accountant met tarieven die beginnen bij € 160 – € 200 en kunnen oplopen tot € 380 – € 440. Derde reden is, dat het werk van de executeur inhoudelijk sterk kan verschillen maar een advocaat of notaris als executeur rustig ook het tarief voor uitoefening van het beroep vraagt voor administratief werk of ’toezicht uitruimen woning’ (met twee uur reistijd). De praktijk werkt dan zo, dat de executeur declareert en geld uit de nalatenschap neemt, zonder deugdelijke specificatie wat de aard van het werk was, en er pas aan het eind van de rit, als het geld door de executeur al uit de nalatenschap is genomen, door de erfgenamen moet worden geprocedeerd over de rekening en verantwoording om geld terug te krijgen.

In een testament zou dus nooit mogen worden opgenomen dat de execueur het in de beroepsgroep gebruikelijke tarief mag rekenen. Staat dit in het testament dat u heeft gemaakt, laat dit dan wijzigen om te voorkomen dat de nalatenschap na overlijden zal smelten als sneeuw voor de zon voordat legaten zijn uitgekeerd en de erfgenamen kunnen gaan verdelen. Er blijft dan dus veel minder over voor de erfgenamen aan wie u de erfneis eigenlijk wilde laten toekomen.

Rechters kunnen, zo leert de praktijk, bepaald “erfgenaam onvriendelijk” zijn. Er is althans een groot verschil met de manier waarop bijvoorbeeld een huurder of werknemer in het algemeen door de kantonrechter wordt bejegend. In de praktijk blijken er onderliggende (voor)oordelen te bestaan en rechters kijken bij erfrechtgeschillen ook wel met een meer psychologische, dan met een vermogensrechtelijke blik naar de zaak.⁹ Misschien logisch als wordt bedacht dat het erfrecht bij de organisatie van de rechtspraak is ondergebracht bij het familierecht. Ook lijkt hier en daar sprake te zijn van een standaardhouding jegens de erfgenamen, dat men blij moet zijn met wat men heeft gekregen en dankbaar moet zijn dat er iemand is die het roer houdt tussen de rollebollende broers, zussen, schoon- en stieffamilie, koude kanters, kinderen uit een staand en twee vorig huwelijken aan beide kanten, nieuwe papa’s en mama’s en een juridisch regelwerk vol mooie beginselen maar zonder duidelijke regels voor de weerbarstige afwikkelingspraktijk met een executeur.¹⁰

4. Twee belangrijke naslagwerken erfrecht zijn bij het onderwerp executeurs geschreven door belangenbehartigers beroepsexecuteur

Dat de executeur al geld uit de nalatenschap zou mogen nemen vóór akkoord van de erfgenamen, is gebaseerd op een zin in een dissertatie binnen het notarieel recht. Het is geen wettelijke regel. Het is te lezen in een ook in de magistratuur veel gebruikt naslagwerk, de Sdu Commentaar Erfrecht.¹¹ Het commentaar is geschreven door een bestuurslid van de gootste beroepsorganisatie voor executeurs. Ze schrijft bij artikel 4:144 BW als commentaar, dat het de tot een uurloon gerechtigd executeur is toegestaan “tussentijds zijn rekeningen uit de nalatenschap te voldoen“, dus nog vóór de rekening en verantwoording. Dat staat niet in de wet, komt niet als rechtsregel uit bestendige hogere rechtspraak maar is de juridisch niet onderbouwde veronderstelling van een universitair medewerker notarieel recht Rijksuniversiteit Groningen in zijn proefschrift ‘Schulden der nalatenschap‘.¹² Deze dissertatie is deels geschreven vóór het nieuwe erfrecht in werking trad en vóór er praktijkervaring en jurisprudentie was. De promovendus schreef:

Het is de tot uurloon gerechtigde executeur wel toegestaan om tussentijds zijn rekeningen uit de nalatenschap te voldoen. Hij zal zich dan wel moeten vergewissen van de ruimte die de nalatenschap biedt, gelet op artikel 4:7 lid 2 BW.¹³

De promovendus is nu hoogleraar en docent in de opleiding Erfrecht bij de rechterlijke macht. Auteur van het commentaar is docent erfprocesrecht.¹⁴ Het commentaar bij de uiterste wilsbeschikking executeurs is geschreven door een advocaat van een gerenommeerd familierechtkantoor, die zelf zakelijke dienstverlening als executeur aanbiedt, jarenlang bestuurslid was van de beroepsvereniging van executeurs NOVEX en voor haar niet aflatende werk een onderscheiding kreeg, de Vierde Ster. In de beeldspraak van NOVEX betekent dit dat zij een hogere rang heeft dan de andere leden, samen met twee anderen viersterren generaals.¹⁵ Deze vereniging ondersteunt in de praktijk het streven van mede-oprichter deeltijdprof. mr. dr. Bernard Schols, de zelfbedachte testamentaire modelfiguur driesterrenexecuteur aan invloed te verhelpen.¹⁶ De auteur van het commentaar bij de uiterste wilsbeschikking ‘Executeurs’, kan op grond van deze feiten niet zonder meer als objectief en onafhankelijk worden beschouwd. Het toevoegen van alleen deze zin in het Sdu Commentaar Erfrecht, zonder te schrijven dat de handelwijze ongebruikelijk is op het gebied van beheer en bewindvoering en het bij andere vormen van bewind regel is dat pas na toestemming van de rechter voorschotten kunnen worden voldaan, doet het commentaar nogal scheef hangen.¹⁷ Knoppers had de eervolle opgave het commentaar over de executeur te schrijven, beter aan zich voorbij kunnen laten gaan om de mogelijke schijn van belangenverstrengeling te vermijden.¹⁸

Het naslagwerk Sdu Commentaar Erfrecht ligt bij veel erfrechtwerkers, griffiers, rechters en raadsheren op de schrijftafel. Daaruit kan worden afgeleid dat rechters en advocaten het als gezaghebbend beschouwen en er van uit gaan dat het werk volgens de regels van de onafhankelijke wetenschap is geschreven. Geen van de gebruikers zal zich er van bewust zijn, dat de afdeling over de uiterste wilsbeschikking ‘Executeurs’, onbecommetarieerd het perspectief van de professionele executeursbranche weergeeft. Een ander veelgebruikt naslagwerk is de Tekst en Commentaar Erfrecht, fiscaal en civiel, van concurrent uitgeverij Wolters Kluwer.¹⁹ Hier verzorgt een uitgesproken subjectieve Bernard Schols het commentaar bij de uiterste wilsbeschikking Executeurs. Want hij steunt zijn commentaar uitsluitend op eigen werk, hij parafraseert de inhoud van deze werken volgens een eigen mening en vat niet alles samen wat van belang is om een volledig beeld te geven van de kern van de betreffende wetsartikelen. Dat is op het eerste gezicht in strijd met de Gedragscode wetenschappelijke integriteit. Maar mogelijk geldt deze niet voor de inhoud van dit naslagwerk, en misschien ook niet voor het werk als van Schols professor. Het gaat namelijk om een deeltijdaanstelling bij het ‘Centrum voor Notarieel Recht’ waar de broer van Schols voorzitter is en hijzelf in het bestuur zit. Wellicht hoeven de medewerkers niet te voldoen aan de normale wetenschappelijke eisen? Maar lezers zullen er van uitgaan dat werk onder de titels ‘prof. mr. dr. Bernard Schols’ een wetenschappelijk karakter zullen hebben en niet wordt geschreven vanuit het perspectief van de afdeling estate planning van een grote bank of van een grote beroepsorganisatie voor executeurs. De modelregeling afwikkelingsbewindvoerder met verdelingsbevoegdheid van ScholsBurgerhartSchols, is volgens Schols geschreven met als doel de rechten die erfgenamen na overlijden rechtsgeldig aan de nalatenschap hebben verkregen op grond van de dwingendrechtelijke saisineregel, bij de afwikkeling van hun nalatenschap door een derde zoveel mogelijk te smoren, zie de dissertatie van Schols uit 2007, hoofdstuk V.²⁰ Waar Schols in zijn dissertatie en nagenoeg gelijkluidend ouder WPNR-artikel analyseert dat de modelregeling met een afwikkelingsbewindvoerder die zelfstandig verdeelt niet onder een uiterste wilsbeschikking valt, en dat een fiduciaire eigendomsoverdracht niet is toegelaten op grond van het vermogensrecht, worden deze essentiële zwakheden niet opgenomen in het commentaar van het veelgebruikte naslagwerk. Evenmin wordt in de Sdu Commentaar Erfrecht vermeldt, dat volgens de dissertatie driesterrenbepalingen hooguit via het geitenpaadje van de conversie door een rechter alsnog rechtgeldigheid zouden kunnen krijgen.²¹

► zie bijvoorbeeld: Noten kraken bij arrest Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 4 oktober 2022

► zie bijvoorbeeld: Ruzie rond de erfenis is booming business

Wordt door een persoon, organisatie of bedrijf beroepsmatig dienstverlening aangeboden als beheersexecuteur (tweesterrenexecuteur) en testamentair bewindvoerder, omvatten de werkzaamheden veelal individueel vermogensbeheer en kunnen als zodanig onder de Wet op het financieel toezicht vallen. Daar worden eisen gesteld aan opleiding, vakbekwaamheid en due diligence. Er bestaat dan een vergunningplicht. Uitvoerend orgaan is de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Zoek in het AFM register of aan de eisen wordt voldaan. ²²

5. Redelijke beloning voor testamentair executeur

Terug naar de werkvloer. Een executeur moet goed kunnen organiseren, verstand hebben van vermogensbeheer, de administratie kunnen ordenen, een boedelbeschrijving opstellen en schulden voldoen. Bij notariskantoren met een boedelpraktijk, zoals dat heet, wordt het praktische executeurswerk door de notarisklerk of boedelmedewerkers afgehandeld, ondersteund door administratief en secretarieel personeel.²³ Het uurloon van een notarisklerk in dienst bij een notariskantoor ligt, omgerekend naar het uurtarief van een zelfstandige, tussen de € 35 – € 65 exclusief omzetbelasting. Een afwikkelingsbureau vraagt uurtarieven tussen de € 50 – € 100 voor het boedelwerk, inclusief aangifte erfbelasting, voor inzet van de notarieel jurist € 120. Het tarief voor vermogensbeheer ten behoeve van een gemiddelde particuliere belegger met een of twee panden en een aandelenpakket tot € 100.000,= komt op circa € 65 – € 85. Deze bedragen zijn een goede bandbreedte voor uurtarieven om in het testament te noemen, met de opmerking dat het toegestaan is bij noodzaak deskundigen in te schakelen. Ook daarvoor kunt u een maximaal tarief vastleggen, met een vorm van indexatie.

Neem gedifferentieerde regeling op in testament voor beloning executeur!

In de rechtspraak worden richtlijnen ontwikkeld maar deze zijn voor erfgenamen in de praktijk moeilijk te gebruiken om iets te ondernemen tegen een executeur die veel te veel declareert. Is een executeur slim aangaande het eigenbelang, wacht hij tot de erfgenaam een procedure aanspant, waarvoor nog steeds een hoge (kosten-) drempel bestaat. Als de teksten uit de jurisprudentie in het testament zijn opgenomen, weet een juridisch onderlegd executeur dat hij niet veel speelruimte heeft. Daarom hier een aantal richtlijnen uit hogere rechtspraak die in het testament kunnen worden opgenomen. Niet per se omdat ze uit rechtelijke oordelen komen, want een erflater mag bij uiterste wilsbeschikking eigen regels geven, maar als er van de executeur weerwerk komt, ligt de regel uit het testament dicht bij wat rechters al hebben bepaald en zullen erfgenamen minder moeite hebben de nalatenschap te beschermen.

Het Hof Den Haag gaf in 2018 als richtlijn dat niet alle kosten bij de boedel in rekening kunnen worden gebracht, maar het in het algemeen zal moeten gaan om kosten die de executeur in zijn hoedanigheid in redelijkheid heeft gemaakt of heeft doen maken, gelet op de hem / haar door de wet of de erflater toegedachte taak. De aard en de omvang van de boedel zijn daarbij mede bepalend. De boedel in casu werd als weinig complex gezien.²⁴ Het Hof Arnhem-Leeuwarden gaf in 2019 als richtlijn, bevestigd in een arrest van hetzelfde Hof in 2022:²⁵ ECLI:NL:GHARL:2019:1587, Hof Arnhem-Leeuwarden 19 februari 2019:

“De kosten van de executele zijn schulden van de nalatenschap en komen voor rekening van de erfgenamen (artikel 4:7 lid 1 onder d BW). Indien de executeur gelet op zijn taak en de vervulling daarvan in redelijkheid niet had kunnen komen tot het maken van deze kosten of het ontstaan daarvan had kunnen voorkomen kan er aanleiding zijn te oordelen dat de executeur deze kosten geheel of gedeeltelijk zelf moet dragen. Daarbij zijn in elk geval van belang de aard van deze kosten, de reden voor het ontstaan daarvan, de verwijtbaarheid en de vermijdbaarheid daarvan en de omvang van de nalatenschap. In hoeverre de kosten van executele voor rekening van de executeur komen zal in het algemeen aan de orde komen bij de rekening en verantwoording door de executeur.“

Het Hof neemt als uitgangspunt dat de kosten van de executele schulden zijn van de nalatenschap en voor rekening van de erfgenamen komen (artikel 4:7 lid 1 onder d BW). Als de executeur, gelet op zijn taak en de vervulling daarvan in redelijkheid niet had kunnen komen tot het maken van deze kosten of het ontstaan daarvan had kunnen voorkomen, kan er aanleiding zijn te oordelen dat de executeur deze kosten geheel of gedeeltelijk zelf moet dragen. Daarbij zijn in elk geval van belang de aard van deze kosten, de reden voor het ontstaan daarvan, de verwijtbaarheid en de vermijdbaarheid daarvan en de omvang van de nalatenschap. In hoeverre de kosten van executele voor rekening van de executeur komen zal in het algemeen aan de orde komen bij de rekening en verantwoording door de executeur.”

Het is aan te bevelen, in ieder testament met een executeur een gedifferentieerd tarief op de te nemen. Dus niet de standaardzin met ‘het voor de beroepsgroep geldende uurtarief’, maar een zin als:

de werkzaamheden mogen worden berekend naar het voor de betreffende categorie van werkzaamheden gebruikelijke gemiddelde uurtarief, inclusief BTW.

6. Voorbeeld voor richtlijn vergoeding executeur in testament of rechterlijke uitspraak

Goed voorbeeld is de tekst die rechters gebruiken voor bewindvoerders die moeten vereffenen of een faillissement moeten afhandelen, de Recofa-richtlijn: de curator verdeelt de werkzaamheden zodanig over hemzelf, zijn kantoorgenoten en administratief medewerkers dat de werkzaamheden tegen het laagst mogelijke uurtarief worden verricht.

Er kan bij testament ook worden bepaald dat de executeur geen loon in rekening mag brengen, alleen kosten. De kantonrechter kan op grond van onvoorziene omstandigheden de beloning op een andere manier vastleggen dan bij testament is bepaald.

Het model hieronder, komt uit een veel gebruikt modellenboek voor het opmaken van testamenten in het notariaat en de estate-planning. Andere modellenboeken bevatten vergelijkbare tekstblokken en keuzemogelijkheden. Wordt een modellenboek gebruikt, rolt daar maar zelden een testament uit waar de eigen ideeën van de erflater in zijn verwerkt, terwijl precies daar juist de kracht ligt voor een effectieve en de-escalerende inzet van een executeur. Alleen binnen een regelwerk dat is afgestemd op de betreffende situatie tussen de erfgenamen, kan een beheersexecuteur functioneren. Alleen zo zijn de te nemen stappen niet al bij voorbaat bezaaid met spijkers op de weg.

---

Standaardmodel dat wordt gebruikt door de notaris of estate planner, testament blok voor benoeming van een of meer executeurs, met bepalingen voor de bevoegdheden en de beloning. LET OP: dit moet u dus niet gebruiken voor uw testament

Benoeming executeur(s) en bevoegdheden

1. Ik benoem **** tot executeur.

==KIES (opvolgend executeur)==

Indien de hiervoor benoemde executeur ontbreekt, dan wel de functie van executeur niet kan of wil uitoefenen of voltooien, benoem ik in diens plaats tot (opvolgend) executeur *.

==EINDE KEUZE==

==KIES (geen beloning)==

2. Ik ken *** voor diens werkzaamheden als executeur geen beloning toe.

==EINDE (geen beloning)==

==KIES (wettelijke beloning)==

2. Ik ken *** voor diens werkzaamheden als executeur een beloning gelijk aan de wettelijke beloning toe.

==EINDE KEUZE (wettelijke beloning)==

==KIES (beloning professionele executeur)==

2. Ik ken *** voor diens werkzaamheden als executeur – in plaats van de wettelijke beloning – als beloning toe een zodanig bedrag als overeenkomt met de alsdan bij hem geldende tarieven. In geval van geschil kan het uurtarief op verzoek van een belanghebbende door de kantonrechter worden vastgesteld.

==EINDE KEUZE (beloning professioneel executeur)

==KIES (Selbsteintritt)==

3. De executeur kan ook als wederpartij van zichzelf optreden.

==EINDE KEUZE (Selbsteintritt)==

==KIES (Selbsteintritt indien)==

3. De executeur kan ook als wederpartij van zichzelf optreden, mits hij ten genoegen van de erfgenamen kan aantonen dat de belangen van de erfgenamen niet worden/werden geschaad. Indien betrokkenen hierover van mening verschillen, kan de meest gerede partij de kwestie aan de kantonrechter voorleggen.

==EINDE KEUZE (Selbsteintritt indien)==

4. De erfgenamen kunnen niet zonder medewerking van de executeur of machtiging van de kantonrechter over de goederen van de nalatenschap of hun aandeel daarin beschikken, voordat zijn bevoegdheid tot beheer is geëindigd.

5. De executeur is bevoegd de door hem beheerde goederen te gelde te maken, voor zover dit nodig is voor de tot zijn taak behorende voldoening van schulden der nalatenschap.

==KIES (te gelde maken zonder toestemming erfgenamen, wel in overleg met erfgenamen)==

De executeur treedt omtrent de keuze van de te gelde te maken goederen en de wijze van tegeldemaking zoveel mogelijk in overleg met de (overige) erfgenamen, maar heeft geen toestemming van de (overige) erfgenamen nodig voor de tegeldemaking van een goed. De executeur stelt, als bij een erfgenaam bezwaar bestaat tegen een voorgenomen tegeldemaking, die erfgenaam in de gelegenheid de beslissing van de kantonrechter in te roepen.

==EINDE KEUZE==

==KIES (te gelde maken zonder toestemming erfgenamen en zonder overleg met erfgenamen)==

De executeur is niet verplicht omtrent de keuze van de te gelde te maken goederen en de wijze van tegeldemaking in overleg te treden met de (overige) erfgenamen en heeft geen toestemming van de (overige) erfgenamen nodig voor de tegeldemaking van een goed. Het is wel gewenst dit zoveel mogelijk te doen.

==EINDE KEUZE==

==KIES (te gelde maken slechts met toestemming erfgenamen; deze bepaling heeft slechts interne werking)==

De executeur behoeft tegenover de erfgenamen voor de tegeldemaking van een goed de toestemming van alle (overige) erfgenamen. Deze toestemming kan echter vervangen worden door een machtiging van de kantonrechter.

==EINDE KEUZE (te gelde maken slechts met toestemming erfgenamen; deze bepaling heeft slechts interne werking)==

==KIES (meerdere executeurs, elk zelfstandig bevoegd)==

6. Zijn er twee of meer executeurs, dan kan ieder van hen alle werkzaamheden alleen verrichten. Bij verschil van mening tussen de executeurs beslist op verzoek van één van hen de kantonrechter. Deze kan een verdeling van de werkzaamheden vaststellen.

==EINDE KEUZE (meerdere executeurs, elk zelfstandig bevoegd)==

==KIES (meerdere executeurs, alleen tezamen bevoegd)==

6. Zijn er twee of meer executeurs, dan kunnen zij alle werkzaamheden slechts tezamen verrichten, met de mogelijkheid van volmacht voor specifiek omschreven (rechts)handelingen. Bij verschil van mening tussen de executeurs beslist op verzoek van één van hen de kantonrechter. Deze kan een verdeling van de werkzaamheden vaststellen.

==EINDE KEUZE (meerdere executeurs, alleen tezamen bevoegd)==

7. Ik ken de executeur de bevoegdheid toe om bij notariële akte één of meer executeurs aan zich toe te voegen of in zijn plaats te stellen. Zijn er twee of meer executeurs, dan kunnen zij deze bevoegdheid slechts eenstemmig uitoefenen. Indien ik een opvolgend executeur heb aangewezen, verzoek ik de executeur in geval hij gebruik wenst te maken van de hiervoor gemelde bevoegdheid, bij voorkeur die opvolgend executeur als zodanig aan te wijzen.

8. Indien alle executeurs ontbreken of zijn ontslagen, is de kantonrechter op verzoek van een belanghebbende bevoegd een vervanger te benoemen en diens loon vast te stellen.

9. De executeur heeft het recht om een boedelnotaris aan te wijzen.

---

Nieuwe artikelen in het erfrechtblog

---

Artikelen op deze website worden regelmatig aangevuld of geactualiseerd

---

Voetnoten

Voetnoten | bronvermeldingen en commentaar

1. Vereffening of liquidatie betekent in het algemeen: voldoen van alle schulden en nakoming van alle verplichtingen bij een goederengemeenschap. Het erfrecht kent ook een speciale regeling voor de nalatenschap die beneficiair is aanvaard, of waar meer schulden dan baten zijn, de vereffeningsprocedure. Dat wordt hier niet met vereffenen bedoeld. [↩]
2. Er kwam net een melding binnen van € 110.000,= voor de executeur (à 320,00 per uur!) bij een eenvoudige erfenis van € 460.000,= (huis in NL, inboedel, auto, effecten) met drie erfgenamen. Update juli 2024 – het Hof Den Haag bevestigde in zijn arrest van 27 februari 2024 (ECLI:NL:GHDHA:2024:360) een vonnis van de Rechtbank waar een execessief declarerende executeur letterlijk een streep door de rekening kreeg gezet: € 186.000 bij een eenvoudige erfenis met een waarde op de dag van overlijden van € 470.000. Er was weliswaar een eenmanszaak in de nalatenschap, maar de executeur had de boekhouding gedaan en er waren 48 erfgenamen, maar dat maakte naar het oordeel van de rechters de boedel niet complex, wel was er meer uitzoekwerk en communicatie te doen, maar daar hoort een passend tarief bij. Indien het salaris van de executeur was berekend op basis van het bepaalde in artikel 4:144 lid 2 Burgerlijk Wetboek dan was het salaris € 4.690,- geweest, zijnde 1% van het vermogen van erflater op het moment van overlijden. Het hof deelt volledig de visie van de rechtbank dat de executeur en zijn zoon voor eigen gewin buitensporig hebben gedeclareerd en dat de kosten in een wanverhouding staan tot de relatief eenvoudige nalatenschap. [↩]
3. Oproep aan elke notaris of advocaat: proof us when we’re wrong! Stuur uw modelregeling per email aan: post apestaart naam website. Een antwoord kan even duren of uitblijven want het schrijven van uitleg en artikelen heeft voorrang en werk voor dit project gebeurt in de vrije tijd. [↩]
4. Daar profiteert de hele nalatenschapsbranche overigens stevig van. [↩]
5. HR 21-11-2008 – dub van de zorg van een goed huisvader. [↩]
6. Analogie naar het WPNR artikel ‘Gouden tijden voor de executeur!‘ van (toen nog) notaris B.M.E.M. Schols, met als repliek van collega notaris K.D. de Lange, toen tevens verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen: ‘Gouden tijden voor de executeur?‘ (Nieuw Erfrecht, Vol. nr. 3, 2006, blz. p. 48-50.) Een must voor mensen die argumenten zoeken om de juridische basis van een almachtige executeur volgens het ideeëngoed van Schols&Schols en consorten onderuit te halen. [↩]
7. Deze ervaring is bevestigd door iemand die een cursus heeft gevolgd. Het gaat om een synthese, wordt onderwezen, en om de touwtjes in handen te houden is het verstandig de belangrijkste beslissingen als bewindvoerder te nemen en door te voeren zolang er nog privatieve vertegenwoordigingsbevoegdheid als executeur bestaat. [↩]
8. Aldus letterlijk de mede-oprichter van NOVEX, voortrekker van het onderwijs aan executeurs, en veelgevraagd als deskundige erfrecht, de estate planner en deeltijdhoogleraar Successierecht Bernard Schols. [↩]
9. Casus als voorbeeld – Er is een geval gemeld waar een erfgenaam duidelijk wilde hebben wie er in een periode van twee jaar na overlijden verantwoordelijk was voor beheer van de nalatenschap met beleggingsportefeuille, die in die periode sterk in waarde was gedaald, de bij testament benoemd executeur of de erfgenamen. De executeur, medewerker van een internationale accountancy die ook als testamentadviseur was opgetreden (nadat ze hadden gehoord dat hun langjarige cliënt kanker had), had acht maanden niets gedaan omdat het te druk was. Er kwam een mail dat besloten was aan het werk te gaan. Er werd een boedelnotaris aangewezen en een voorlopige boedelbeschrijving gemaakt. In de gesprekken met erfgenamen werd als probleem op tafel gelegd, dat de effectenportefeuille sterk in waarde was gedaald. Ook werd aangesproken of het in lijn was met de beroepsregels, dat het bedrijf (vaste belastingadviseur) op eigen initiatief geadviseerd had over de inhoud van het testament en een opdracht had binnengehaald voor een collega in de rol van driesterrenexecuteur, met de bevoegdheid aan zichzelf een legaat toe te kennen. Op papier stond als wens van overledene een executeur te willen benoemen. Daarna volgde een mailtje dat op basis van dit gesprek was besloten niet te aanvaarden. De erfgenamen hadden het dagelijks beheer van de ouderlijke woning verricht maar durfden niets met de beleggingsportefeuille te doen omdat de notaris had gewaarschuwd dat zoiets alleen door de executeur mocht worden gedaan. De executeur stelde dat hij nooit had aanvaard, er lag immers geen verklaring van executele. De voorzitter van het Hof keek de erfgenaam met een meewarige blik aan en vroeg waarom hij hier überhaupt stond. Wat precies in het testament had hem zo teleurgesteld, dat hij een zaak had aangespannen? Deze zaak had geen enkele relevantie en had nooit voor de rechter mogen komen. De erfgenaam was volledig uit het veld geslagen door het vooroordeel tegenover hem en de partijdigheid voor de executeursfirma (internationale accountancy). Het ging om een erfenis met een waarde van ruim EUR 800.000, en een beleggingsportefeuille die bij overlijden EUR 120.000 waard was. [↩]
10. Waar het notariaat nog eens verwarring zaait met allerlei woorden die de plank misslaan, als “wettelijke verdeling” “begrafenisexecuteur“, “reserve-erfgenaam” en “driesterrenexecuteur”, deze mag volgens de wet de hele erfenis afwikkelen en verdelen.(Website EPN). [↩]
11. Versie bijgewerkt tot februari 2020 [↩]
12. Aldus de bronvermelding bij de zin in Sdu Commentaar Erfrecht. [↩]
13. W.D. Kolkman, Schulden der nalatenschap (dissertatie), Kluwer Deventer, 2006, p. 71 [↩]
14. Website SSR, Erfrecht, basis [↩]
15. Noot redactie: na een arrest van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden dat steunt op hetzelfde commentaar van deze advocaat, is de auteur kennelijk uit het bestuur gestapt. Eind november 2023 was Knoppers lid van de Onderwijscommissie en de Raad van Advies, samen met onder andere prof. mr. dr. Bernard Schols. Dat Knoppers jarenlang een centrale rol bij NOVEX-executeurs speelde, blijkt uit het laudatio bij onderscheiding ‘Vier(de) Ster’ die zomer 2023 door de vereniging aan haar werd uitgereikt. Moeilijk voorstelbaar dat de redactie van een serieus naslagwerk koos voor een belangenbehartiger. Dat zal bij het huurrecht of het arbeidsrecht niet snel gebeuren, dat een bestuurslid van een werkgeversorganisatie het commentaar schrijft bij het ontslagrecht of een groot vastgoedbeheerder het commentaar bij de huurbescherming. NOVEX predikt de geloofsrichting van Bernard Schols en laat leden deze in de praktijk uitvoeren – zie logo (de E zijn drie balkjes met een ster) en Gedragscode, art. 2 en 3, waar leden als intentie moeten hebben, volgens oud-Germaanse regels van de ‘Treuhand’ te werken. [↩]
16. Door opname van gedragsregels in het verenigingsstatuut die niet in lijn zijn met het gedend recht, kan misschien zelfs van ‘eigenrichting’ worden gesproken. [↩]
17. Het hoeft niet, maar het kan wel, dat hier bij het schrijven eigenbelang meespeelde en het belang van de beroepsgroep executeurs, danwel een tunnelblik. [↩]
18. Knoppers is partner bij een gerenommeerd advocatenkantoor – daar kunnen erfgenamen die actie tegen een executeur willen ondernemen dus alleen heen als er vooraf een heldere en op schrift gestelde garantie worden gegeven dat men niet het standpunt van Knoppers & Schols zal volgen en bij een rechter zal voordragen; dat de commentaren van Knoppers en Schols mogelijk subjectief zijn, mogelijk gedreven door eigenbelangen aan de kant van de executeur. Probleem is, dat als een andere advocaat van het kantoor bij de rechter gelijk krijgt en een executeur niet meer vóór de rekening en verantwoording geld uit de nalatenschap mag nemen, dat ten nadele is van Knoppers als executeur en alle andere leden van de beroepsvereniging. Naast Knoppers werkt een andere advocaat verbonden aan hetzelfde kantoor, als hoofdredacteur van de Sdu Commentaar Erfrecht, mr. Klarus-Blomjous, zie bv het profiel bij het advocatenkantoor. [↩]
19. Op de website van het kantoor waar Knoppers en Klarus-Blomjous werken, is bij de pagina “Erfrecht, afwikkeling van de nalatenschap” een foto van een advocaat gepubliceerd die het naslagwerk “Tekst en Commentaar Erfrecht, civiel en fiscaal” doorbladert, onder hoofdredactie van Kolkman. Het commentaar in de sectie executeur is verzorgd door oud notaris Bernard Schols, die de sterrenclassificatie voor de executeurs bedacht en in zijn commentaar in de Tekst & Commentaar Erfrecht uitgesproken selectief uit de eigen dissertatie samenvat. Volgens de fototekst bekijkt de advocaat een wetboek (“wetboek advocaat erfrecht”). Cliënten van het kantoor, of mensen die overwegen dat te worden, vanwege een zaak waar tegenspeler(s) een executeur of testamentair bewindvoerder (kunnen) zijn, moeten er daarom wellicht mee rekenen dat de bevoegdheden, rechten en verplichtingen van de executeur door kantoormedewerkers op een andere manier worden gewaardeerd, dan voor hun zaak het beste zou kunnen zijn. [↩]
20. Let op, de dissertatie is verdedigd ná de in het notarieel recht veel aangehaalde ongepubliceerde uitspraak van de rechtbank Den Haag 25 oktober 2006, waar zou zijn overwogen dat een bewindvoerder de bevoegdheid kan worden gegeven zelfstandig te verdelen. Schols berichtte onwetenschappelijk in bedrijfsnieuwsbrief van ScholsBurgerhartSchols – De KNB schaart zich ongenuanceerd achter passerend notaris, tegen de erfgenamen. [↩]
21. Uit hogere rechtspraak blijkt, dat rechter, raadsheer, griffier en plv. procureur-generaal bij de Hoge Raad precies deze handboeken op tafel hebben liggen ter voorbereiding van uitspraken of advies, en de commentaren van Schols en Knoppers ten grondslag leggen aan beschikking, vonnis, arrest en conclusie. Zonder belerend te willen zijn, geldt hier, dat er beter niet uit secundaire bronnen kan worden geciteerd, maar uit de wet- en regelgeving en de authentieke kamerstukken. Het Handboek parlementaire geschiedenis van KNB-hoogleraar Van den Burght, plaatste kleine stukjes tekst van de parlementaire behandeling onder de wetsartikelen, zonder context. Met name rond het vraagstuk welke bevoegdheden rechtsgeldig aan een bewindvoerder zouden kunnen worden toegekend op de voet van art. 4:171 BW, zijn de citaten in Van den Burght te mager. Bovendien verscheen Van den Burght in een periode dat de ontwerpwettekst nog het begrip ‘uiterste wil’ gebruikte in zowel artikel 4:153 lid 1 BW als in art. 4:171 BW. Dat is later rechtgetrokken – in artikel 4:153 BW werd het begrip ‘uiterste wil’ veranderd in ‘uiterste wilsbeschikking’, in art. 4:171 BW niet. KNB-hoogleraar Perrick schrijft in de Asser (2020) dat art. 4:171 BW een uiterste wilsbeschikking is. Vanzelfsprekend wordt deze onjuistheid overgenomen, zonder aan de juistheid te twijfelen. En er zou ook niet aan de juistheid hoeven te worden getwijfeld. Maar artikel 4:171 BW is blijkens de tekst geen uiterste wilsbeschikking en de qualificatie als zodanig door Perrick is geen ‘slip of the pen’ – in de vorige editie sprak Perrick nog juist over ‘uiterste wil’. In het erfrecht lijkt op brede schaal van vertroebeling en/of vervuiling met economische belangen sprake te zijn en is het in concrete gevallen bij onenigheid noodzakelijk dat teksten in handboek en naslagwerk worden ’tegengelezen’ aan de hand van origineel materiaal. [↩]
22. AFM, Verduidelijking reikwijdte individueel vermogensbeheer in sectorbrief. [↩]
23. Zie bijvoorbeeld dit interview met een ervaren boedelmedewerkster op een notariskantoor in het maandblad voor de notaris. [↩]
24. ECLI:NL:GHDHA:2018:2683 Gerechtshof Den Haag, 2 oktober 2018, nr. 200.227.670/01 [↩]
25. ECLI:NL:GHARL:2022:8605 Hof Arnhem-Leeuwarden 22 oktober 2022 [↩]

____________________________________________