Men gelooft bij dezen Titel alles te hebben geregeld “wat te dezer materie te pas komt”. Dit geloof had de Regeering in 1823 bij den behandeling van den titel, welke handelt over uitvoerders van uiterste wilsbeschikkingen en ongetwijfeld zouden de voorstellers verbaasd zijn, wanneer zij getuigen ervan hadden kunnen zijn, dat niet alleen dadelijk de praktijk minstens even zoovele twistvragen heeft opgeworpen, als er artikels in deze titel zijn, maar dat vijf en zeventig jaren na de invoering schier geen enkele van die twistvragen ten algemeenen genoegen is opgelost.
PRE-ADVIES over de rechten en verplichtingen van den executeur-testamentair volgens ons bestaand recht en de wenschelijke wijziging daarvan (1912)
Er is al eeuwen discussie in het notariaat en de notariele rechtsgeleerdheid, onder erfrechtsgeleerden en de wetgevende volksvertegenwoordiging, over de exécuteur testamentaire naar oud recht en de testamentair executeur naar nieuw recht. De duidelijke regels in de nieuwe wet erfrecht, die vanaf 1 januari 2003 geldt, waren bedoeld om een einde te maken aan deze eindeloze discussies. De exécuteur testamentaire werd afgeschaft, overbleef de executeur die een reeks in de wet erfrecht genoemde schulden mocht en moest voldoen en in dat kader de goederen van de nalatenschap mocht beheren. Ontwerper Meijers benoemde de functie als ‘boedelvereffenaar’, de taken, opgaven en verplichtingen waren in de wet opgenomen. In een testament konden de ‘maximale’ bevoegdheden worden beperkt maar niet uitgebreid. Wel kunnen er meer executeurs worden benoemd, kunnen aan de executeur lasten worden opgelegd en kan er tevens een bewind worden ingesteld en de persoon die executeur is ook als uitvoerder van het ingestelde bewind worden benoemd.
Maar zodra duidelijk was dat er in de nieuwe wet bij testament niet langer een verdeling kon worden gelast, en er geen almachtige afwikkelingsbewindvoerder zou komen, begon het notariaat te experimenteren met standaardbepalingen voor testamenten om de rechtsmacht van erfgenamen in te perken en deze aan een niet in het Nederlands recht bestaande kunstfiguur ‘executeur-afwikkelingsbewindvoerder’ te geven. De rol van almachtige executeur wordt vaak binnen het kantoor toegedeeld aan een (kandidaat-)notaris die niet betrokken was bij advisering en opmaken akte. Voor de vorm, omdat de notaris die betrokken is bij het opmaken van de akte zichzelf alleen mag bevoordelen door de benoeming als executeur, niet ook als bewindvoerder. Dat is zo overduidelijk een manier om de wet te omzeilen dat het een wonder is dat de tuchtrechter daar niet allang een stokje voor heeft gestoken. Misschien komt niemand op de idee dat een driesterrenexecuteur geen executeur is.
Omdat in het testament als standaardregel voor beloning van de executeur een zin is opgenomen in de trant van: “ik ken aan de executeur een uurloon toe dat gebruikelijk is in de beroepsgroep” kunnen er na overlijden flinke sommen uit de nalatenschap worden genomen voor eenvoudig adminstratief werk. En reken maar dat er flink aan de nalatenschap wordt geslurpt.
Het is kennelijk niet des notaris’, naar oplossingen toe te werken als er in de praktijk problemen rijzen met zulke bepalingen in een akte waarbij ze hebben geadviseerd en die ze hebben gepasseerd. De notaris legt uit dat dit de wens was van erflater en diens wensen door de erfgenamen dienen te worden gerespecteerd.
Zegt een erfgenaam tegen de notaris dat hij de bepalingen voor nietig houdt, omdat ze niet binnen de reikwijdte van een uiterste wilsbeschikking vallen, is het vaste antwoord van de notaris: ‘daarvoor moet u niet bij mij zijn, dat is aan de rechter’. Terwijl iedere notaris hoort te weten dat in het academisch proefschrift van Bernard Schols over de executeur, waar ook een modelregeling voor de turbo-executeur wordt behandeld, de conclusie is dat een testamentaire bevoegdheid voor een derde om te verdelen niet onder een uiterste wilsbeschikking valt, aanwijzingen voor de verdeling evenmin.1 In een meer recente dissertatie waar ondermeer het testamentair bewind op zijn juridische merites wordt onderzocht, komt promovenda De Leeuw tot de conclusie dat ook bij instelling van een testamentair bewind, bij overlijden de volledige eigendom van het eigen vermogen van erflater op de erfgenamen overgaat.2 Zowel Schols als De Leeuw komen tot de conclusie dat het Testamentair bewind geen trustachtige figuur is en er geen eigenaarsbevoegdheden van erflater op de bewindvoerder worden overgedragen.
De notaris zou bij elke verklaring van erfrecht voor een testament met driesterrenbepaling de kanttekening horen te plaatsen dat deze bepaligen in beginsel nietig zijn. In ieder geval de erfgenamen en andere belanghebbenden daarover te belehren. Maar dat is niet erg gebruikelijk. Zonder met de ogen te knippperen worden dagelijks testamenten gepasseerd waarvan het concept duidelijk uit de koker van een ander komt dan de testateur*trice – en wel van de belastingadviseur, erfrechtplanner, nalatenschapscoach, estate planner en noem ze maar op. Regelmatig komt de ‘ontzorger ook mee naar de notaris.
En de problemen zijn er – sinds introductie van de narrative omtrent de ware aard van de executeur als zijnde bevelhebber over andermans nalatenschap, is het aantal gerechtelijke procedures rond de afwikkeling van erfenissen met honderden procenten gestegen en het aantal families dat daardoor structureel ontwricht raakt, staat inmiddels op ruim 60%.
Willen we van de geschiedenis leren om de toekomst anders vorm te geven, moeten erflaters en erfgenamen ophouden te hopen dat er vanuit het notariaat een oplossing komt voor het probleem dat men heeft geschapen door jarenlang intensief reclame te maken voor de driesterren-executeur of executeur-afwikkelingsbewindvoerder. We zeggen de heersende militaristisch, dictatoriale benadering van de laatste twee decennia de wacht aan en noemen dat
natuurlijk met een vette knipoog, naar alle geweldig leuke woordspelingen van Bernard Schols als ‘a star is born’, starclass, het staat in de sterren geschreven etc.
De belangen die worden gediend met de almachtige bewindvoerder zijn vaak niet die van de mensen die iets na willen laten omdat er in de regel enorme kosten aan verbonden zijn. Het is vaak ook niet in het belang van de mensen die door een testamentmaker zijn uitgekozen als vertrouwenspersonen om iets uit de nalatenschap te ontvangen. Hen worden op de werkvloer rechten ontnomen die hen op grond van het erfrecht toestaan. De oppermachtige erfrechtelijk generaal blijkt met name de belangen te dienen van het notariaat, de estate planning en de professionele executeursbranche. Zo staat het althans zonder omhaal te lezen in een academisch proefschrift over de executeur naar huidig erfrecht, waar het denkmodel voor de almachtige executeur-bewindvoerder behandeld wordt. Auteur is B2B adviseur estate planning en belangenbehartiger voor de beroepsexecuteur mr. B. Schols, inmiddels ook deeltijdhoogleraar Sucessierecht en
Nieuwste berichten in erfrechtblog ‘Lang leve de nalatenschap’
-
Leden organisatie voor executeurs NOVEX vaak niet opgeleid in vermogensbeheer
De testamentair executeur uit het nieuwe erfrecht (Nederland) heeft als belangrijkste taken een reeks in de wet genoemde schulden te voldoen en de erfenis beschermend te beheren. Een functie met grote verantwoordelijkheid. Maar professionals blijken vaak onvoldoende opgeleid.
-
Cursus erfrecht in één dag? Te mooi om waar te zijn!
Erfrecht is een groeimarkt en er worden allerlei cursussen aangeboden. Maar dit vak leer je niet in een stoomcursus van een dag, ook niet van een professor. Onze analyse: men belooft gouden bergen, trap er niet in!
-
Executeur doet niets? Twintig acties om afwikkeling erfenis in beweging te brengen
In het nieuws is een erfenis die al tien jaar niet wordt afgewikkeld. Men wijst naar de executeur die weinig doet, maar niemand grijpt in. Met deze acties kunnen erfgenamen en andere belanghebbenden als de gemeente in een vergelijkbare situatie de afwikkeling vlot trekken.
-
Procederen in het erfrecht – veel valkuilen, weinig literatuur
Procederen in zaken over erfrecht is gecompliceerd. Ook doorgewinterde advocaten hebben niet altijd de benodigde kennis en vaardigheden paraat. Daardoor gaan jaarlijks miljoenen verloren voor erfgenaam, legitimaris, legataris en schuldeiser.
Wordt dit punt in de praktijk niet vaak vermeden door een kantoorgenoot van de notaris (ook notaris) tot executeur met afwikkelingsbevoegdheid te benoemen? Waardoor dit probleem vermeden wordt en je toch als erfgenaam niets kunt doen? Want dat is toch wel toegestaan?
En voor de gang naar de rechter is weer een erfrecht advocaat nodig en zo kan het dat een executeur zichzelf en derden buiten de erfboedel verrijkt. De notaris oefent geen toezicht uit, of legt geen rekenschap af voor de genomen besluiten van deze executeur en erfgenamen staan met lege handen. Pogingen als erfgename hier recht te halen stranden als het te behalen kapitaal niet meer dan een ton bedraagt immers wil de erfrecht advocaat ook zijn portemonnee gevuld hebben. Zelfs als daarbij strafrechtelijke handelingen zijn verricht of althans een zeer aannemelijk vermoeden daartoe bestaat.